کشف مرغان دریایی جاسوس

محققان می‌گویند این مرغ دریایی درست پیش از آن که تصمیم به پرواز تجسسی بگیرد، از دید دوچشمی خود برای تشخیص سرعت قایق‌ها، فعالیت‌های ماهیگیری و حتی تشخیص پرندگان دیگر استفاده می‌کند. مرغان دریای شمال به محض این که به یک قایق ماهیگیری می‌رسند، با سرعت بیشتر از 96 کیلومتر در ساعت نخست به سمت ماهی‌هایی یورش می‌برند که از قایق به دریا افتاده‌اند و سپس به سمت باقی ماهی‌ها جلب می‌شوند. به گفته دانشمندان، این اولین بار است که تاثیر خطای هاله‌ای (Halo of Influence) به طور تجربی در یک حیوان مورد آزمایش قرار گرفته و اهمیت حیاتی آن در رفتار و سازگاری یک گونه با محیط اثبات می‌شود. این تحقیق که بتازگی در خارج از سواحل ایرلند انجام شده، نشان می‌دهد مرغان ماهیخوار دریای شمال رغبت چندانی به تعقیب قایق‌هایی که مسیر خود را عوض می‌کنند، ندارند. آنها حتی نسبت به قایق‌هایی که هیچ فعالیت ماهیگیری خاصی ندارند، بی‌علاقه هستند اما درعوض به‌سمت قایق‌هایی که در ماهیگیری موفق بوده‌اند، حمله می‌کنند.

تاثیر خطای هاله‌ای

در علم روان‌شناسی و شناخت ذهن، تعریفی موسوم به تاثیر خطای هاله‌ای وجود دارد که مشخصا به نقش و تاثیر ذهنیت‌های قبلی در تصمیم‌گیری برمی‌گردد و زمانی که یک ذهنیت یا پیش‌فرض قبلی به درست یا غلط در قضاوت تاثیر داشته باشد به آن تاثیر خطای هاله‌ای گفته می‌شود. این مبحث و مصادیق عینی آن سال‌هاست که ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده است. رفتارشناسی مرغان دریای شمال موسوم به گنت‌ها شاید تنها یکی از هزاران آزمایشی است که به منظور شناخت بهتر این پدیده انجام شده، اما نتایج آن از برخی جهات قابل تامل است. این تاثیر غیرمستقیم تعقیب قایق‌های ماهیگیری از نظر فواصل مکانی به نوعی ورای تصورات پیشین است. سرپرست تیم تحقیقاتی توماس بودِی که یک اکولوژیست از دانشگاه اکستر انگلستان است، می‌گوید: «مرغان دریای شمال بخوبی با شرایط زیستگاهشان سازگار شده‌اند. درست است قایق‌های ماهیگیری شاید همخوانی لازم را با محیط نداشته باشند، اما جالب اینجاست که مرغ‌های دریایی بخوبی قادر به تشخیص آنها و استفاده از فرصتی هستند که این رقبا در اختیارشان قرار می‌دهند. گنت‌ها با بهره‌برداری از این فرصت تازه، شرایط را به نفع خود تغییر می‌دهند.»

اندرو فارنزورث، یکی از متخصصان آزمایشگاه واحد پرنده‌شناسی دانشگاه کرنل است که در این پروژه تحقیقاتی شرکت نداشته، اما تحقیقات منحصربه‌فردی در زمینه آواهای پرندگان مهاجر، ویژگی‌های رفتاری و نحوه عکس‌العمل‌های آنها انجام داده است. فارنزورث در این زمینه می‌گوید: «تحقیق اخیر این ادعا را که پرندگان موجوداتی باهوش هستند و می‌توانند در تطبیق خود با شرایط محیط بخوبی از خود عکس‌العمل نشان دهند، تقویت می‌کند. اکنون مطمئنیم که پرندگان نیز درست مانند انسان‌ها مسائلی را به خاطر می‌آورند و حتی یاد می‌گیرند چگونه از موقعیت‌ها به نفع خود استفاده کرده، غذایشان را از جایی که باید بردارند.» دکتر فارنزورث معتقد است نتایج این تحقیقات، بدون تردید نقطه عطفی در عرصه مطالعات پرنده‌شناسی است.

در تعقیب مرغان دریایی

دکتر بودی و همکارانش برای انجام تحقیقات خود مرغان دریایی بالغ گَنِت را به دام انداخته و مانیتورهای کوچک جی‌پی‌اس را به دم آنها وصل کردند. دستگاه‌های جی‌پی‌اس یا تعیین موقعیت جهانی در فاصله زمانی هر دو دقیقه یکبار موقعیت پرنده را به مرکز تحقیقاتی مخابره و این امکان را فراهم کرد که نه‌تنها سرعت جابه‌جایی پرنده را در بین نقاط مختلف، بلکه حتی جهت و مسیری را که آنها طی می‌کردند زیرنظر بگیرند. مجموع این اطلاعات به محققان کمک کرد تشخیص دهند این پرندگان دقیقا چه زمانی در جستجوی غذا و چه زمانی در حال جابه‌جایی عادی هستند. مرغان دریایی گَنِت از نظر ویژگی‌های رفتاری و در حین جستجوی غذا اغلب پروازهای چرخشی در مسیرهای غیرمستقیم انجام می‌دهند در حالی که پرندگانی که در حال پرواز عادی و معمولی هستند، اغلب مسیرهای مستقیم را در پیش می‌گیرند. دانشمندان پس از بررسی داده‌های جی‌پی‌اس به این جمع‌بندی رسیدند که مسیرهای پروازی این پرندگان بیشتر متوجه قایق‌های ماهیگیری است. همین نتیجه‌گیری ساده به انجام محاسبات ساده‌تر منجر شد و نتیجه آنها نیز در نوع خود جالب توجه بود. به عنوان مثال دانشمندان توانستند مسیر و بعد مسافتی را که در آن مرغان دریایی نوع پرواز خود را از حالت عادی به وضعیت جستجو برای غذا تغییر می‌دهند، مورد محاسبه قرار دهند. نتایج محاسبات حاکی از آن بود که مرغان دریایی گَنِت می‌توانند از 11 کیلومتر دورتر یک قایق ماهیگیری را تشخیص داده و با پرواز به سمت آن، غذای خود را به دست آورند. دکتر بودی می‌گوید از آنجا که قایق‌های ماهیگیری همیشه نمی‌توانند غذای مرغان دریایی را فراهم کنند، لذا برای ما بسیار شگفت‌انگیز بود که می‌دیدیم گَنِت‌ها از این فاصله دور قایق‌های ماهیگیری را زیر نظر دارند و تنها به قایق‌هایی نزدیک می‌شوند که می‌توانند منبع غذایی آنها را فراهم کنند. دکتر فارنزورث از دانشگاه کرنل نیز می‌گوید: «پرنده‌نگرها و محققان بارها روی قایق‌های کوچک و بزرگ شاهد تعقیب و گریز مرغان دریایی بوده‌اند، اما مطالعات از این پس به سمت و سویی دیگر خواهد رفت. فناوری‌های نوین این امکان را فراهم می‌کند که رفتارهای تعقیب و گریز در پرندگان علمی‌تر مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.»

گام‌های بعدی مطالعاتی

سوالی که اکنون پیش روی محققان قرار دارد، این است که آیا این رفتار جاسوس‌گونه می‌تواند برای گنت‌ها یا همان مرغان دریای شمال زیانبخش باشد؟ برخی دانشمندان این فرضیه را مطرح کرده‌اند که این رفتار کاوشگرانه و دستبردهای گاه و بیگاه به قایق‌های ماهیگیری می‌تواند تاحدودی شبیه آن چیزی باشد که در رستوران‌های فست‌فود اتفاق می‌افتد؛ مردم می‌آیند و غذای خود را سریع و آسان به دست می‌آورند، اما واقعیت این است که استمرار و تاکید دائم بر چنین روند تغذیه‌ای می‌تواند برای آنها مضر باشد. از طرف دیگر تیم تحقیقاتی دکتر بودی یادآور شده در حال حاضر رشد جمعیت مرغان دریای شمال روندی صعودی و افزایشی دارد. دکتر بودی می‌گوید: «هنوز برای قضاوت قطعی در این مورد زود است، اما بهتر است از شتاب و تلاش مضاعفی که مرغان دریایی از خود نشان می‌دهند، کاسته شود. در واقع یکی از دلایل انجام چنین تحقیقاتی نیز کمک به دولت‌ها، نه تنها برای حفاظت از آبزیان بلکه برای تعیین روش‌های مناسب و پایدار صید است. آنهایی که برای برداشت از منابع آبی برنامه‌ریزی می‌کنند، می‌توانند با تغییر قوانین ماهیگیری، فشار برداشت از مناطقی را که مرغان دریایی گنت بشدت در آنجا فعال هستند، کاهش دهند و از این طریق نه‌تنها به اکوسیستم بلکه حتی به ماهیگیران نیز سود برسانند.»

nationalgeographic / مترجم: فرناز حیدری