دکترین نظامی جدید روسیه؛ دشمنی با ناتو و آمریکا

در این شرایط، نیروهای روس می‌توانند در خارج از اراضی این کشور با گروه‌های تهدیدکننده روس‌ها و منافع مسکو و نیز گروه‌های تروریستی بجنگند. این تحولات پس از آن روی می‌دهد که روسیه به این باور رسیده است که غرب به این کشور به چشم شریک خود یا حتی طرف مستقل نگاه نمی‌کند، بلکه سعی در ممانعت از تبدیل روسیه به یک قطب مهم بین‌المللی دارد و ناتو با حمله به اوکراین به‌عنوان بخشی از محیط ژئوپلتیک روسیه آشکارا به عملکرد مسکو در سوریه واکنش نشان داد.

ناتو به شکلی موشک‌ها و جنگ‌افزارها و نیروهای خود را در مرزهای روسیه مستقر کرده است که گویی سعی در محاصره نظامی این کشور همزمان با تحریم اقتصادی آن دارد. این شرایط نه‌تنها باعث احیای دوران جنگ سرد می‌شود، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز وقوع جنگی خانمانسوز شود. البته این تحولات تنها به تغییر دکترین دفاعی روسیه محدود نمی‌شود، بلکه مسکو نمی‌تواند لزوم تدوین نسخه جدید دکترین اقتصادی قدیمی خود و نیز ضرورت سرعت‌بخشی به تشکیل محور اقتصادی بین‌المللی رقیب غرب یا همان گروه بریکس (قدرت‌های اقتصادی نوظهور) و مشارکت با کشورهای دیگر و در راس آنها ایران را نادیده بگیرد.

تغییرات صورت گرفته در دکترین امنیتی جدید

بر همین اساس، یوری یعقوب اوف، مسئول هماهنگی ادارات بازرسی در وزارت دفاع روسیه خاطرنشان کرد: «دکترین نظامی روسیه به برخی تغییرات و اصلاحات نیاز دارد که نکته اساسی آنها اشاره به این مساله است که آمریکا دشمن اصلی روسیه به حساب می‌آید.»

در همین حال، وزارت دفاع این کشور اعلام کرده است که نیروهای تسلیحات هسته‌ای مانورهای مهمی را با مشارت بیش از 4000 سرباز روس برگزار خواهند کرد. یعقوب اف خاطر‌نشان کرده است: «این دکترین دفاعی جدیدیا همان سند راهبردی دفاعی، قبل از هر چیز باید به‌دقت و صراحت به دشمن اصلی احتمالی روسیه اشاره کند. این مساله‌ای است که در دکترین نظامی کنونی مصوب سال 2010 نادیده گرفته شده است.»

اشاره به این نکته نیز لازم است که روسیه نخستین دکترین نظامی خود را سال 2000 و با در نظر گرفتن تحولات جهانی در سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق تدوین کرد، اما تحولات صورت گرفته از آن زمان به بعد مسکو را مجبور به بازنگری در اولویت‌های خود کرد.

دکترین نظامی با رویکرد دفاعی

در حالی که کرملین طی چهار سال نخست هزاره جدید تاکید می‌کرد روسیه در معرض خطر ورود به درگیری‌های مسلحانه قرار ندارد، اما طی سال‌های اخیر با برخی تحولات بین‌المللی مواجه شده و هرچند که این کشور تلاش کرده است راهبرد «عدم ورود در عرصه منازعه یا طرفداری از یک طرف منطقه‌ای علیه طرف دیگر» را حفظ کند، اما با وجود این، کارشناسان نظامی تاکید دارند که مسکو باید خود را برای مقابله با هرگونه تهدیدی علیه امنیت راهبردی خود را آماده کند. به این ترتیب، برای اولین بار «مساله لزوم آمادگی نیروهای روس برای وارد کردن ضربات بازدارنده به دشمنان احتمالی یا احتمال توسل به زور به منظور حل منازعات» مطرح شد و ما نمونه‌های این امر را در اوستیای شرقی در سال 2008 و منطقه قرم طی ماه‌های اخیر مشاهده کردیم. این حوادث تهدیدی مستقیم علیه امنیت ملی روسیه به شمار می‌رفت و مسکو را بر آن داشت دکترین نظامی خود را برای مقابله با سناریوهای احتمالی تغییر دهد؛ چراکه دکترین نظامی این کشور بیشتر از این‌که تهاجمی باشد، رویکرد تدافعی داشت.

