آیین‌نامه انضباطی مدارس اصلاح می‌خواهد

در حقیقت بخش‌هایی از این آیین‌نامه باید اصلاح و یک بار دیگر مطابق نیازهای روز نوشته شود، چون در آیین‌نامه فعلی، مصادیق بی‌انضباطی (بجز تاخیر و غیبت) مشخص نشده و بسیاری از اعمال و رفتارهای ناپسند دانش‌آموزان در زمره موارد انضباطی نیامده است.

همین مساله یعنی نبود مصادیق روشن و فقدان مصداق‌های هنجار و ناهنجار سبب شده کار برای معلمان، معاونان و مدیران مدارس سخت شود.

همین است که برای رفع این نقص، مدارس مختلف سلیقه‌ای عمل می‌کنند و هرکدام تعریفی خاص از بی‌انضباطی ارائه می‌دهند.

به طور مثال چون در آیین‌نامه انضباطی، مصادیق لباس مناسب برای دانش‌آموز یا مدل موی موجه به طور مشخص بیان نشده، مدیر هر مدرسه تعریفی سلیقه‌ای ارائه می‌دهد و استانداردهای ظاهری یک دانش‌آموز را طبق خواسته خود تعریف می‌کند.

این در حالی است که مثلا مسائل بهداشتی و پایبند نبودن دانش‌آموز به رعایت این اصول جزو موارد انضباطی نیست و دست مدیر و معاون مدرسه در این حوزه بسته است.

علاوه بر این، ماده 78 آیین‌نامه انضباطی مدارس به اصلاح و بازنگری نیاز دارد و به نظر می‌رسد نیاز این ماده به بازنگری، جدی‌تر از مواد دیگر این آیین‌نامه است.

این ماده می‌گوید: اعمال تنبیه دانش‌آموزان به عهده معلم (شامل تذکر و اخطار شفاهی به طور خصوصی و تذکر و اخطار شفاهی در حضور دانش‌آموزان کلاس) و مدیر مدرسه است (شامل تغییر کلاس در صورت وجود کلاس‌های متعدد در یک پایه با اطلاع ولی دانش‌آموز) که پس از موافقت شورای مدرسه اعمال می‌شود. (تنبیهاتی که با موافقت شورای مدرسه است اخطار کتبی و اطلاع به ولی دانش‌آموز و اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش‌آموز حداکثر برای سه روز را شامل می‌شود​) علاوه بر این چند دسته تنبیه، تنبیه دیگر به انتقال دانش‌آموز به مدرسه دیگر اشاره دارد که برای اجرای آن علاوه بر تائید شورای مدرسه، موافقت اداره آموزش و پرورش را نیز نیاز دارد. (که البته هماهنگی با این اداره برای انتقال دانش‌آموز به مدرسه دیگر ضروری است ​)

مرور بر ماده 78 آیین‌نامه اجرایی مدارس در واقع چند نکته را نمایان می‌کند که مهم‌ترین آن اختیار اندک معلم، معاون و مدیر مدرسه در برخورد با دانش‌آموز خاطی و سلسله مراتب طولانی اداری در اعمال تنبیهات است.

برای من که بیش از دو دهه در جایگاه معلم و مدیر مدارس مختلف حاضر بوده‌ام، خلأ بزرگ این است که کادر مدرسه به دلیل به روز نبودن آیین‌نامه انضباطی، عملا در بیشتر مواقع در سردرگمی به سر می‌برند و برای حفظ شان و جایگاه خود و برای جلوگیری از درگیر شدن با دانش‌آموزان و خانواده هایشان چشم بر بسیاری از مسائل می‌بندند.

هم‌اکنون در بسیاری از مدارس کشور بویژه در دبیرستان‌ها و هنرستان ها، تخلفات انضباطی زیادی به چشم می‌خورد که تاخیر و غیبت، انجام ندادن تکالیف و همراه نداشتن کتاب از شایع‌ترین آنها محسوب می‌شود.

این در شرایطی است که موارد زیادی از درگیری بین دانش‌آموزان و حتی توهین و برخورد فیزیکی با مربیان در مدارس به چشم می‌خورد در حالی که مطابق آیین‌نامه انضباطی، کادر مدرسه توان برخورد با این تخلفات را ندارد و اگر چنین توانی داشته باشد برای پرهیز از مشکلات بعدی از هرگونه برخورد اجتناب می‌کند.

این موضوعات از این بابت مهم است که سند تحول بنیادین آموزش و پرورش که در دو سال اخیر ملاک عمل قرار گرفته است بر تربیت دانش‌آموزانی تاکید دارد که به حیات طیبه می‌رسند و به نمادی از انسان اخلاق‌مدار (که همه ابعاد وجودیش رشد یافته است) تبدیل می‌شوند.

به اعتقاد من رساندن دانش‌آموزان به حیات طیبه و تبدیل آنها به انسان‌هایی که شناختی کامل از خود، جهان هستی و خدا دارند، هدفی ستودنی و والاست، اما ای‌کاش کسانی که در ستاد می‌گیرند مدتی نیز در صف بودند و از نزدیک با مشکلات مدارس و موانع موجود آشنا می‌شدند.

تجربه سال‌ها فعالیت در آموزش و پرورش بر من وهمکارانم ثابت کرده آن دسته از دانش‌آموزان که مرتکب تخلفات انضباطی مکرر می‌شوند یا دست به اعمال خشن می‌زنند و محیط مدرسه را برای دانش‌آموزان، حتی معلمان و مدیران ناامن می‌کنند باید به طور ویژه مورد توجه قرار گیرند.

باریک شدن در زندگی این دانش‌آموزان این حقیقت را فاش می‌کند که اغلب آنها فرزندان طلاق، عضو خانواده‌های نابسامان یا دارای پدر و مادرهای معتاد هستند و بعید نیست در آینده‌ای نه چندان دور آنها نیز راهی مشابه را طی کنند.

به همین علت بد نیست اگر تصمیم گیران آموزش و پرورش این دانش‌آموزان را به طور ویژه مورد توجه قرار دهند و حتی با اختصاص مدارس ویژه، با انجام مددکاری‌ها و مشاوره‌های روان‌شناسی، به کاهش تخلفات انضباطی در مدارس کمک کنند البته این گفته ناقض ضرورت اصلاح و بازنگری در آیین‌نامه انضباطی مدارس نیست چون هم کادر مدرسه به آیین‌نامه‌ای که کارایی و ضمانت اجرایی داشته باشد، نیاز دارد و هم این بازنگری سبب می‌شود از اعمال سلیقه در برخورد با مشکلات انضباطی جلوگیری شود.

نکته دیگر این که گرچه اصلاح این آیین‌نامه ضروری است، اما بهتر است زمانی اتفاق بیفتد که نمرات انضباط بر طبق نمره باشد چون چند سالی است نمره انضباط دانش‌آموزان در کارنامه‌ها به صورت توصیفی (عالی، خیلی خوب، خوب و نیاز به راهنمایی و مشاوره بیشتر دارد) درج می‌شود. این در حالی است که برنامه‌ای برای دانش‌آموزانی که پایین‌ترین سطح نمره انضباط را کسب می‌کنند، وجود ندارد و این نقصی دیگر در این حوزه است.

محمد الهی -‌ کارشناس آموزش وپرورش