کودک و تکنولوژی‌های امروزی

دکتر روح‌انگیز لطیفی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با چاردیواری، با اشاره به این‌که گرایش به بازی‌های رایانه‌ای و استفاده بیش از حد از این تکنولوژی‌ها در پسرها بیشتر از دخترهاست، می‌گوید: متاسفانه گاهی مسئولیت استفاده بیش از حد از سی‌دی‌های بازی و رایانه، به‌عهده مادران است که از کودکی به خاطر این‌که کودکان را سرگرم کنند و به‌طور مثال به کارهای خانه یا کارهای بیرون از خانه رسیدگی کنند، آنها را به این تکنولوژی‌ها عادت می‌دهند.

وی می‌افزاید: دقت در زمان بازی‌های رایانه‌ای و استفاده از بازی‌ها و نرم‌افزارهای مناسب سن آنها و همین‌طور نرم‌افزارهایی که با فرهنگ و آداب ما مغایرت نداشته باشد، بسیار اهمیت دارد، زیرا اگر غیر از این باشد، خطرهایی از قبیل بدآموزی‌ها، جلوگیری از خلاقیت کودکان و مسائل روحی و روانی و حتی افت تحصیلی، کودکان را تهدید می‌کند.

دکتر لطیفی معتقد است: بیشتر کودکانی که سر و کار بیش از حد با تکنولوژی دارند، از آداب اجتماعی، دور می‌مانند و دنیای واقعی را نمی‌شناسند و این مساله در بزرگسالی، مشکلات زیادی را برایشان به وجود می‌آورد. گاهی والدین برای فرزندان خود نیازهای کاذب درست می‌کنند؛ مثلا ممکن است همین تلفن همراه یک نیاز کاذب برای برخی بچه‌ها باشد؛ یعنی بچه‌ای که جای خاصی نمی‌رود یا مشکل خاصی ندارد، نیاز مبرمی هم به داشتن تلفن همراه نخواهد داشت، بنابراین خرید این وسیله برای او، رفع یک نیاز کاذب محسوب می‌شود.

این جامعه‌شناس می‌افزاید: عده‌ای از والدین می‌گویند فرزندان آنها تلفن همراه را برای بازی‌های هیجان‌انگیز آن می‌خواهند؛ در این صورت هم می‌توان به جای تلفن همراه یک وسیله مخصوص بازی برای آنها تهیه کرد. ضرورتی وجود ندارد که در ابتدای امر، در هر شرایط و هر زمانی گوشی تلفن در اختیار کودک باشد، یا حتی ضروری نیست که کودکان تلفن همراه اختصاصی داشته باشند. در واقع شما می‌توانید تلفن را به صورت مقطعی در اختیار او قرار دهید؛ مثل زمان‌هایی که کودک به کلاس‌های فوق‌برنامه می‌رود.

اما در کل، مهم‌ترین عامل برای تعیین اثرات مثبت یا منفی رایانه و استفاده از دیگر تکنولوژی‌ها، یکی مدت زمانی است که کودک و نوجوان صرف استفاده از آن می‌کند و دیگری نوع فعالیت‌هایی است که او درگیر آن می‌شود.

کودک، تلویزیون و ماهواره

در روزهای تعطیل، از صبح که از خواب بیدار می‌شود، با عجله تلویزیون را روشن می‌کند و با اشتیاق کامل، جلوی آن می‌نشیند، حتی صبحانه و ناهارش را بدون این‌که چشم از تلویزیون بردارد، می‌خورد و اما روزهایی که باید به مدرسه برود...

به خاطر این‌که شب گذشته، تا دیروقت تلویزیون تماشا می‌کرده، مادرش به سختی او را برای مدرسه رفتن از خواب بیدار می‌کند، اما به محض بیدار شدن تلویزیون را روشن می‌کند و کارتون‌های صبحگاهی را تماشا می‌کند و این مادر است که دائم باید تذکر دهد دیر شده است.به‌طور کلی دیدن شبکه‌های تلویزیونی و در مواردی شبکه‌های کارتونی ماهواره‌ای برای خیلی از کودکان به عادت تبدیل شده است؛ اما این‌که چقدر این برنامه‌ها مناسب کودکان ساخته شده یا این‌که تا چه حد باعث بدآموزی می‌شود و تاثیر مخرب روی ذهن کودکان دارد، قابل بررسی است.

تحقیقات اخیر نشان داده است، کودکانی که ساعت‌های متمادی را صرف تماشای تلویزیون می‌کنند در آینده دچار مشکلات ارتباطی و کلامی خواهند شد. متأسفانه بسیاری از والدین نمی‌دانند فرزندانشان در چه مرحله‌ای از دوران کودکی‌شان تکامل گفتاری و ارتباطی‌شان را آغاز می‌کنند.

دکتر مهناز استکی با اشاره به این‌که رشد کودکان چند‌جانبه است، می‌گوید: یکی از مواردی که باعث رشد و تحول می‌شود، مغز بینایی است و کودک بعد از به دنیا آمدن، یک جهش رشدی دارد که بخش اعظم آن بر اساس بینایی انجام می‌شود.