لذا کرملین در فاصله سال‌های 2005 تا 2010 به تناسب عوامل ژئوپلتیکی و رویکردهای استراتژیک دکترین نظامی جدیدی را در پیش گرفت که در آن، رویکرد تدافعی جای خود را به آمادگی و مقابله با غرب داده بود. مسکو در مرحله بعد درصدد تثبیت جایگاه بین‌المللی خود براساس دکترین موازنه راهبردی برآمد و به این ترتیب سیاست نظامی خود را برای سومین‌بار طی تاریخ معاصر تغییر داد و عملا از سال 2011 درصدد اجرای آن برآمد. البته اتخاذ این دکترین جدید روسیه بی‌دلیل نبود، بلکه بر اساس واکنش‌های این کشور به راهبرد امنیت ملی آمریکا اتخاذ شد که مسکو را از جمع هم‌پیمانان کاخ سفید و دوستان آن در جریان آنچه از آن به‌عنوان جنگ علیه تروریسم یاد می‌شود، کنار گذاشت و این در حالی است که روسیه نقش مثبت و سازنده‌ای در جنگ با تروریسم ایفا می‌کند.

در واقع این تغییر در رویکرد آمریکا در قبال روسیه به حوادث 11 سپتامبر 2001 برمی‌گردد که کاخ سفید پس از آن تعامل منفی با مسکو را در پیش گرفت و روسیه را در ردیف کشورهایی قرار داد که به ادعای این کشور معیارهای صحیح دموکراسی را اجرا نمی‌کنند. گویی آمریکا معیار دموکراسی است و بر همین اساس، کرملین را به دخالت در امور همسایگان و حمایت از نظام‌های مخالف واشنگتن متهم کرد. لذا روسیه نیز در راهبرد نظامی خود برخی گزینه‌های غیرعادی و بی‌سابقه مانند حمله بازدارنده به تاسیسات هسته‌ای طرف‌های دیگر یا احتمال استفاده از نیروهای نظامی خود در خارج از مرزهایش را مد نظر قرار داد.

دولت روسیه سال 2009 نیز سند راهبردی جدیدی را درباره راهبرد امنیت ملی خود تا سال 2020 وضع کرد که در بند مربوط به امنیت ملی آن آمده است: «اهداف راهبردی برای توسعه مساله دفاع ملی ایجاب می‌کند از وقوع منازعات منطقه‌ای و بین‌المللی جلوگیری شود و به منظور حفظ منافع امنیت ملی روسیه نوعی توان بازدارندگی راهبردی ایجاد شود.»

دور شدن از میراث شوروی

دولت روسیه از همان زمان طرح‌های متعددی را به منظور اصلاح و توسعه ارتش از لحاظ تسلیحاتی و توان نظامی و نیز تغییر چهره ارتش اتخاذ کرد؛ چراکه تجربه سال 1996 ارتش روسیه در چچن و سال 2008 در برابر ارتش گرجستان نشان داده بود که این ارتش با مشکل کمبود تجهیزات و تسلیحات مواجه است و به اعتقاد کارشناسان مسائل نظامی، باید ارتش مدرنی در روسیه شکل بگیرد که قدرت تحرک سریع و آمادگی همیشگی برای جنگ را داشته باشد. بر همین اساس، یگان‌های متعدد ارتش روسیه و نیز 30 رسته نیروی هوایی این کشور در بازه زمانی سه ساله به استفاده از تسلیحات و فناوری‌های مدرن روی آوردند و انتظار می‌رود در سال 2020 نزدیک به 70 درصد کل تسلیحات و فناورهای نظامی مورد استفاده نیروهای مسلح روسیه از تسلیحات مدرن باشند.

کرملین در آن زمان تصمیم گرفته بود ساختار سنتی ارتش شوروی را تغییر داده و ساختار جدید تیپ ـ گردان را جایگزین دسته ـ گروه بکند. ژنرال ولادیمیر چرکین، فرمانده نیروی زمینی روسیه گفته بود که تا قبل از سال 2020 میلادی 26 تیپ جدید در نیروی زمینی روسیه تشکیل خواهد شد. فرماندهی ارتش روسیه در عین حال تلاش کرد که از میراث سنتی ارتش فاصله بگیرد و جمعیت 4.5 میلیون نفری نظامیان ارتش روسیه را به 1.2 میلیون نفر کاهش دهد. از سوی دیگر، مسکو تلاش کرد که تعداد افسران و ژنرال‌های ارتش را تا بیش از نصف میزان موجود کاهش دهد و از 310 هزار نفر به 150 هزار نفر برساند.

