گفت‌وگوی اختصاصی جام‌جم با پروفسور ژان پیر بابرینگ، مرد شماره یک ماموریت فضایی رزتا

کاوشگر رزتا در تعقیب یک کوه یخی

سریع‌ترین تعقیب و گریز تاریخ علم به روزهای اوج خود نزدیک می‌شود. کاوشگر رزتا که ده سال پیش و با هدف کشف سرنخ‌هایی درباره مواد اولیه تشکیل دهنده دنباله دارها و به تبع آن منظومه شمسی به فضا پرتاب شد حالا تنها 20 کیلومتر با دنباله‌دار 67P فاصله دارد حال آن‌که فاصله ما ساکنان زمین تا این دنباله‌دار هم‌اکنون 550 میلیون کیلومتر است. این دنباله‌دار با سرعتی حدود 55 هزار کیلومتر بر ساعت در فضا حرکت می‌کند و مشخص شده در بیست و یکم آبان پذیرای ربات کاوشگر رزتا موسوم به فیلَه خواهد بود. هر چه به این تاریخ نزدیک می‌شویم بر هیجان یکی از بی‌سابقه‌ترین ماموریت‌های فضایی تاریخ افزوده می‌شود. بدون شک جزئیات خواندنی گفت‌وگوی اختصاصی جام‌جم با پروفسور ژان پیر بابرینگ، دانشمند همه کاره ربات فیلَه ظرافت این ماموریت را به اوج می‌رساند.
کد خبر: ۷۳۰۰۷۰

انتخاب دنباله‌دار 67P به تنهایی به اندازه گستردگی تلاش‌ها برای رسیدن به آن از اهمیت برخوردار است. پیش از هر پرسشی، چرا این دنباله‌دار انتخاب شد؟ بدون شک بیان ایده اولیه آغاز چنین ماموریتی که احتمالا به بیش از 15 سال پیش بازمی‌گردد، در نوع خود خواندنی است!

واقعیت این است که در ابتدا دنباله‌دار دیگری را برای این ماموریت انتخاب کرده بودیم. این دنباله‌دار Wirtanen نام دارد و قرار بود پرتاب رزتا در حد فاصل سال‌های 2002 تا 2003 به سمت این دنباله‌دار صورت گیرد. متاسفانه پرتاب با تاخیر مواجه شد و علت هم به نقص پرتاب‌کننده موشک آریان 5 مربوط می‌شد. زمانی که فرصت بعدی پرتاب فرارسید Wirtanen دیگر در دسترس نبود. بنابراین چاره‌ای نداشتیم جز این‌که دنباله‌دار دیگری را انتخاب کنیم که از نظر مسیر پرتابی قابل دسترس باشد. آن روزها چند دنباله‌دار برای انتخاب داشتیم و در نهایت 67P که بهترین گزینه در این مجموعه بود برای ماموریت رزتا انتخاب شد.

نخستین تصاویر ارسالی از رزتا به زمین رسیده است و شما آنها را بررسی کردید. زمانی که آنها را مشاهده کردید با چه نکاتی مواجه شدید؟

بدون شک تصاویر حیرت‌انگیز و دیدنی است. نکته مهم این است که تصاویر ارسالی بسیار متفاوت از آن چیزی است که تا پیش از این تصور می‌کردیم. حتی می‌توانم به جرات بگویم که بسیار هیجان‌انگیز هستند. با این حال رزتا در این تصاویر تاحدودی ترسناک هم به نظر می‌آید، ترسناک از این نظر که قرار است روی آن رباتی را فرود آوریم.

