«ما بزودی راهی تهران خواهیم شد؛ از سایت‌ها و رسانه‌ها تقاضا می‌کنم که به خبرسازی‌ها توجه نکنند» این آخرین جملاتی بود که محمدجواد ظریف پس از مذاکرات لوزان در صفحه فیسبوک خود قبل از سوار شدن به هواپیما نوشت. هنوز زمان زیادی از قرائت بیانیه لوزان نگذشته بود که خبرسازی‌ها در این باره شروع شد و ظریف هم به سبک خود از رسانه‌ها می‌خواست تا صبر کنند و تفسیرهای تیم ایرانی را منتشر کنند.
همان طور که رئیس تیم مذاکره‌کننده ایرانی بخوبی درک کرده بود اقدامی جدی در سطح رسانه‌ها نه‌تنها پس از قرائت بیانیه مطبوعاتی بلکه پیش از آن در قالب گمانه‌زنی و تحلیل در رسانه‌های اروپایی و آمریکایی شروع شده بود. پوشش خبری مذاکرات هسته‌ای و رویدادهای مرتبط با آن در دو هفته گذشته را می‌توان در دو محور کلی تحلیل کرد. «برجسته‌سازی» بخش‌هایی از اظهارنظرها و بند‌های بیانیه برای تضعیف جایگاه ایران در افکار عمومی و «عرفی‌سازی» پیام‌های طرف‌های غربی برای متقاعد کردن مخاطبان که می‌توان آنها را به روشنی در پیگیری خط خبری مذاکرات از سوی این رسانه‌ها مشاهده کرد.
تیترهای «سو»دار
مرور گزارش لحظه به لحظه بی.بی.سی از روز نهایی مذاکرات و خبرهای پس از آن نشان می‌دهد که در این گزارش‌ها اصرار زیادی بر غیرقابل اعتماد بودن ایران و جلوگیری از ساخت بمب اتمی وجود دارد. خبر سخنرانی باراک اوباما و گفت‌وگوهای جان کری با تیترهایی نزدیک به همین مفاهیم توسط بی.بی.سی پوشش داده شد. برجسته‌سازی این دو موضوع و کمرنگ جلوه دادن دیگر بخش‌های مذاکرات و موضوعات مورد توافق، شاید نتواند برای مخاطب چگونه اندیشیدن را مشخص کند، اما تا حد زیادی در این‌که او باید به چه چیز فکر کند اثرگذار است.
این رویکرد نه‌تنها در روز پایانی مذاکرات بلکه در روزهای دیگر نیز وجود دارد. بی.بی.سی با تیتر انتخابی برای سخنان رهبر معظم انقلاب درباره توافق لوزان و همچنین صحبت‌های حسن روحانی و قرار دادن آن در کنار نقل قولی از امام جمعه تهران سعی می‌کند بر پروژه القای غیرقابل اعتماد بودن ایران کار کند. «روحانی امضای توافق را به لغو تحریم‌ها در روز اجرای توافق مشروط کرد»، «آیت‌الله خامنه‌ای درباره بیانیه لوزان: این که به بنده و دیگران تبریک می‌گویند، بی‌معنی است» و «احمد خاتمی: در توافق هسته‌ای، فقط بمب اتم نمی‌سازیم» تیترهایی هستند که به دنبال برجسته سازی این باورند که ایران در صورت توافق نیز غیرقابل اعتماد است؛ این همان گزاره‌ای است که پیش از این نیز در گفته‌های سران آمریکایی برای توجیه اقدامات خود علیه ایران و گسترش نفوذ در غرب آسیا بسیار مورد استفاده بود.
سخن گفتن از تعهدات ایران و اولویت بخشی به این سطرها از بیانیه لوزان یکی دیگر از محورهای مورد توجه در رسانه‌های بین‌المللی بود. نیویورک تایمز و واشنگتن پست در مقاله‌های جداگانه‌ای به این موضوعات اشاره کردند. دیوید ایگنیشس، ستون‌نویس سرشناس روزنامه واشنگتن پست، 19 فروردین در آغاز مقاله‌ای با عنوان «توافق هسته‌ای با ایران در مسیر ظریفی قرار گرفته است» می‌نویسد: «اگر چه باراک اوباما طی روزهای گذشته، به هدفی که در سال ۲۰۰۹ مبنی بر تعامل با ایران بر پایه منافع و احترام متقابل دست یافته است، اما حالا وی باید نگران گام‌هایی باشد که برای محقق کردن توافق جامع اتمی با ایران بردارد». او در ادامه به برخی نگرانی‌ها در بیانیه لوزان درباره تعهدات ایران اشاره می‌کند.