هدف از این تصمیم، کوچک کردن بدنه ارتش بود و بر همین اساس تلاش شد که تعداد کارمندان نیروهای مسلح روسیه نیز تا 60 درصد کاهش پیدا کند و از 22 هزار نفر به 8500 نفر برسد.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در عین حال تصمیم گرفته است که تا سال 2017 میلادی 700 هزار نیروی حرفه‌ای در ارتش تربیت کند و تعداد سربازان جدید ارتش روسیه در سال 2020 را به 145 هزار نفر کاهش دهد.

از سوی دیگر، اصلاحات جدی و مهمی نیز در نظام آموزش نظامی روسیه اجرا شده است و اکنون تلاش می‌شود ده مرکز آموزشی بزرگ برای نظامیان راه‌اندازی شود و امکان ادامه خدمت و ارتقای سطح افسران ارتش در این مراکز فراهم شود.

طرح تسلیحاتی جدید روسیه

براساس طرح جدید روسیه برای تامین تسلیحات مورد نیاز ارتش این کشور، طی سه سال آینده 45 درصد تجهیزات نظامی فعلی ارتش جای خود را به تجهیزات مدرن خواهند داد و در درازمدت نیز ارتش طی ده سال آینده بیش از 400 فروند موشک بالستیک قاره پیما که قابلیت شلیک هم از طریق دریا و هم از طریق خشکی را دارند، خریداری خواهد کرد که 50 فروند از این موشک‌ها از نوع توپول‌ـ‌ ام خواهد بود. مسکو همچنین خرید هشت زیردریایی مجهز به موشک، 20 زیردریایی دیگر چندمنظوره، بیش از 50 کشتی، نزدیک به صد سامانه فضایی برای استفاده در اهداف نظامی، بیش از 1600 فروند هواپیمای مدرن (تا سال 2020)، 600 فروند هواپیمای جنگی، هزار فروند بالگرد؛ بویژه از جنگنده‌های نسل پنجم، هشت سامانه موشکی ضد هوایی از نوع اس‌ـ400 و اس‌ـ500 برای تجهیز نیروی هوایی، 38 مجموعه از موشک‌های ضد هوایی نوع ویتیاز و ده سامانه موشکی اسکندر ـ ام برای تجهیز تیپ‌های موشکی، 50 موشک‌انداز راهبردی تو ـ 160 و تو ـ 95، بیش از 2300 تانک مدرن، نزدیک به 2000 سامانه توپ خودکار و 17 هزار دستگاه خودروی نظامی تامین خواهد کرد. مسکو در عین حال به انتشار اخبار مربوط به فناوری‌های نظامی جدید ادامه می‌دهد و بر همین اساس، ژنرال سرگئی کاراکایف، فرمانده یگان‌های موشکی هسته‌ای این کشور اعلام کرده است که روسیه در سال 2018 به موشک بالستیک سنگین و دوربرد دست پیدا خواهد کرد که قدرت عبور از شبکه ضدموشکی سپر دفاع موشکی آمریکا را که این کشور مشغول ساختن آن در اروپاست، خواهد داشت. روس‌ها همچنین سعی در تولید موشکی دارند که سرعتی فراتر از سرعت نور دارد و شبیه موشک اکس 51 آمریکاست که آخرین آزمایش آن با شکست همراه بود.

پافیل اندروسوف فرمانده نیروی هوایی (دوربرد) روسیه اعلام کرده است که موشک‌انداز تو ـ 160 پس از بهینه‌سازی به ناوگان هوایی این کشور ملحق خواهد شد. ژنرال الکساندر زیلین، فرمانده نیروی هوایی روسیه نیز تاکید کرده است که این کشور تلاش‌های خود برای توسعه و بهینه‌سازی نسل پنجم سلاح ضد هوایی را که در سطح بالاتری از سامانه اس ـ 400 قرار دارد، آغاز کرده است.

وی همچنین از آزمایش موفقیت‌آمیز موشک اکس ـ 25 خبر داده است که از آن برای تخریب کشتی‌های جنگی (رزمناوها) در دریا استفاده می‌شود. ولادیمیر چرکین نیز از تسریع روند ساخت تانک‌های مدرن خبر داده است که قرار است نخستین نمونه آن امسال (2014) ساخته شود و در سال 2015 به تولید انبوه برسد.

از سوی دیگر، دیمیتری روگوزین، معاون نخست‌وزیر روسیه اعلام کرده است که ارتش این کشور شمار زیادی از تانک‌های ارماتای مجهز به فناوری استیلث را در سال 2017 تحویل خواهد گرفت. حال، رقابت میان زیردریایی‌های استراتژیک قادر به حمل موشک از نوع بوریی آغاز شده است و اکنون، آزمایش رسمی زیردریایی‌های یوری دولگوروکی و الکساندر نیفسکی در دست انجام است.