تازه‌ترین یافته‌های شما از این دنباله‌دار حاکی است که با جرم آسمانی تاریک و خشکی سر و کار خواهید داشت. اما گویا تیم ماموریتی شما تصورات دیگری داشته است و به همین دلیل با مشاهده نخستین تصاویر به دست آمده از 67P بهت زده شده‌اند. آیا واقعیت موجود در این دنباله‌دار با انتظاراتتان در تضاد است؟

به طور کلی می‌دانیم دنباله‌دارها و احتمالا 67P اساسا از یخ (آب) تشکیل شده است. با این حال این یخ با مجموعه بسیار متنوعی از مواد و مولکول‌های دیگر مخلوط شده است. برخی از این دنباله‌دارها آنچنان جاذب هستند که کل هسته‌شان بسیار تاریک شده است. زمانی که دنباله‌دارها به خورشید نزدیک می‌شوند یخ آب موجود در آنها به نوعی تصعید شده و در نتیجه سطح آنها غنی از مواد مقاوم در برابر حرارت یا همان دیرگدازها می‌شود. درخصوص دنباله‌دار 67P به نظر می‌رسد سطح آن به طور کامل پوشیده از لایه‌ای از این نوع مولکول‌ها باشد و ما احتمال می‌دهیم این مولکول‌ها ارگانیکی باشند. در کل این دنباله دار غیرقابل پیش‌بینی است هر چند ممکن است این تصور تقویت شود که تکه‌هایی از یخ در آن وجود داشته باشد. قطعا در روزهای آینده و همزمان با نزدیک‌تر شدن آن به خورشید این نکته روشن‌تر از قبل می‌شود.

اگر قرار باشد به پنج نکته ویژه درخصوص دنباله‌دار 67P اشاره کنید چه چیزهایی را مطرح می‌کنید؟

هنوز در مراحل اولیه و پیش از اکتشافات اصلی قرار داریم و به همین دلیل پاسخ دادن به این پرسش کار دشواری است. بیشترین نکاتی که علاقه‌مند کشف آنها هستیم در هفته‌ها و ماه‌های پیش روی آشکار خواهد شد. اما یک نکته کاملا روشن است و آن، این‌که این دنباله‌دار باید بیشترین حقایق را که از یک برنامه اکتشاف فضایی انتظار داریم به ما بدهد.

با این حال تصور می‌شد که این دنباله‌دار پوشیده از یخ باشد. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا تمام یا بیشتر دنباله‌دارها باید چنین ویژگی داشته باشند؟

همان‌طور که پیشتر اشاره کردم این دنباله‌دار مملو از رموز است. اما به نظر می‌رسد گازهایی که از آن خارج می‌شود موجب شده سطح آن سرشار از مواد دیرگداز و مقاوم در برابر حرارت شدید باشد.

در نتیجه می‌توان پیش‌بینی کرد در سطح این دنباله‌دار لایه‌ای از این مواد شکل گرفته باشد که اطلاعی از عمق آن نداریم. البته این احتمال وجود دارد که در دل این لایه یخ نیز وجود داشته باشد اما به احتمال فراوان در اعماق آن و تنها در بخش‌های محدودی پراکنده شده است. در هفته‌ها و ماه‌هایی که پیش رو داریم پاسخ‌های قطعی برای این احتمالات پیدا خواهیم کرد.

دقیقا بگویید روی این دنباله‌دار به دنبال چه چیزی هستید؟

در درجه اول خیلی دوست داریم دنباله‌دارها سرنخ‌هایی درباره پیدایش عالم در اختیارمان قرار دهند. ما به دنبال افزایش آگاهی‌هایمان درباره گسترش عالم هستیم. همچنین خیلی علاقه‌مند هستیم از ترکیبات نهفته در موادی که خارج از منظومه شمسی قرار دارند مطلع شویم. قطعا میان این ناشناخته‌ها و ویژگی‌های خاص اجرام داخلی منظومه شمسی (از جمله زمین و دیگر سیارات آن) ارتباط معناداری وجود دارد، بخصوص اگر دو معیار تعیین‌کننده را مد نظر قرار دهیم؛ آب و مواد ارگانیک که وجود آنها برای پیدایش حیات در اقیانوس‌های اولیه ضروری است.

درباره ربات کاوشگر فیلَه و پیشرفته‌ترین فناوری‌های به کار رفته در ساختار آن صحبت کنید.

