انسانی مافوق، نه مافوق انسان

یکی از تحریف‌هایی که اتفاقا فقط در نگاه ایرانیان ایجاد شده، مربوط به پیشوای چهارم است که ایشان را با تعبیری ناشایست که ناشی از جهل به شخصیت امام است، «زین العابدین بیمار» می‌خوانند.

وقتی سنگینی این تحریف از میان می‌رود، هزار و یک نیکی دلنشین از امام سجاد(ع)‌ هویدا می‌شود.

شهید مطهری هم بر اصلاح آن تحریف تاکید دارند و هم به آن همه نیکی اشاره کرده‌اند که در اینجا هر دو را به صورت مختصر از نگاه این استاد حکمت و فلسفه اسلامی مرور می‌کنیم.

بیماری همچنان ماندگار

«امام زین العابدین بیمار»؛ این عنوانی است که قرن‌ها به دلیل بیماری در ایام عاشورا بر این پیشوا باقی مانده است.

شاید برایتان جالب باشد که شهید مطهری معتقد است این عنوان فقط در میان ما ایرانی‌ها پیدا شده و در این باب می‌گوید: «نمی‏دانم چطور شده که فقط ما این لقب را می‏دهیم: امام زین‌العابدین بیمار! ولی در زبان عرب هیچ وقت نمی‏

گویند علی بن الحسین المریض (یا الممراض). این لقبی است که ما به ایشان داده‏ایم که ریشه‏اش البته همین مقدار است که در ایام حادثه عاشورا امام علی بن الحسین سخت مریض بود.» (ج 17، ص 300)

پرسش اینجاست که اشکال بیمار دانستن امام سجاد تا چه حد جدی است که باید برای رفع این ذهنیت کوشید؟ اشکال در تحریف صورت‌گرفته‌ای است که موجب می‌شود چهره امام چهارم شیعیان کاملا دگرگون شود تا حدی که به قول شهید مطهری: «کار به جایی رسیده است که وقتی می‌خواهیم بگوییم فلانی خود را به ضعف و زبونی زده، می‌گوییم خود را امام زین‌العابدین بیمار کرده است در صورتی که این شهرت فقط بدان جهت است که امام در ایام حادثه عاشورا مریض بوده‌اند نه این‌که در همه عمر تب لازم داشته و عصا به دست و کمر خم راه می‌رفته است.» (ج 17، ص 610)

استاد حکمت اسلامی، تحریف را مبارزه بدون عکس‌العمل می‌داند که با استفاده از نیروی خود موضوع اقدام می‌‌کند و موجب می‌شود چهره و سیما عوض شود و خاصیت اصلی از بین برود و به جای هدایت، ضلالت ایجاد گردد و به جای تشویق به سوی عمل صالح، مشوق معصیت و گناه شود و در نهایت به جای فلاح، شقاوت آورد و معروف شدن امام چهارم به امام بیمار، یکی از همین تحریفات است.

امام که انسانی مافوق است و نه مافوق انسان، قابلیت سرمشق قرار گرفتن دارد و برای سرمشق بودن، نیاز به اطلاعات صحیح است؛ زیرا اطلاعات غلط و تحریف‌شده، نتیجه عکس می‌دهد و به هیچ وجه الهام بخش نیکی‌ها و محرک تاریخ در جهت صحیح نخواهد بود. نتیجه «امام زین العابدین بیمار» این است که امروز هرکس بیشتر آه بکشد و بنالد، مردم او را تقدیس کنند که شخص شبیه امام بیمارند. (ج 17، ص 612)

امامی بدون تحریف

وقتی که آفت تحریف برداشته شود، فضا برای اندیشیدن فراخ می‌گردد و آن وقت می‌توان از زیبایی‌های پنهان‌مانده لذت برد. یکی از زیبایی‌های کمتر نقل شده درباره امام سجاد که اتفاقا شهید مطهری چند بار بر آن تاکید کرده‌اند، ماجرای آزادسازی بردگان در شب‌های آخر رمضان است.

صاحب کتاب‌ «حماسه حسینی» معتقد است که از نظر اسلام عبادت، انواع گوناگونی دارد و منحصر به عبادات بدنی مانند نماز و روزه و عبادات مالی مانند خمس و زکات، نیست بلکه مثلا عبادت فکری نیز در اسلام جایگاه خودش را دارد. تفکر یا عبادت‏ فکری اگر در مسیر تنبّه و بیداری انسان قرار گیرد از سال‌ها عبادت‏ بدنی برتر و بالاتر است.

یکی از عبادت‌های ائمه اطهار این بوده که غلام‌ها و کنیزها را می‌خریدند، آنها را مدت محدودی نزد خود در خانه نگه می‌داشتند و به تعلیم و تربیت اسلامی آنان می‌پرداختند و بعد آنها را آزاد می‌کردند. این غلام و کنیز مسلما پس از آزادی شرایط فکری و زندگی‌اش متحول می‌شد، زیرا هم آموزش‌دیده یک امام بود و هم از بردگی رهایی ‌یافته بود. البته همین بردگی مدت محدود در خانه ائمه نیز طبق ادب آموخته‌شده از پیامبر اسلام بوده است، یعنی امام از غذایی که خودشان می‌خورده‌اند به کنیز و غلامشان می‌داده‌اند و از لباسی که خودشان می‌پوشیده‌اند به آنها می‌پوشانیدند و اصلا آنها را غلام یا کنیز صدا نمی‌کردند بلکه از کلمه فتی (جوان) یا فتاة (زن جوان) و امثال آن استفاده می‌کردند. اینگونه بوده است که این کنیزان و غلامان با حقیقت اسلام و مسلمانی در وجوه اصول دین، فروع دین و اخلاق دین به طور عملی آشنا می‌شدند.

زین العابدین(علیه السلام) نیز چنین می‌کردند، ایشان کنیزان و غلامانی را خریداری می‌کردند و حدود یک سال نگهداری می‌کردند. شب آخر ماه رمضان که می‌شد، آنها را جمع می‌کردند و به یک یک آنها اگر اشتباهی را در این مدت مرتکب شده بودند، یادآوری می‌کردند. بعد می‌گفتند: خدایا من از حق خودم نسبت به همه اینها صرف نظر کردم و از همه اینها گذشتم. خدایا تو هم از این بنده خودت درگذر. بعد به آنها می‌فرمودند: همه شما در راه خدا آزادید. (ج 27، صص 684 و 685 و...)

عجب افتخاری نصیب این غلامان و کنیزان می‌شده است که با ادب اسلامی در خانه یک امام زندگی می‌کرده‌اند و تعلیم و تربیت می‌دیدند و چنین شیرین آزاد می‌شدند!

(تمام ارجاعات براساس مجموعه آثار شهید مطهری در نرم افزار مرکز نور است.)

حورا نژادصداقت - جام‌جم