قالی بر دار

همه مسئولان در دولت‌های مختلف، هروقت صحبت از صادرات غیر نفتی می‌شد ابتدا به جایگاه ویژه قالی ایرانی و میزان صادرات آن طی دوره‌های مختلف اشاره می‌کردند به طوری که اسحاق جهانگیری نیز در آیین افتتاح بیست و سومین نمایشگاه فرش دستباف تهران که چندی پیش برگزار شد، صحبت از نیم میلیارد دلار صادرات فرش از ایران کرد؛ رقمی که شنیدنش بسیاری از مهمانان را به وجد آورد، اما از سوی دیگر تولید‌کنندگان و دست اندرکاران صادرات فرش را به فکر عمیق فروبرد که آیا واقعا این عدد محقق خواهد شد؟

ارقام واقعی چیست؟

هرچند بسیاری از مسئولان و دست‌اندرکاران صادرات غیرنفتی روی جایگاه صادرات فرش دستباف حساب ویژه‌ای باز کرده و می‌کنند، اما واقعیت امر از دیدگاه حمید کارگر، رئیس مرکز ملی فرش ایران کاملا متفاوت است؛ به طوری که وی با اشاره به شرایط وخیم صنعت فرش دستباف کشورمان می‌گوید: فرش دستبافت در سال‌های اخیر روند مثبت و رو به بهبود نداشته و دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی آن را به لحاظ تولید وصادرات به حاشیه برده است.

وی با اشاره به آمار گمرک در خصوص صادرات فرش دستباف در سال 1392، افزود: سال گذشته رقمی به ارزش 314 میلیون دلار صادرات داشته‌ایم که این عدد به نسبت صادرات سال‌های ماقبل رقم ناچیزی است و باید با جدیت نسبت به بهبود این روند اقدام کنیم. وی گفت: پیش‌بینی می‌شود با توجه به بهبود مناسبات سیاسی شاهد کم‌شدن تحریم‌ها و روند روبه رشد افزایش صادرات باشیم و امیدواریم تا پایان سال، رقم 400 میلیون دلاری صادرات فرش را تجربه کنیم.

گره کار کجاست؟

اگرچه به قول معروف هنر نزد ایرانیان است و بس، اما نمی‌توان با تکیه بر این مثل، نسبت به واقعیت صنعت و صادرات فرش دستباف چشم برهم گذاشت. در حالی که کشورهایی چون پاکستان، هند، چین و افغانستان توانسته‌اند صادرات قالی دستباف کشورمان را تحت تاثیر تولیدات خود قرار دهند و برخی مواقع حتی هنردست قالیبافان کشورمان را مغلوب سیاست‌های دقیق و حساب شده بازاریابی خود کنند، باید به فکر فرورفت. سوال اصلی اینجاست که چطور شد یکه‌تازی قالی ایرانی در بازارهای بین‌المللی کمرنگ شد و دیگر کشورها به خود جرات رقابت با آن را دادند؟

محمدرضا شیروانی یکی از صادرکنندگان فرش به اروپا و آمریکا می‌گوید: تا‌کنون آمریکا و اروپا یکی از عمده مقاصد صادرات فرش ایران بوده، اما بنا به دلایلی این مسیر به سمت کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس تغییر جهت داده و محدود به آن شده که باعث پایین آمدن سطح صادرات نیز بوده است. وی افزود: سود حاصل از صادرات فرش به کشورهای عربی قابل ملاحظه است، اما نمی‌توان به این محدوده کوچک دل‌خوش کرد چون درگذشته فرش ایران شهرت جهانی داشته و آوازه آن فراتر از محدوده خلیج فارس بوده است. وی با اشاره به نبود نظام هماهنگ صادرات و همچنین بازاریابی صحیح در بازارهای هدف قالی کشورمان می‌افزاید: تاکنون سیستم صادرات فرش ایران از نظام پدر و پسری پیروی کرده در حالی که نظام اقتصادی جهان رو به نوین شدن هرچه بیشتر است. به عنوان مثال یکی از بزرگ‌ترین مشکلات فرش ایران این بوده که تولیدکنندگان ایرانی ابتدا با توجه به سلیقه و نیاز داخلی تولید می‌کنند و پس از آن دست به صادرات می‌زنند حال آن‌که رقبای جدید ایران مثل چین، هند یا پاکستان ابتدا در بازارهای هدفشان بازاریابی می‌کنند و تولیدات خود را متناسب با سلیقه مقصد می‌بافند.

براساس آمار و اطلاعات ارائه شده، یکی از مقاصد اصلی فرش ایران مشخصا کشور آمریکا بوده که 25درصد بازار فرش دستباف را در برمی‌گیرد حال آن‌که پس از تحریم‌های یکجانبه غرب علیه ایران هم اکنون هیچ تاجری نمی‌تواند فرش ایرانی را مستقیم یا غیر مستقیم به خاک آمریکا صادر کند. به همین دلیل بخش بزرگی از بازار سنتی فرش کشورمان از میان رفته و رقبایی تازه وارد جایگزین آن شده‌اند.

فعالان حوزه فرش دستباف کشورمان می‌گویند، چاره کار بهبود تولید و صادرات فرش دستباف در بازاریابی علمی و ارائه محصولات با کیفیت متناسب با نیاز و سلیقه بازار هدف در اقصی نقاط جهان است، هرچند اگر به موضوع برندسازی توجه ویژه داشته باشیم خودبه‌خود بسیاری از مشکلات برطرف می‌شود.

عماد عزتی ‌/ ‌جام‌جم