تجهیزاتی که در این ربات به کار گرفته شده است دارای بالاترین سطح عملکرد هستند به طوری که برخی از آنها قابلیت آن را دارند که در دمای پایین‌تر از 100ـ درجه سانتی‌گراد هم به کارشان ادامه دهند. از جمله این تجهیزات می‌توان به دوربین‌ها اشاره کرد. در این مجموعه از هفت دوربین برای ثبت تصاویر stereopanorama استفاده شده است. همچنین یک دریل حفرکننده به کار گرفته شده که قادر است با نفوذ به عمق چند ده سانتی‌متری دنباله‌دار، کار را برای نمونه‌برداری امکان‌پذیر سازد. این حفاری در موادی صورت می‌گیرد که از حیث سختی دست کمی از بتون ندارند. گذشته از آن دو طیف سنج توده‌ای در این ربات نصب شده که ترکیبات ایزوتوپیک و مولکولی را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهند. دستگاه سنجش نیروی مغناطیس و سیستم APXS (طیف سنج اشعه ایکس ذرات آلفا) ـ که برای بررسی ترکیبات عنصری کاربرد دارد ـ از دیگر تجهیزات این ربات به شمار می‌آیند. در کنار این موارد، سیستم‌هایی وجود دارد که عملکرد ربات در دمای کمتر از 100ـ درجه را امکان‌پذیر می‌سازد.

فرآیند انتخاب نقطه فرود ربات کاوشگر در دنباله‌دار چگونه است؟

این انتخاب با توجه به یکسری معیارهای علمی و دینامیک پرواز صورت می‌گیرد. ما در ابتدا ده نقطه را تعیین کرده سپس به پنج نقطه نهایی رسیدیم. پس از بررسی‌های دقیق‌تر دو نقطه را برای گزینش نهایی برگزیدیم. مکان نهایی اکنون با نام نقطه j مشخص شده و آژانس فضایی اروپا نیز جهت انتخاب یک نام مناسب برای آن فراخوان عمومی اعلام کرده است.

ماموریت رزتا را می‌توان پرچم همکاری ناسا و اسا به شمار آورد. در این ماموریت سطح همکاری به چه نحوی است؟

در این برنامه فضایی اسا نقش اصلی را ایفا می‌کند و ناسا در زمینه تجهیزات و بررسی‌ها با ما همکاری می‌کند. در کل همه چیز بخوبی پیش می‌رود!

ماموریت رزتا در یک نگاه

تقریبا ده سال پیش کاوشگر رزتا از مرکز فضایی گینه فرانسه با استفاده از یک فروند موشک آریان 5 به فضا پرتاب شد. هدف رسیدن به دنباله‌داری به نام 67P یه به عبارت دقیق‌تر P‌/‌Churyumov–Gerasimenko 67 تعریف شده بود.

یک دهه از آن تاریخ گذشت و اکنون لقب نخستین کاوشگر فضایی را گرفته که به ملاقات دنباله‌داری گریزان در دل منظومه شمسی می‌رود. این ماموریت بخشی از برنامه بلندپروازانه آژانس فضانوردی اروپا (اسا) موسوم به ESA Horizon 2000 است و در عین حال نخستین ماموریت فضایی محسوب می‌شود که نه‌تنها در آن دنباله‌داری تعقیب می‌شود بلکه عملیات پیچیده فرود نیز روی آن صورت می‌گیرد. گفته می‌شود حدود 2000 نفر در سطوح مختلف عملیاتی در این ماموریت حضور داشته‌اند. این کاوشگر از دو بخش اصلی مدارگرد رزتا و ربات کاوشگر فیلَه تشکیل شده که بخش دوم قرار است روی 67P فرود آید. رزتا و فیلَه به ترتیب به 12 و 9 ابزار پیشرفته مجهز هستند. لحظه به لحظه این ماموریت از مرکز عملیات‌های فضایی اروپا واقع در دارمستات آلمان کنترل می‌شود. طی ده سال گذشته رزتا از 31 خواب زمستانی خارج شده که آخرین آن به ابتدای امسال بازمی‌گردد.

مهدی پیرگزی / جام‌جم

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها