زندگی عقرب ها زیبا است

عقرب‌ها به دلیل ظاهر ویژه‌ای که دارند، به عنوان نماد فرهنگی در بسیاری از مناطق جهان شناخته می‌شوند.

دکتر روح‌الله دهقانی از اعضای هیات علمی دانشگاه کاشان از جمله محققانی است که سال‌هاست در زمینه عقرب‌ها تحقیق می‌کند و به عنوان یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران ایرانی در زمینه شناخت عقرب‌ها معرفی شده است.

با این محقق درخصوص دلایل مطالعه عقرب‌ها و اطلاعاتی که درباره این موجودات مرموز دارد، گفت‌وگو کرده‌ایم.

مطالعه عقرب‌ها از چه نظر دارای اهمیت است و چگونه به مطالعه این گروه از موجودات علاقه‌مند شدید؟

من در رشته حشره‌ شناسی پزشکی تحصیل کرده‌ام و به‌طور تخصصی در این زمینه مشغول فعالیت هستم. در میان حشرات، مطالعه عقرب‌ها یا کژدم‌ها همیشه برای من جذاب بوده و از دوران کودکی که در دشت و صحرا با این گروه از حشرات مواجه می‌شدم، به جای این‌که مثل بقیه هم‌سن و سالانم بترسم، با کنجکاوی آنها را گرفته و مطالعه می‌کردم. بعدها متوجه شدم وجود این موجودات از نظر بهداشتی با پیامدهای بسیار زیادی در زندگی بشر همراه است و در کنار این پیامدها، با توجه به نقشی که در تعادل محیط‌ زیست ایفا می‌کنند، مزیت‌هایی را نیز به همراه دارند، اما این موجودات و مزیت‌هایی که می‌توانست به همراه داشته باشد در کشور ما کمتر مورد توجه قرار گرفته بود. بنابراین با توجه به این‌که در رشته تخصصی حشره‌شناسی پزشکی تحصیل کرده بودم و از کودکی علاقه زیادی به این گروه از موجودات داشتم، تصمیم گرفتم درباره عقرب‌ها و ویژگی‌هایشان مطالعه کنم. در آن زمان کمتر تحقیقاتی درباره عقرب‌ها انجام شده بود؛ البته دکتر فرزام‌پی از جمله افرادی است که از محققان برجسته و دانشمندان این رشته است و سال‌های متمادی در این حوزه کار کرده و به تجارب ارزشمندی دست یافته است. از زمانی که در حوزه حشره‌شناسی پزشکی فعالیت کردم، بیش از 50 درصد فعالیت‌های تحقیقی که داشته‌ام، به مطالعه عقرب‌ها یا کژدم‌‌ها و بیولوژی و اکولوژی این موجودات اختصاص داشته است و جنبه‌های حیاتی مختلف این موجودات را با توجه به ویژگی‌هایشان مورد بررسی قرار داده‌ام . در سال‌های اخیر استفاده دارویی از این موجودات هم مورد توجه قرار گرفته است. در کشور ما نیز محققان بسیاری در این زمینه در حال فعالیت هستند که من از نظر سابقه کاری بیش از دیگر محققان، این موجودات را از جنبه‌های مختلف مورد مطالعه قرار داده‌ام.

چه چیز موجب شد به عنوان برجسته‌ترین پژوهشگر در زمینه مطالعه عقرب‌ها انتخاب شوید؟

این انتخاب براساس کتابنامه‌ای است که در دانشگاه پاریس چاپ شده است. دانشگاه‌های مرجع، اطلاعات مربوط به دانشگاه‌های برتر و محققان رشته‌های مختلف را جمع‌آوری می‌کنند. این دانشگاه‌ها مقاله‌هایی را که در دانشگاه‌های مختلف از سوی محققان ارائه می‌شود، مورد ارزیابی قرار می‌دهند تا بر این اساس به اطلاعاتی درباره موضوعاتی که روی آنها کار شده است، دست پیدا کنند. انتخاب محققان برتر در هر رشته براساس کارهای انجام شده در این دانشگاه‌هاست. در کشور ما این‌طور نیست که بررسی شود محققان در چه زمینه‌ای بیشتر کار کرده‌اند.

در دانشگاه‌های فرانسه، محققان بزرگی در زمینه عقرب‌ها مطالعه می‌کنند که از عقرب‌شناسان بزرگ دنیا هستند. در این دانشگاه همه مقالات موجود در زمینه مطالعه عقرب‌ها از ابتدای کار روی عقرب‌ها یعنی از سال 1820 که مطالعات علمی روی عقرب‌ها آغاز شد در کتابی ثبت شده است که سال 2013 به چاپ رسید. سه صفحه از این کتاب را مقالات من به خود اختصاص داده است. براساس این اطلاعات من بیشترین رفرنس را در مقالات چاپ شده داشتم و بر این اساس به عنوان پژوهشگر برتر در این رشته انتخاب شدم.

اطلاعات به دست آمده در نتیجه مطالعاتی که روی عقرب‌ها‌ انجام داده‌اید،‌ در‌ حوزه‌ بهداشت‌ چه‌ کاربردی‌ دارد؟

قطعا این اطلاعات می‌تواند در بهسازی و نوسازی منازل مسکونی تاثیرگذار باشد و می‌تواند دربردارنده اطلاعاتی برای شناسایی هرچه دقیق‌تر و بهتر محل‌های گریز و مکان‌های تجمع آنها باشد. در مقالات من هم این اطلاعات آمده است. بنابراین با استفاده از این اطلاعات، احتمال خطر در مواجهه با این حشرات کاهش پیدا می‌کند؛ البته نمی‌توان این جانوران را به طور کامل از بین برد، اما می‌توان راه گریز از آنها را پیدا کرد. در ساخت منازل مسکونی باید این موضوعات را مورد توجه قرار دهیم. در مقالات به همه این موارد اشاره شده است. من درباره بیولوژی و اکولوژی این موجودات تحقیقات زیادی انجام داده‌ام.

همه معمولا از حشرات و بخصوص‌‌عقرب‌ها بیزارند، اما شما با داشتن دیدگاهی متفاوت نسبت به این موجود به اطلاعات جالبی درباره آنها دست یافته‌اید. آن نفرت و این عشق از کجا سرمنشأ می‌گیرد؟

من فکر می‌کنم انسان نه‌تنها در مقابل همنوعشان، بلکه در مقابل دیگر موجودات ساکن زمین نیز بسیار خودخواهانه برخورد می‌کند. همه موجودات و بخصوص عقرب‌ها در جای خودشان بسیار زیبا، مفید و ارزشمند هستند. همه جنبه‌های زندگی عقرب‌ها زیباست و می‌توان قوانین حاکم بر طبیعت و قوانین الهی را با مطالعه این موجودات آموخت. مطالعه زندگی این موجودات نه‌تنها داده‌ها و اطلاعات ما را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند نقش مهمی در تغییر نگاه ما به زندگی داشته باشد. همه ویژگی‌های این موجودات زیبایی است، اما وقتی در جای دیگری قرار می‌گیرند، مشکلاتی را برای انسان ایجاد می‌کنند. در دنیای انسان‌ها نیز همین طور است؛ هریک از ما باید در جایگاه خودمان قرار داشته باشیم و مجاز نیستیم هر طور که دلمان خواست رفتار کنیم. این موجودات در جایگاه خودشان بسیار ارزشمند هستند. سرانجام به این نتیجه می‌رسیم که برگ درختان سبز در نظر هوشیار، هر ورقش دفتری است معرفت کردگار. هر لحظه‌ای که ما به یافته‌هایی درباره این موجودات دست پیدا کنیم، دریچه‌ای به روی ما گشوده می‌شود و می‌توانیم دنیا و قوانین خدا را بهتر بشناسیم و به عظمت و بزرگی کردگار پی ببریم.

و سخن پایانی؟

ما در کشورمان محققان برجسته‌ای داریم که در دیگر کشورها بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند و در داخل کشور هیچ نامی از آنها برده نمی‌شود. من فکر می‌کنم فرهنگستان علوم پزشکی باید اطلاعاتی را درباره محققان جمع‌آوری کند. بعضی از محققان با توجه به گذشت زمان و افزایش سن‌و‌سالشان بتدریج به دست فراموشی سپرده می‌شوند. اگر این اطلاعات جمع‌آوری شود، موجب می‌شود در نخستین قدم، دیگران از تکرار کارها و تحقیقات مشابهی که پیش از این انجام شده است، خودداری کنند و از سوی دیگر این به نوعی یک قدردانی از زحمات فردی است که به جامعه علمی خدمت کرده است.

فرانک فراهانی‌جم‌ -‌ گروه دانش