آغاز کاوش‌های باستان‌شناسی در مناطق تاریخی ایران

در چند سال گذشته بیشتر کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه‌های باستانی بزرگ کشور همچون ری باستان، هگمتانه همدان، زیویه سقز، تخت سلیمان تکاب، معبد آناهیتای کنگاور، شوش و هفت تپه، ازبکی، سیلک کاشان، شهرسوخته در سیستان و بلوچستان، تپه‌کنار صندل جیرفت و بسیاری از محوطه‌های دیگر یا متوقف شده یا این‌که به صورت مقطعی انجام شده است.

این توقف کاوش‌ها، تخریب بخش‌هایی از محوطه‌های تاریخی مهم کشور همچون محوطه تاریخی سیمره به دلیل آبگیری سد سیمره و تخریب و فرسایش بخش‌هایی از محوطه باارزش کنار صندل جیرفت بر اثر عوامل طبیعی را به همراه داشته است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که شهر سوخته که کمتر از یک ماه پیش به ثبت جهانی رسید، اکنون بدون نیروی لازم کارشناسی و حفاظتی است و آب‌رسانی به این محوطه تاریخی پس از ثبت جهانی قطع شده و بازدیدکنندگان امکان استفاده از سرویس‌های بهداشتی را ندارند.

افزایش حفاری‌های غیرمجاز

با متوقف شدن کاوش‌ها در سایت‌های باستان‌شناسی، نگرانی از حفاظت آثار باستانی نیز بالا گرفته است، زیرا به گفته کارشناسان، زمانی که میزان کاوش‌ها و پژوهش‌های پروژه‌های باستان‌شناسی کاهش می‌یابد، حفاظت از آثار به دست آمده هم دشوار می‌شود. تعداد اندک نیروهای یگان حفاظت میراث‌فرهنگی، نبود کمترین امکانات و تجهیزات حفاظتی و حجم بالای آثار و محوطه‌های تاریخی در کشور سبب شده که یگان حفاظت میراث‌فرهنگی نتواند از عهده رسیدگی به آثار و محوطه‌هایی که غالبا مسافت طولانی از یکدیگر دارند، برآید. هم‌اکنون رشد قاچاق و حفاری‌های غیرمجاز در بسیاری از شهرهای ایران از جمله جیرفت و خوزستان ‌بشدت افزایش یافته و این موضوع فعالان و کارشناسان میراث‌فرهنگی را نگران کرده است. در حوزه تمدن هلیل‌رود جیرفت هنوز حفاری‌های غیرمجاز در داخل خانه‌ها و باغ‌های مردم برای یافتن آثار باستانی به جای مانده از این تمدن بزرگ صورت می‌گیرد و به دلیل وسعت بسیار زیاد حوزه تمدن هلیل، امکان شناسایی و مقابله با این حفاری‌ها بسیار سخت است.

طبق گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، در استان خوزستان به‌عنوان یکی از شهرهای تاریخی کشور نیز تعداد گودال‌های حفر شده در شهرهایی همچون شوش، بهبهان، رامشیر و رامهرمز بقدری زیاد است که قابل شمارش نیست.

مجتبی گهستونی، فعال میراث فرهنگی در استان خوزستان در گفت‌وگو با این خبرگزاری می‌گوید: واقعیت این است که در ایران به دلیل حجم گسترده آثار تاریخی، سازمان میراث‌فرهنگی کشور نمی‌تواند آنچنان که باید از بناها و محوطه‌های تاریخی حفاظت کند.

وی معتقد است: گسترده بودن آثار و کمبود نیروی انسانی، در اولویت نبودن بحث حفاظت، نبود امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، اعمال نکردن قوانین محکم برای جلوگیری از حفاری‌ و قاچاق اشیای تاریخی و همچنین قدیمی بودن بخشی از قوانین میراث‌فرهنگی که نیاز به بازنگری دارند، از جمله دلایل و مشکلاتی به‌شمار می‌روند که در حوزه میراث‌فرهنگی وجود دارد و باید هر چه سریع‌تر مرتفع شود.

آغاز دوباره کاوش‌ها

در همین حال رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور از آغاز دوباره کاوش‌ها خبر می‌دهد و در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: امسال قرار است در تمام محوطه‌های تاریخی بزرگ کشور، کاوش‌های باستان‌شناسی از سرگرفته شود.

حمیده چوبک یادآور می‌شود: امسال پژوهشکده باستان‌شناسی، برنامه‌ای را در دست اقدام دارد تا تمام پروژه‌های بزرگ باستان‌شناسی کشور همچون شهر سوخته، جیرفت، سیلک، کیش و هگمتانه همدان را مورد‌کاوش قرار دهد و اعتبارات مورد نیاز آن نیز پیش‌بینی شده است.

وی اعتبار در نظر گرفته شده برای هر پروژه را حداقل بین 100 تا 200 میلیون تومان اعلام می‌کند و با بیان این‌که این کاوش‌ها متناسب با وضع آب و هوایی هر منطقه آغاز می‌شود، می‌گوید: اکنون با توجه به گرمای شدید هوا در جیرفت کرمان و شهر سوخته سیستان و بلوچستان، امکان کاوش‌های باستان‌شناسی در این مناطق وجود ندارد و کاوش در این مناطق به آینده نزدیک موکول می‌شود.

چوبک با اشاره به فرسایش تعدادی از محوطه‌های باستانی می‌افزاید: متاسفانه به دلیل نبود اعتبارات، مناطقی همچون شهر دقیانوس و کنارصندل جیرفت دچار فرسایش شده و برخی دیگر از محوطه‌های باستانی نیز به دلیل نبود اعتبار لازم برای کاوش و حفاظت آسیب دیده است.

این کارشناس مسئول با تاکید بر لزوم توجه مسئولان استانی به اهمیت آثار باستانی واقع در استان‌های مختلف تاکید می‌کند: استانداران باید اعتبارات لازم را برای حفظ محوطه‌های باستانی استان‌ها که ارزش ملی و جهانی دارند، در نظر بگیرند، زیرا فقط نمی‌توان برای حفظ و مرمت این محوطه‌ها به اعتبارات سازمان میراث فرهنگی و پژوهشگاه باستان‌شناسی متکی بود.

نادر علیداد سلیمانی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی حوزه هلیل‌رود جیرفت نیز با اشاره به توقف چند ساله فعالیت‌های باستان‌شناسی در حوزه فرهنگی هلیل‌رود می‌گوید: به دلیل این‌که طی هشت سال گذشته، کاوش‌های باستان‌شناسی روی تپه‌کنار صندل جیرفت متوقف شده بود، بخش‌هایی از دیوارهای خشت و گلی آن دچار فرسایش و تخریب شده است؛ اما خوشبختانه از بهار امسال دوباره فعالیت‌های باستان‌شناسی در این حوزه آغاز شده است و هم اکنون در حال کاوش در منطقه اسفندقه جیرفت هستیم.

حکمت قاسمخانی ‌/‌ جام‌جم کرمان