خاطرات کمره​ای،​ منبعی معتبر درباره جنگ جهانی اول

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران،. در این نشست که به همت پژوهشکده اسناد و با همکاری اندیشگاه فرهنگی کتابخانه ملی برگزار شد، صاحبنظران و پژوهشگران تاریخ در زمینه تبعات جنگ جهانی اول برای ایران در حوزه های مختلف به ایراد سخنرانی پرداختند.

هنوز سندی که گویای ابعاد مختلف جنگ جهانی اول در ایران باشد در دسترس نداریم
سخنران نخست نشست "کاوه بیات" با اشاره به وضعیت دشوار ایران در سال های جنگ جهانی اول و تقسیم کشور به دو بخش شمالی و جنوبی تحت تسلط روسیه و بریتانیا و توصیف اجمالی شرایط موجود در کشور به این نکته پرداخت که جنگ اول جهانی آثار فوق العاده منفی بر ایران گذاشت. وی در بخش دیگری از سخنان خود یکی از مسائلی که در این جنگ بسیار بارز بود را تاثیر جنگ در تمام شئون زندگی مردم نامید و بیان داشت: از جمله مسائل مهم در آن دوره، مسائل سیاسی اقتصادی و به ویژه اجتماعی برای مردم ایران است. این پژوهشگر حوزه اسناد تصریح کرد: جنگ اول جهانی آسیب جمعیتی هولناکی برای سرزمین ایران به همراه داشت که تا سالیان دراز همچنان تبعات منفی خود را بر جای گذاشت.
اساس پژوهش در زمینه جنگ جهانی اول و قحطی در ایران بر اساس اسناد آرشیو ملی شکل گرفت
الهام ملک زاده، پژوهشگرتاریخ به عنوان سخنران بعدی نشست ضمن اشاره به تألیف کتاب ها و مقالات بسیار در حوزه جنگ جهانی اول افزود : هنوز هم نیاز به وا کاوی و بررسی بیشتر در این حوزه و تبعات و آثار جنگ جهانی اول در ایران احساس می شود. ملک زاده با اشاره به کتاب قحطی بزرگ" که در زمینه آثار جنگ در ایران بر اساس اسناد وزارت خارجه ایالات متحده گردآوری شده است افزود: پس از بررسی این کتاب احساس شد که باید پژوهشی در این حوزه بر اساس اسناد داخلی موجود صورت پذیرد که ماحصل این تحقیق به صورت کتاب، در دست نشر است. این پژوهشگر تاریخ معاصر تصریح کرد برای انجام این پژوهش از آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، مرکز اسناد مجلس و آرشیو وزارت امور خارجه استفاده شده است که با توجه به محدود بودن منابع آرشیو های دیگر، اساس بررسی و تحقیق آن با تکیه بر اسناد دولتی موجود در آرشیو ملی شکل گرفته است. ملک زاده در ادامه با اشاره به روند پژوهش و بررسی اسناد در سه مرحله با تعداد 6000سند ،3000 سند و در نهایت 880 سند گفت: بر اساس کار علمی و بدون تعصب، مطالب درج شده در کتاب قحطی بزرگ قابل استناد نیست.دکتر ملک زاده در بخش پایانی سخنان خود تصریح کرد قسمت بزرگی از تلفات و خسارات انسانی مربوط به جنگ جهانی از بی کفایتی مامؤران و مسئولان، نبود سیستم حمل و نقل، فساد اداری، خشکسالی و بیماری های واگیردار است.
رویکرد مطبوعات ایران در خلال جنگ جهانی اول به چهار بخش عمده تقسیم می شود

در بخش دیگری از نشست مسعود کوهستانی نژاد پژوهشگر حوزه مطبوعات به ایراد سخنرانی پرداخت. وی با نام بردن از روزنامه های منتشر شده در دوره جنگ جهانی اول افزود: همزمانی آغاز جنگ با دوره سوم مجلس و به تبع آن رشد چشمگیر نشریات آن روزگار، عصر نوینی در ساختار روزنامه نگاری ایران رقم خورد. کوهستانی نژاد در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به شرایط اجتماعی و سیاسی موجود در کشور در سال های جنگ افزود: مطبوعات واحد های زنده ای بودند که با مسائل روز ارتباط داشتند و موضوعات مطرح شده توسط نشریات باعث واکنش از سوی جامعه می شد .در حوزه مطبوعات ما با مجموعه ای رو برو هستیم که زنده و فعال است .درک این نوع از منابع تاریخی نسبت به مدارک و اسناد دولتی و دست نوشته های شخصی بسیار مهم است. وی رویکرد مطبوعات را در دوره جنگ به 4 دوره تقسیم کرد و گفت: دوره نخست، سال آغازین جنگ و مقطعی که مطبوعات از فرصت ایجاد شده به نفع کشور استفاده کردند،بود. دوره دوم که مصادف با سال دوم جنگ است و فضای حماسی و ضد استعماری و ملی مذهبی در مطبوعات شکل گرفت. دوره سوم همزمان با اشغال پایتخت توسط دولت های روس و انگلیس و ایجاد فضای سانسور و سازگاری نشریات با شرایط به وجود آمده بود که عملا سیستم خبر گیری از بین رفت.
وی در پایان با برشمردن رویکرد چهارم مطبوعات در این دوره که مقارن با وقوع انقلاب در روسیه و سال های پایانی جنگ جهانی اول بود تصریح کرد: با شکل گیری انقلاب در روسیه بارقه های امید در مطبوعات ایران به وجود آمد که نوید فضایی بازتر برای فعالیت ژورنالیستی می داد.
یکی از منابع قابل استناد جنگ جهانی اول، خاطرات سید محمد کمره ای است
در بخش پایانی این نشست دکتر محمد جواد مرادی نیا به ایراد سخنرانی پرداخت. وی به نحوه آشنایی با شخصیت سید محمد کمره ای و تحقیق و بررسی چند ساله درباره این رجل سیاسی و صاحب نفوذ ایران و گردآوری یادداشت های وی در قالب 2 جلد کتاب پرداخت. مرادی نیا تصریح کرد کتاب مذکور در واقع دایره المعارفی از جامعه ایران در سال های جنگ جهانی اول است.
وی ضمن برشمردن رویداد های اجتماعی ایران در دوره جنگ از جمله فقر ،گرسنگی، شورش و اعتصاب و بیماری های همه گیر از انجام امور خیریه توسط مردم برای افراد تنگدست نام برد و افزود: نکته قابل توجه این کتاب اشاره دقیق و کامل همراه با ذکر جزئیات از وقایع اتفاق افتاده در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مردم ایران است.