وی می‌افزاید: کودکان برای رشد مغز بینایی، به یک فوران اطلاعات نیاز دارند، اما تلویزیون و ماهواره و تصاویر آنها، برخلاف تصور عموم، این دریافت اطلاعات را از کودکان سلب می‌کند، به همین دلیل کارشناسان این امر معتقدند تماشای بیش از حد تلویزیون برای کودکان، تا سن شش ـ هفت سالگی، ممنوع است، زیرا رشد مغز بینایی کودک را متوقف می‌کند و به‌دنبال آن می‌تواند مشکلات یادگیری زیادی را در کودک به‌وجود آورد.

محققان توصیه می‌کنند، والدین برای داشتن کودکانی سالم و با سیر رشد طبیعی باید وسایل ارتباط جمعی را به خدمت خود درآورند و به‌واسطه معضلاتی همچون شاغل بودن، آپارتمان‌نشینی و دغدغه‌های زندگی ماشینی فرزندان خود را به‌طور تمام و کمال در معرض وسایل نوین ارتباطی قرار ندهند؛ تلویزیون و برنامه‌های آن می‌تواند تأثیرات مثبت یا منفی بر کودکان داشته باشد، این ما هستیم که نحوه استفاده و تأثیرگذاری این رسانه را بر فرزندانمان تعیین می‌کنیم.

کودکان و مادران شاغل

مادران سنتی دیروز، تمام وقت خود را صرف کارهای خانه و کارهای مربوط به کودکانشان می‌کردند، اما امروز به‌دلایل مختلف، از جمله اجتماعی‌تر شدن زنان، تحصیلات آنها و مسائل اقتصادی و... قسمت قابل‌توجهی از شغل‌های موجود در جامعه را زنان اشغال کرده‌اند و در این میان تعداد آنهایی که فرزند هم دارند، کم نیست و این یعنی مادران شاغل و کودکانی که یا از سن کم به مهدکودک سپرده می‌شوند یا توسط پدربزرگ و مادربزرگ و در مواردی هم با پرستار بزرگ می‌شوند.

طبعا ساعاتی را که مادران شاغل به فرزندان خود اختصاص می‌دهند ولو این‌که از نظر کمی در حد لازم باشد، اما به‌دلیل برخوردار نبودن از نشاط کافی، حضور آنها در کنار فرزندان‌شان از کیفیت مناسبی برخوردار نیست و فرزندان نمی‌توانند از این مادر خسته، انرژی عاطفی لازم را دریافت کنند؛ توجه داشته باشید که دوران کودکی، مهم‌ترین زمان پرورش عاطفی فرزند است و حضور نداشتن مادر بویژه در سه سال اول، حیات فرزند را با مشکلات عاطفی مواجه می‌‌کند.

دکتر روح‌انگیز لطیفی هم با اشاره به نقش اشتغال زنان در تربیت کودکان، می‌گوید: مهم‌ترین مساله در اشتغال زنانی که دارای فرزند هستند، تربیت کودکان آنهاست؛ در صورتی که در جامعه ما خصوصا در کلانشهرهایی مثل تهران، تعداد زیادی از خانم‌ها شاغل هستند و سپردن تربیت فرزندان در ساعاتی از روز به مهد‌های کودک یا اطرافیان از جمله پدربزرگ و مادربزرگ، امری اجتناب‌ناپذیر است.

وی می‌افزاید: از طرفی، آن طور که مشاهده می‌شود، مهدکودک‌ها خیلی هم در تربیت و اجتماعی کردن کودکان موفق نبوده‌اند، البته این مساله هم راه حل دیگری دارد و آن، این است که اگر مادران شاغل، در تربیت کودک، برای جبران، بر روی کیفیت زمان، کار کنند، یعنی اگر اوقاتی را که با کودک در منزل هستند، به بحث آموزش و اجتماعی شدن او بپردازند و به بهانه خستگی، این امر را به همان مهدکودک یا مدرسه خلاصه نکنند، با مشکلات کمتری مواجه می‌شوند.

دکتر لطیفی معتقد است، مادران شاغل باید آن خلأ عاطفی زمانی را که در کنار کودک نیستند، در زمان حضورشان در منزل پر کنند؛ رابطه مادر و فرزند یک رابطه عاطفی است، یعنی فرزند هر چقدر اشتباه کند، مادر می‌بخشد، اما این وظیفه مادر است که در کنار پرکردن خلأ عاطفی کودک، وقتی در کنار اوست، او را برای اجرای قوانین و مقررات اجتماعی آماده کند؛ یعنی در کنار محبت کردن به کودک در زمان حضور، به او یاد دهد که این محبت بین مادر و فرزند در اجتماع وجود ندارد، اجتماع نمی‌بخشد، اجتماع تنبیه می‌کند و آموزش می‌دهد.