نیویورک تایمز نیز یک روز پیش از آن هرچند تلویحا درباره توافق خوب ایران و 1+5 می‌نویسد، اما این نکته را یادآوری می‌کند که «با دور نگه داشتن ایران از پنهان‌کاری اتمی و با محدود کردن صنعت اتمی آن امید می‌رود که سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران به آرامی تغییر کند و این کشور به سوی ورود به جامعه جهانی سوق یابد». وال استریت ژورنال هم در مطلبی از کیسینجر و شولتز، وزرای خارجه پیشین آمریکا با تاکید بر «مخالفت علنی ایران در برابر قطعنامه‌های شورای امنیت» همین اولویت را مدنظر قرار می‌دهد.
هرچند نمی‌توان انعکاس تعهدات طرف‌های غربی را در این رسانه‌ها نادیده گرفت، اما آنچه در خط خبری مذاکرات هسته‌ای برجسته سازی می‌شود سخن گفتن از تعهدات ایران و غیرقابل اعتماد بودن این کشور است. به نظر می‌رسد این رسانه‌ها بخوبی دریافته‌اند که این شیوه پوشش خبری می‌تواند هزینه شکست احتمالی مذاکرات را بر طرف ایرانی تحمیل کند در حالی که تاکنون گزارش‌های رسمی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تصدیق می‌کند که جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود عمل کرده است.
تلاش برای باورپذیری موضع غربی
20 فروردین بود که نتایج یک نظرسنجی توسط شبکه تلویزیونی ان.بی.سی منتشر شد. گزارش رسانه‌های آمریکایی از این نظرسنجی نشان می‌داد که «اکثر مردم آمریکا به این که ایران یک توافق جامع و نهایی، به منظور مهار برنامه هسته‌ای و خودداری از تولید سلاح هسته‌ای را رعایت خواهد کرد، بی‌اعتماد هستند.» این تلاش برای «عرفی‌سازی» ادعای طرح شده از سوی سران آمریکایی و اروپایی از سوی دیگر رسانه‌ها نیز مورد توجه قرار گرفت و بازتاب پیدا کرد. ترویج این پنداشت که مواضع کشورهای غربی بیانگر درک و هنجارهای عمومی و حس مشترک مردم است، افکار عمومی را برای همراهی با این ادعاها بیشتر متقاعد خواهد کرد.
مردمی خواندن این رویکرد خاص تلاش دیگری بود که در رسانه‌های غربی در این مدت پیگیری می‌شد. علاوه بر این نظرسنجی در گزارش‌های مختلف نشریه‌های آمریکایی در این مدت صحبت‌های بسیاری از «نگرانی‌های منتقدان» و اولویت دادن به اظهارات «گروه‌های سیاسی» و نهادهای دموکراتیک آمریکایی مانند «کنگره» شده است که در جهت تقویت عرفی‌سازی مواضع طرف غربی تحلیل می‌شود.
بی‌تردید رسانه‌ها تاثیرات بی‌بدیلی در حوزه افکار عمومی دارند و به نظر می‌رسد تیم آمریکایی بخوبی از این ابزار بهره‌مند است، آنچه در این میان برای مذاکره‌کنندگان ایرانی یک نیاز فوری تلقی می‌شود تدبیر لازم برای مواجهه مناسب با این راهبردهای رسانه است؛ چیزی بیش از کارکردهای یک صفحه شخصی در شبکه‌های اجتماعی.
سیدناصر نعمتی / جام‌جم
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
۸۵ درصد مدارس کشور اتاق بهداشت ندارند | جای خالی ۱۶ هزار مربی سلامت در مدارس
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
اسرائیل در ورطه تصمیمات اشتباه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
کوه موش زایید!
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
اسرائیل به سرزمین سوخته بدل می‌شود؟
گفت و گو
یک نماینده مجلس:
پیامعملیات وعده صادق، قدرت و استقلال ایران بود
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جام‌جم»:
خطوط قرمز خود را در مذاکرات تغییر نمیدهیم
گفت‌وگوی «جام‌جم» با میثم عبدی، کارگردان نمایش رومئو و ژولیت و چند کاراکتر دیگر
فرزند زمانه خود باش
یک کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با جام جم آنلاین: