آشنایی با زنان حماسه‌ساز در «زنان و زمان»

خودم را به استودیوی 23 ساختمان شهدای رادیو محل ضبط برنامه «زنان و زمان» می‌رسانم؛ پشت اتاقک شیشه‌ای، ایمان ساکی، گوینده را می‌بینم که مشغول اجرای برنامه است. در بخش «کبوتر‌نامه» قسمتی از وصیت‌نامه شهیده مریم فرهانیان توسط‌خانم ساکی خوانده می‌شود. بعد از آن ساکی ادامه می‌دهد: در طول هشت سال دفاع مقدس، زنان شجاع و فداکار دوشادوش مردان به دفاع پرداختند. زنان دست به کارهایی زدند که هیچ کس انتظارش را نداشت و شجاعت‌هایی از خود نشان دادند که دوست و دشمن را متحیر کردند، ناخودآگاه به یاد صحبت‌های خانم رمضانی، فرمانده بسیج افتادم که می‌گفت: چند روزی بود که برف حسابی باریده بود تا جایی که مردان پشتیبانی نتوانسته بودند برای رزمنده‌های خط مقدم غذا و خوراکی ببرند. وقتی زنانی که برای بازدید از جبهه و دیدار با رزمنده‌ها آمده بودند متوجه این قضیه شدند داخل کوله‌پشتی‌های خود غذا و آذوقه گذاشتند و تصمیم گرفتند خودشان غذا را به رزمنده‌ها برسانند، برای همین راه صعب‌العبور کوه را طی کردند تا به این مکان برسند، وقتی خبر کار آنها دهان به دهان منتقل شد، همگی از کار این زنان متعجب شده بودند که با چه اراده‌ای این شجاعت را از خود نشان دادند.

ساکی در قسمتی دیگر از صحبت‌هایش می‌گوید: زنان در هشت سال دفاع مقدس ابتدا به خود و سپس به دیگران ثابت کردند که زن مسلمان ایران زمین صاحب توانایی‌های بی‌شماری است که در صورت تجلی، معرف جایگاه زنان ایرانی در موفقیت‌های مختلف برای همیشه تاریخ است. بعد از این مقدمه، او گفت‌وگوی تلفنی خود را با اشرف‌السادات مساوات مادر شهید مهرداد سیستانی آغاز می‌کند. ساکی از فرزندان این خانواده می‌پرسد و این‌که مهرداد چندمین فرزند خانواده و چند ساله بوده که عازم جبهه می‌شود.

او از مادر شهید می‌خواهد که به گذشته برگردد و از لحظاتی صحبت کند که فرزندش می‌خواسته عازم جبهه شود. مادر شهید آرام و متین می‌گوید که تمامی این خاطرات را در کتابی نگارش کرده است. مجری خواسته خود را تکرار می‌کند که شنیدن این مطالب از زبان او شنیدنی‌تر است و این طوری است که مادر شهید لب به سخن باز می‌کند و از فرزند شهیدش و توقعش از جوان‌های امروزی می‌گوید.

لحنی صمیمانه

وقتی برنامه تمام می‌شود از ساکی می‌خواهم از لحن و بیانی که در این برنامه به کار می‌برد، صحبت کند. می‌گوید: من بیشتر، برنامه‌های سیاسی، اقتصادی و علمی را اجرا می‌کنم که لحنی بسیار جدی دارد؛ اما تفاوتی که این برنامه با برنامه‌های دیگر دارد این است که باید از لحن صمیمانه استفاده شود. بخصوص با کسانی صحبت و مصاحبه می‌کنیم که بیشتر از خانواده شهدا و از زنان کشورمان هستند؛ زنانی که در عرصه اجتماعی فعالیت‌های مختلفی داشته و دارند. همچنین باید خیلی راحت با آنها ارتباط برقرار کنیم تا احساس راحتی کنند و بتوانند به سوالاتی که می‌پرسیم جواب بدهند، به هر حال این امر یک ارتباط دوسویه است که سعی می‌کنیم، داشته باشیم.

ساکی اضافه می‌کند: گفت‌وگو با مادران و همسران شهدا ویژگی خاصی دارد؛ چون مادران و خواهران شهید یا همسران جانبازان از کسانی هستند که به هر حال زخم خورده‌اند؛ این زنان و دختران این‌قدر بزرگوار و صبور هستند که گلایه و شکایت نمی‌کنند، اما ما موقع صحبت با آنها باید حال آنان را رعایت کنیم. به هر حال فرزند یا فرزندانی را از دست داده‌اند یا خودشان سال‌ها اسیر بوده‌اند و این امر می‌طلبد که خیلی خاص و ویژه با آنها برخورد و احترامشان را حفظ کنیم.

