عاقد قرارداد ننگین‌

سال 1272 ش به جای پدر، مستوفی (محاسب مالیات)‌ آذربایجان شد و یک سال بعد به لقب «جناب»‌ نائل آمد. سال 1274 به وثوق‌الملک لقب یافت و در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه ملقب به وثوق‌الدوله گردید.

در جریان مشروطه با مشروطه‌خواهان همداستان شد و در دور اول مجلس شورای ملی از تهران، نماینده تجار بود که به نیابت رئیس مجلس و مدتی نیز ریاست کمیسیون مالیه رسید.پس از فتح تهران عضو کمیسیون عالی مشروطه و پس از آن که کمیسیون عالی منحل شد،‌ هیاتی مرکب از 20 نفر جای کمیسیون مذکور را گرفت و ریاست هیات‌مدیره موقت به وثوق‌الدوله تفویض گردید.

در دوره دوم مجلس شورای ملی، از تهران به نمایندگی انتخاب شد ولی قبل از افتتاح مجلس از 8 مهر 1288 تا 10 آذر 1288 وزیر عدلیه شد و از آن پس در کابینه‌های مختلف پست وزارت را برعهده داشت و از 15 مرداد 1297 تا 3 تیر 1299 رئیس‌الوزرا و وزیر داخله بود. در این سال‌ها که وثوق‌الدوله صدراعظم بود، قرارداد ننگین و ایران برباددهی را با کاکس در 17 مرداد 1298 (9 اوت 1919)‌ منعقد کرد. اما رجال پاک‌‌اندیش از جمله آیت‌الله مدرس، آیت‌الله شیخ حسین لنکرانی و مستوفی‌الممالک به مخالفت با این قرارداد برخاستند. چرا که آن را استعماری و ناقض استقلال ایران می‌دانستند.

وثوق‌الدوله از تیر 1299 به اروپا رفت و 23 اسفند 1304 به ایران بازگشت و تا سال 1309 پست‌های مختلف وزارت و نمایندگی مجلس را به عهده داشت آنگاه از خدمات دولتی کناره‌گیری کرد و در خارج شهر تهران به کار زراعت و اشتغالات ادبی و مطالعات علمی مشغول شد. ویسال 1329 به شدت بیمار شد و سرانجام در 16 بهمن همان سال در کاخ سلیمانیه درگذشت و در آرامگاه شخصی در قم به خاک سپرده شد.

وثوق‌الدوله دو بار ازدواج کرد که از همسر اولش ، هشت دختر و یک پسر داشت و از همسر دوم خود صاحب یک پسر شد.

منابع:

1. ابراهیم صفائی، رهبران مشروطه: وثوق‌الدوله[ بی‌جا،بی‌نا، 1344] ص 23. ابراهیم صفائی، وثوق‌الدوله (تهران: کتاب سرا، 1374)‌ صص 190‌ 189، 3180. مصطفی الموتی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال 1357: شرح حال نایب‌السلطنه‌ها و روزشمار زندگی نخست وزیران ایران. ج 1 (لندن: [بی‌نا]، 1374)‌

اکبر مشعوف‌