ازجمله ماموریت‌های اصلی صنایع نظامی روسیه می‌توان به ساخت سامانه ضدموشکی دریایی شبیه سامانه ایجیس آمریکا اشاره کرد که آناتولی شلیموف، رئیس دایره صنایع نظامی در شرکت او.اس.کا به آن اشاره کرده است. یگان‌های موشکی راهبردی روسیه نیز یکی از دوایر اصلی نیروهای هسته‌ای راهبردی روسیه به شمار می‌روند. یگان‌های موشکی مذکور همواره در حال تلاش برای ساخت تجهیزات نظامی جدید هستند و موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای ثابت و قابل حمل مجهز به کلاهک‌های هسته‌ای در اختیار دارند. این یگان‌ها ازجمله عناصر اصلی دکترین نظامی دولت فدرال روسیه هستند.

بخش‌های مختلف نیروی موشکی راهبردی

نیروی موشکی راهبردی روسیه هم‌اکنون فرماندهی یکپارچه در شهرک ولاسیخا در حومه مسکو را به عهده دارد که متشکل از سه گردان موشکی دارای دسته‌جات مختلف است و علاوه بر این، منطقه ویژه‌ای نیز برای آزمایش موشک‌های کاپوستن یار در ایالت آستاراخان، یک میدان آزمایشی در شبه جزیره کامچاتکار یک پژوهشکده علمی مرکزی، چهار موسسه آموزشی؛ ازجمله آکادمی پطر کبیر در مسکو و شعبه‌های آن در شهرهای سربوخوف و روستوف و تعمیرگاه‌ها، انبارها و پایگاه‌های نظامی متعدد در اختیار دارد.

تعداد پرسنل نیروی موشکی راهبردی روسیه 120 هزار نفر است که دو‌سوم از آن را نظامی‌ها تشکیل می‌دهند. نیروی هسته‌ای دولت فدرال روسیه در اوایل سال 2008 میلادی 686 دستگاه خودروی نظامی موشک بر در اختیار داشت که قادر بودند 3100 محموله هسته‌ای را جابه‌جا کنند که این آمار در مقایسه با سال قبل از آن 39 مورد؛ یعنی 3‌/‌5 درصد کاهش یافته بود و میزان کلاهک‌های هسته‌ای نیز به میزان 177 کلاهک کاهش یافته بود.

براساس تازه‌ترین داده‌ها و آمارها، روسیه 811 خودروی موشک‌بر دارد که مجهز به 3906 محموله نظامی هستند. نیروی موشکی راهبردی کرملین همچنین 430 دستگاه خودروی نظامی قادر به حمل 1605 کلاهک هسته‌ای دارد. علاوه بر این، این نیرو 68 فروند موشک سنگین مدل آر ـ 36 ام.او.‌تی.تی‌خا، آر‌ـ 36 ام 2 (اس‌اس ـ 18 ساتان)، یکصد فروند موشک اس‌اس ـ 19، 201 فروند موشک نصب شده روی سامانه موشکی زمینی متحرک توپول (اس‌اس ـ 25)، 48 فروند موشک نصب شده روی سامانه ثابت توپول ـ ام و 15 فروند موشک نصب شده روی سامانه موشکی متحرک توپول ـ ام دارد.

هواپیماهای نیروی موشکی راهبردی روسیه در هفت فرودگاه و بالگردهای آن نیز در هشت فرودگاه مستقر هستند. این نیرو از بالگردهای می ـ 8 در انواع مختلف و هواپیماهای آن ـ 24، آن ـ 26، آن ـ 72 و آن ـ 12 استفاده می‌کند و 50 درصد تجهیزات هوایی آن آماده استفاده است.

علاوه بر دکترین نظامی روسیه، اکنون بحث‌های متعددی نیز در محافل سیاسی و نظامی این کشور درباره دکترین سیاسی مطرح است که بیشتر بر نقش مطلوب مسکو در عرصه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تاکید دارد؛ حتی اگر این کار مستلزم استفاده از نیروی نظامی برای حمایت از منابع اقتصادی و اجتماعی روسیه باشد. مسکو سعی در بازیابی جایگاه خود در عرصه بین‌المللی بدون بازگشت به گذشته دارد و بر این اساس، تلاش می‌کند توان بازدارندگی خود را احیا و بدون بازگشت به دوران جنگ سرد، موازنه ایجاد کند.

روزنامه الاخبار چاپ لبنان ‌‌/‌ مترجم: یوسف رضازاده