رشک امروزیان به مرد دیروز

ما یاد گرفته‌ایم فقط برای درمان یک عضو بیمار به دکتر مراجعه کنیم. از طرفی یاد گرفته‌ایم چند دارو بخوریم ولی در طب سنتی، گاهی اوقات بیمار باید مراحل گوناگونی را با دقت فوق‌العاده زیاد طی کند تا داروی خود را شخصا به مرحله آماده‌سازی برساند. یافتن فلان گیاه خاص که در فلان سرزمین خاص روییده باشد، ترکیب مواد مختلف با شرایط خاص، نگهداری بعضی مواد در آفتاب و بعضی در فضای خنک و همه و همه شاید در بعضی موارد بیش از یک ساعت در روز وقت بیمار را بگیرد، اما نکته‌اش این است که اتفاقاتی در خود بیمار رخ می‌دهد که موجب می‌شود دور از تمام کارکردهای درمانی، زمانی را مختص خودش سپری کند و این یکی از لذت‌های بهبود از طریق طب سنتی است. در طب سنتی، صحبت از قانون ابن سینا که می‌شود، همه چیز به آن جلد مربوط به خواص گیاهان ختم نمی‌شود بلکه نگرش خاصی که ابن سینا به انسان داشته، موجب رشک پزشکی امروز به طب حکیمان دیروز می‌شود.

باور به بیماران چند بعدی

با یک بیماری یا احساس عدم تعادل به سراغ پزشک می‌رویم. فقط چند پرسش درباره اصل مشکل پرسیده می‌شود و بعد تمام تمرکز بر همان عضو بیمار جلب می‌شود و پس از استفاده از داروها خوب می‌شویم یا همچنان درگیر می‌مانیم. دیگر شاید برای ما خیلی عجیب باشد اگر سراغ پزشکی برویم که از ما بپرسد، از وقتی دچار فلان مشکل شده‌ای، خواب‌هایت به لحاظ چیستی (مثل دیدن حمله حیوانات، صاعقه و...) یا به لحاظ غلبه رنگ در آنها (سرخی، زردی، نور فراوان و...) نیز تغییر کرده است؟ آیا خلق و خویت متفاوت شده و زودتر از همیشه عصبانی می‌شوی یا میل بیشتری به صحبت کردن با دیگران و در جمع بودن پیدا کرده‌ای؟

اینها پرسش‌هایی است که یک روان‌شناس و روانپزشک یا پزشکی که در حوزه طب سنتی کار می‌کند از شما می‌پرسد. طب سنتی که ریشه‌های آن را در کتاب قانون ابن‌سینا می‌توان یافت، انسان را کلی می‌بیند و از جزء‌نگری درباره او خودداری می‌کند.

دکتر احمدعلی آقارفیعی از مرکز تحقیقات طب اسلامی درباره اهمیت کل‌نگری در تشخیص بیماری می‌گوید: «توجه نکردن به بدن در جهت یک «کل» به‌گونه‌ای که مانند دکارت کل را جمع جبری اجزا بدانند و همه خصوصیات و حیثیات را در آن بخواهند پیاده کنند، سبب می‌‌شود بدون مقدمه وارد تشخیص و درمان‌های تسکینی شوند در حالی که خود کل مستقلا حیثیتی دارد و هستی منحصر به محسوسات متکثر مستقل از هم نیست.

در طب سنتی ابتدا کل انسان یا به اصطلاح بدن مورد توجه قرار می‌گیرد و بعد از اصلاح و ایجاد تعادل مزاج و طبایع به درمان هر عضو به طور جداگانه پرداخته می‌شود و جدایی از این معیارها سبب اشتباه در تشخیص و درمان می‌گردد.»

در طبابتی که جامع و کل‌نگرانه انسان را بررسی می‌کند، شاید هر فردی داروی مخصوص خود را داشته باشد و حتی نوع داروها نیز اهمیت دارد. بیمار در چنین مبانی فکری، گمان نمی‌کند به دستگاهی شبیه شده که فقط چند دقیقه‌ای مورد بررسی قرار گرفته است.

مردی دست‌نیافتنی

می‌گویند زمانی کتاب قانون ابن‌سینا مهم‌ترین منبع طب به شمار می‌آمده و امروز هم برای متخصصان طب سنتی و برای کسانی که نگاه جامع‌تری به انسان و بیماری‌های او دارند، همچنان پیش‌برنده است. حال باید دید ابن‌سینا در چه موضعی قرار دارد؟ آیا می‌توان به این بزرگمرد دست یافت یا آنقدر جنبه‌های منفی متعددی در باب او گفته شده که خواه ناخواه بزرگی‌هایش فراموش می‌شود؟

دکتر حسین حاتمی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بر این باور است که تلاش‌های مذبوحانه‌ای از سوی دشمنان اسلام در جهت ترور شخصیتی ابن سینا با هدف یک بار مصرف جلوه دادن اندیشه‌های او و غیرقابل تکثیر بودن راه‌های درمانی‌اش صورت گرفته و اتفاقا بعضی از این راه‌ها تاثیرگذار هم بوده است. زیرا در بررسی‌های تاریخی مشخص می‌شود که اتهام کفر به افکار فلسفی او، موجب ممنوعیت موقت تدریس کتب فلسفی ابن‌سینا و در پی آن کمرنگ شدن افکار و کتب پزشکی او در ممالک اسلامی شد. از طرف دیگر، با اتهام خودبزرگ‌بینی و سبک زندگی نامناسب و انتساب افسانه‌های غیرقابل باور به او، ابن‌سینا را شخصیتی غیرقابل تکرار و دست‌نیافتنی نشان دادند. افسانه‌های عجیب و البته باور آن از سوی سطحی‌نگران تا جایی پیش رفت که گاهی پنهان کردن ابن‌سینا منفعت بیشتری از مطرح کردن افکار او دارد. ولی کسی نگفت ابن‌سینا با نیت‌های نیکی به قصر پادشاهان قدم گذاشت و هرگز خوی مردابی آنان را کسب نکرد بلکه مانند گل مرداب در محیط پرهیاهوی شاه‌بازی‌ها رشد کرد و کسی نگفت که این انسان برای حل مسائل سخت، در مسجد نماز می‌خواند.

امروز نیاز است که کتاب قانون مانند دیگر کتاب‌های کمتر دیده شده بوعلی‌سینا و مبانی فکری او در طبابت از نو و با دقت‌ فراوان خوانده شود تا جنبه‌هایی که همچنان می‌تواند حتی ما را در پیشگیری بیماری‌ها یاری کند، در زندگی روزمره‌مان جاری شود.

منابع:

مقاله نگرش حکیم بوعلی‌سینا در تشخیص، درمان و طب کلاسیک، دکتر احمدعلی آقارفیعی، از مجموعه مقالات همایش بین‌المللی ابن‌سینا

مقاله جایگاه فعلی ابن‌سینا و کتاب قانون در طب او، دکتر حسین حاتمی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، از مجموعه مقالات همایش بین‌المللی ابن‌سینا