گزدم،‌ کژدم یا عقرب؟

این موجودات در جای خودشان در محیط زیست نقش بسیار ارزشمندی دارند، اما اگر به هر دلیلی انسان پا به حریم یا قلمرو آنها بگذارد، این حشرات می‌توانند دشمن تلقی شده و زندگی انسان را به خطر اندازند.

بعضی از عقرب‌ها قادرند در مناطق مسکونی پناهگاه و غذا پیدا کرده و همان‌جا ماندگار شوند بنابراین می‌توان گفت این حشرات در جای خودشان مفید هستند، اما اگر در کنار انسان باشند می‌توانند خطرات جدی را به همراه داشته باشند. هر سال گزارش‌هایی مبنی بر مرگ حدود 12 تا 20 نفر بر اثر عقرب‌ گزیدگی اعلام می‌شود.

براساس اطلاعاتی که در این زمینه به دست آمده ما در دنیا از نظر آمار عقرب گزیدگی رتبه دوم جهانی را داریم. عقرب اساسا واژه‌ای عربی است که کژدم یا گزدم به عنوان جایگزین مناسب فارسی برای این واژه مطرح است.

گزدم جانوری است که از طریق دم، دیگر موجودات را می‌گزد و گزدم زیباترین و علمی‌ترین نامی است که به این جانور نسبت داده می‌شود.

در بعضی مناطق کشور ازجمله استان خراسان و چهارمحال و بختیاری حتی امروز هم این موجود را گزدم می‌نامند. البته کژدم نیز واژه‌ای است که با توجه به ویژگی‌های دم این حشره برای این موجود مناسب است، اما بیشتر مردم ایران این موجود را با همین نام عربی یعنی عقرب می‌شناسند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در جاهایی که انسان طبیعت را دستخوش تغییر کرده است و با مصالح اولیه مانند سنگ برای خودش محلی را به عنوان محل سکونت بنا کرده است جمعیت عقرب‌ها بشدت بیش از اندازه طبیعی است.

در روستاها و شهرهای کوچک استان خوزستان کژدم‌گزدیدگی به عنوان یک مشکل عمده مطرح است و بخشی از این گزش‌ها به این دلیل است که مردم عادی با مصالح ابتدایی و قدیمی در این مناطق برای خودشان مسکن ساخته‌اند. اگر در شرایط طبیعی بتوان در این منطقه در هر هزار متر مربع 5 تا 6 عقرب پیدا کرد در این اماکن و در زیر پی‌های ساختمان در هر صد متر 200 تا 400 عقرب پیدا می‌شود. یعنی براساس نوع ساختمان‌سازی ظرفیت تولید جمعیت و تکثیر عقرب‌ها افزایش پیدا می‌کند.

این موجودات برای زندگی به دنبال پناهگاه مناسب و غذا هستند. وقتی چنین پناهگاه‌هایی را برایشان فراهم کنیم غذای آنها نیز تامین می‌شود. ساکنان این منازل مسکونی با رها کردن باقیمانده آب و مواد غذایی و ایجاد مکانی مناسب برای زندگی کژدم‌ها در افزایش جمعیت این گروه از موجودات نقش بسیار مهمی دارند.

در شرایط طبیعی جمعیت این موجودات به این اندازه افزایش پیدا نمی‌کند. در مناطق روستایی شرق استان خوزستان که انسان پناهگاه و غذای مناسبی را برای این موجودات فراهم کرده است جمعیت عقرب‌ها در مقایسه با شرایط طبیعی رشد چشمگیری داشته است.

این موجودات خونسردند و فعالیت آنها تابع درجه حرارت محیط است. هرچه محیط گرم تر باشد زمان فعالیت این موجودات در طول سال بیشتر بوده و این موجب می‌شود بیشتر غذا بخورند، سریع تر رشد کرده، زودتر به بلوغ برسند و زاد و ولد کنند که در نتیجه جمعیت شان افزایش پیدا می‌کند. بنابراین احتمال مواجه شدن با این موجودات در مناطق گرمسیری بیشتر است.

اگرچه در همه مناطق کشور ردپایی از این موجودات یافت می‌شود، اما فراوانی کژدم‌ها در مناطق گرمسیری و بخصوص استان خوزستان و هرمزگان بیشتر است و بیش از 80 درصد عقرب‌هایی که نیش آنها موجب مرگ و میر انسان‌ها می‌شود ساکن استان‌های خوزستان، هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان هستند.

ایلیا امیری - جام جم