ساکی ادامه می‌دهد: در برنامه‌ای که امروز با یکی از مادران شهدا ضبط کردیم من به همه درد دل این مادر شهید گوش دادم، چون به عنوان یک انسان باید او را درک می‌کردم. بنابراین من در صحبتم از لحنی خیلی خاص و صمیمانه استفاده می‌کنم. در واقع باید مثل یک روان‌شناس گفت‌وگو کنیم و بیشتر شنونده باشیم تا سوال‌کننده.

وقتی از او می‌پرسم فکر می‌کنید رادیو با ساخت برنامه‌هایی از این دست چقدر می‌تواند جامعه را با ارزش‌ها آشنا کند، در جوابم به این نکته اشاره می‌کند که: من خودم بچه جبهه و جنگم و متولد مناطق جنگزده هستم، دوران جنگ را کاملا به خاطر دارم و در عین حال همسر یک جانبازم. از این لحاظ به این چند مورد اشاره می‌کنم و می‌خواهم خیلی بدون تعارف خدمتتان عرض کنم که متاسفانه ارزش‌های جنگ، جبهه و انقلاب در جامعه ما خیلی کمرنگ شده است. علت اصلی‌اش هم این است که برنامه‌هایی که مربوط به جبهه و جنگ بوده خیلی کلیشه‌ای شده است.

باید کاری بکنیم که بچه‌های ما و کسانی که از جبهه و جنگ چیزی نمی‌دانند و در آن زمان نبوده‌اند جذب آن دوران شوند و این امر نیازمند بیانی جذاب و نه کلیشه‌ای است.

ساکی خاطرنشان می‌کند: چه اشکالی دارد فیلم‌ها و برنامه‌هایی که ساخته می‌شود، طنزگونه باشد؟ گاهی اوقات در برنامه‌های طنز مسائلی گفته می‌شود که ناخودآگاه اشک همگان را درمی‌آورد. ما از فرهنگ جبهه خیلی دور شده‌ایم و این برنامه‌ها می‌تواند جوانان ما را با فرهنگ جنگ و جبهه بیشتر آشنا کند، به نظر من جای چنین برنامه‌هایی در رادیو خیلی خالی است.

مدالی برای زنان شجاع

سیده‌زهرا صالحی، تهیه‌کننده جوان این برنامه هدف از تهیه «زنان و زمان» را آشنایی با زنان و بانوان حماسه‌ساز می‌داند، بانوانی که افتخارات زیادی را برای انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس آفریدند. زنان غیوری که با شجاعت و ایستادگی و استقامت دست به فعالیت‌های مختلفی زدند، زنانی که سرو در مقابلشان زانو می‌زند و اسطوره صبر و مقاومت و ایستادگی هستند.

صالحی خاطرنشان می‌کند: علاوه بر این با زنانی در این برنامه گفت‌وگو می‌شود که در دوران انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس حماسه آفریدند، بنابراین از بانوانی دعوت می‌کنیم که در دوران دفاع مقدس پرستار بودند و در جبهه‌ها به رزمندگان خدمت می‌کردند یا کسانی که در نقش امدادگر ظاهر شده بودند و پا به پای مردان سنگرها را طی می‌کردند.

او درخصوص بخش‌های مختلف این برنامه نیز می‌گوید: در بخش مدال همین‌طور که از اسمش پیداست مدالی را بر گردن بانوی موفق سال‌های انقلاب و جبهه و جنگ خواهیم آویخت. در برنامه اول، این مدال را تقدیم خانم طاهره دباغ یا مرضیه حدیدچی که نقش موثری در شکل‌گیری انقلاب اسلامی داشتند، تقدیم کردیم. البته بیان قسمتی از وصیت‌نامه یک بانوی شهید و بیان خاطره از زبان یک بانوی شهید در زمان حیاتشان از دیگر بخش‌های این برنامه است. همچنین از مادر یا همسر شهید می‌خواهیم که در برنامه حضور یافته یا با ارتباط تلفنی با او درخصوص شهیدش صحبت می‌کنیم.صالحی ادامه می‌دهد: در برنامه فقط به موقعیت گذشته این زنان نمی‌پردازیم، بلکه به افتخارات او بعد از این مسائل هم خواهیم پرداخت.

تهیه‌کننده برنامه زنان و زمان ادامه می‌دهد: ما برای تهیه این برنامه از منابع مختلفی استفاده کردیم، حتی به بنیاد شهید، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، حوزه هنری و دفتر امور مشارکت بانوان در دفاع مقدس مراجعه کردیم .همچنین در خود گروه حماسه رادیو ایران منابع ارزشمند و غنی وجود دارد. آرشیو خوبی در این گروه وجود دارد که به من خیلی کمک کرد؛ ضمن این‌که از کتاب‌های خوبی که به نقش بانوان در زمان انقلاب و جنگ هشت ساله اشاره داشت، استفاده کردم.

تنظیم موج

برنامه زنان و زمان روزهای شنبه از ساعت 11:30 روی موج اف‌ام 90 و ای‌ام 900 از رادیو ایران پخش می‌شود (زهره زمانی/ ضمیمه قاب کوچک)