جرم در خواب

این رفتارها هرچند حکایت از تعارض‌های ناخودآگاه ما دارند، اما «جرم» به حساب نمی‌آیند؛ زیرا ما فقط مسئول رفتارهای آگاهانه خود هستیم. یکی از تفاوت‌هایی که روان‌شناسی با جامعه‌شناسی دارد، همین‌جاست. در جامعه‌شناسی بخش آگاهانه انسان‌ها مهم است و حدود مسئولیت اجتماعی براساس «آگاهی» تعریف می‌شود، درحالی که در علم روان‌شناسی ما مسئول ناخودآگاه خود هم هستیم. همین‌طور مسئول فراموشی‌ها، لغزش‌های زبانی و حتی رویاهای شبانه‌مان هستیم. البته مسئول نه به معنی آن که مقصر باشیم یا باید مجازات شویم، بلکه به معنای آن‌که باید درصدد درمان برآییم. تعریف مسئولیت اینجا از منظر دیگری است. به این معناست که یک انسان پخته می‌تواند حتی روی ناخودآگاهش هم سروری داشته باشد و آن را کنترل و مدیریت کند. هیچ جامعه‌شناسی برای خشونت نهفته در ناخودآگاه انسان‌ها قانونی وضع نمی‌کند، اما کار روان‌شناس ریشه‌ای‌تر است. روان‌شناسی با گسترده کردن حوزه‌های مسئولیت انسان تلاش می‌کند انسان‌های سالم‌تری به جامعه عرضه کند. یکی از این رفتارهای غیرارادی خشونت‌های مرتبط با خواب است. شیوع این نوع خشونت بیش از آن است که در گذشته تصور می‌شد. این رفتارها در 2 درصد انسان‌های بالغ اتفاق می‌افتد. قربانی این خشونت‌ها بیشتر همسر این افراد هستند؛ افرادی که شبانه و البته بدون هیچ قصد و نیتی از همسران خود کتک می‌خورند. گاهی شدت این آسیب‌های جسمی به اندازه‌ای است که با گرفتن تائید آسیب جسمی از پزشکی قانونی درخواست طلاق می‌دهند. اثبات این واقعیت که رفتارهای خشونت‌آمیز در خواب صورت گرفته گاهی حتی برای پزشکی قانونی هم مشکل است، اما در صورت اثبات، حکم به برائت داده می‌شود (البته مواد قانونی در این زمینه پیچیدگی‌هایی دارد که متخصصان علم حقوق باید درباره آن اظهارنظر کنند). یکی از شیوه‌های جدید علمی برای تشخیص این اختلال، پلی‌سومنوگرافی است که در موارد مشکوک لازم است انجام شود. خشونت‌های مرتبط با خواب معمولا حدود 5‌/‌1 تا 2 ساعت پس از به خواب رفتن ایجاد می‌شود. به این مرحله از خواب حرکت سریع چشم‌ها گفته می‌شود. این مرحله عمیق‌ترین مرحله از خواب است. رویاها در این مرحله دیده می‌شوند و بیشترین خشونت‌های خواب هم مربوط به همین مرحله است. به‌صورت طبیعی در این مرحله از خواب همه عضلات ارادی ما موقتی فلج می‌شوند. این یک سازوکار محافظت‌کننده است که اجازه نمی‌دهد بیننده رویا در این مرحله اقدامی انجام دهد اما در شرایط بیماری، فلج شدن عضلات اتفاق نمی‌افتد و یکی از بیماری‌های روانپزشکی به نام اختلال رفتاری خواب در مرحله حرکت سریع چشم‌ها ایجاد می‌شود. یکی از ویژگی‌های این افراد این است که به خودشان هم آسیب می‌رسانند و در شرح حال آنها معمولا موارد افتادن از روی تخت و آسیب‌های ناشی از راه رفتن در حین خواب وجود دارد. آنهایی که از این تشخیص روانپزشکی سوءاستفاده می‌کنند و عامدانه همسرشان را کتک می‌زنند و تظاهر به خواب می‌کنند، هیچ شرح حالی از آسیب جدی به خودشان ندارند. راه رفتن در خواب هم جزو رفتارهایی است که در همین دسته قرار می‌گیرد و می‌تواند برای خود شخص یا دیگران آسیب‌رسان باشد. گاهی راه رفتن در خواب بسیار شدید و پیچیده و تبدیل به رانندگی در خواب می‌شود. یک گزارش از مرکز پزشکی قانونی ایتالیا در سال 1990 حاکی است که یک پسر شانزده ساله که شب قبل از واقعه به‌دلیل درس خواندن برای امتحان نخوابیده بود، ساعت یک بامداد از یک مهمانی به خانه می‌آید. در آن مهمانی الکل یا ماده دیگری هم مصرف نکرده است. روی صندلی می‌نشیند و مشغول دیدن تلویزیون می‌شود و همان‌جا خوابش می‌برد. ساعت یک و 45دقیقه صبح در حین خواب سوار موتور می‌شود و 4‌/‌2 کیلومتر دورتر از خانه (در مسیری که معمولا نمی‌رفت) تصادف می‌کند. این مثال‌ها نشان می‌دهد که خشونت‌های خواب گاهی می‌تواند جدی باشد. بیشتر آنها علت‌های ناشناخته دارد. علت‌های شناخته شده آنها تشنج‌های شبانه، اختلال رفتاری خواب در زمان حرکت سریع چشم‌ها، اختلال‌های تجزیه‌ای زمان خواب، مستی شبانه و گاهی هم بیماری‌های متابولیک (مانند کاهش قند خون) و عفونی است. یکی دیگر از این اختلال‌ها به «وحشت شبانه» معروف است که با فریادهای شدید و حمله‌های هراس در حین خواب شروع و به ضربه و لگد زدن به اطرافیان منجر می‌شود. ویژگی مشترک همه آنها فراموشی کوتاه‌مدت در مورد اتفاق‌های پیرامون زمان حادثه است. افرادی که مستعد اختلال‌های خواب هستند باید از شرایط مستعدکننده دوری یا آنها را زود برطرف کنند. این شرایط عبارتند از: بی‌خوابی، استرس، مصرف الکل، بیماری‌های تب‌دار و مصرف طولانی‌مدت داروهای خواب‌آور و آنتی‌هیستامین‌ها. رفتارهای پیشگیرانه در رابطه با این افراد، از این قرار است: پهن کردن تشک آنها روی زمین، قفل کردن در اتاق خواب، در دسترس نبودن وسایل تیز و خطرناک و بستن پنجره‌های اتاق خواب با حصارهای فلزی. البته در موارد نسبتا شدید بهتر است اتاق خواب خود را از همسرتان جدا کنید. به یاد داشته باشید که بیشتر موارد خشونت‌های مرتبط با خواب قابل درمان و کنترل است. قدم اول جدی گرفتن آنها و تشخیص زودهنگام است. (ضمیمه تپش)

حافظ باجُغلی

روانپزشک