زبان قال حلال است

بهاء‌الدین عاملی یکی از استادان نامدار مکتب اصفهان است که همگام با معاصرینش یعنی میرداماد و میرفندرسکی شمع فروزان تختگاه صفوی بوده‌اند که از ظل وجودشان بسیاری بهره‌مند شده‌اند. اما شیخ بهایی در اصفهان همزمان با مناصب شریعتی به تعلیم و تدریس طلاب علوم دینی اعم از فقه، تفسیر و حدیث پرداخته و به تالیف نیز اشتغال داشت، از این رو ایشان آثار قلمی فراوان و پر برکتی دارد که سعید نفیسی در مقدمه دیوانش اشعار شیخ را نوشته، 88 اثر به وی منتسب نموده است. او کتب بسیاری در علوم دینی و مذهب تشیع و تفسیر دارد؛ کتبی مانند رساله اثنی‌عشریه، مخلات و تفسیر سوره حمد به نام عروه.. ‌الوثقی و شرحی بر رویت هلال ماه صحیفه سجادیه امام زین‌العابدین(ع)، توضیح‌المقاصد و زبده در اصول، صمدیه، اربعین و... که امروزه نیز در حوزه‌ها توسط استادان تدریس می‌شود. کتاب جامع عباسی در فقه را برای شاه‌عباس تالیف نموده و کتاب کشکول و قصیده‌ای برای حضرت حجت(عج) (ارواحنافداه) به نام وسیله النور والامان فی مدح صاحب الزمان سروده و شروح متعدد بر کتب علمای پیشین نگاشته است.

سعید نفیسی درباره گستردگی آثار شیخ بهایی می‌نویسد: «شماره مردان بزرگی که در عالم اسلام از این‌گونه تالیفات در میان گفتارهای متضاد کرده و این سرحد اندیشه را بدان سرحد دیگر رسانده و نزدیک کرده اند بسیار کم‌اند.»¹

این عالم عارف با وجود دارا بودن مقامات و مناصب عالیه، بسیار با تواضع و ادب و خاکساری رفتار می‌نموده و از این رو نزد قاطبه مردم دارای احترام خاصی بوده است. چنانچه در اصفهان تاکنون نیز نامش بر افواه جاری است و حتی برخی خود را از نوادگان وی معرفی می‌کنند.

محمدباقر الفت در این باره می‌نویسد: «اما نکته قابل توجه این که شیخ بهایی در عین اشتغال به انواع مشاغل، دامان پاکش از هیچ‌گونه اغراض دینی و دنیوی خلق آن زمان آلوده نگشته، هیچ‌کس او را دست نینداخته، خود را به جنگ احدی نمی‌دهد و دنیای دون با همه زرق و برقش او را نمی‌فریبد. بلکه این آزاد مرد از هیاهوی عالمی نهراسیده، فاش و بی‌پروا در منظومه «نان و حلوا» جمیع مشاغل و مساعی آدمی زادگان را باطل و بی‌حاصل خوانده، هرچه در این دارالغرور اندوخته، جز معرفت و اطاعت خداوند یکتا، همه را پوچ و نتیجه غفلت و موجب ندامت می‌شمارد.»²

در کل ملکات فاضله اخلاقی و سعه‌صدر این حکیم و عالم شیعی اکثریت آزادگان را مفتون منش خود کرده و در این میان قشریان نیز از طعن و خرده‌گیری باز نمی‌ایستادند و به جهت انتصاب شیخ به عرفان گهگاه موجب تالم وی می‌شدند.

شیخ چند سفر همراه شاه‌عباس صفوی جهت زیارت آستان پاک حضرت رضا(ع) پای پیاده به مشهد انجام داده و از آنجا که بسیار مورد احترام شاه‌عباس بود، در تربیت روحی و معنوی شاه‌عباس تاثیرگذار بود.

شیخ بهایی شاگردان گرانقدری در حوزه دینی و فلسفی و عرفانی تربیت کرده که هر کدام آسمان عالم تشیع را با آثار بی‌همتای خود چراغانی می‌نمایند از جمله ملاصدرای شیرازی صاحب اسفار اربعه، ملا محمد تقی مجلسی (پدر ملاباقر مجلسی معروف صاحب بحارالانوار) و... .

بگذر ز علم رسمی که تمام قیل و قال است‌ /‌ من و درس عشق ای دل که تمام وجد و حال است

ز مراحم الهی نتوان برید امید‌ /‌ مشنو حدیث زاهد که شنیدنش وبال است

طمع وصال گفتی که به کیش ما حرام است‌ /‌ تو بگو که خون عاشق به کدام دین حلال است

به جواب دردمندان بگشا لب ای شکر خا‌ /‌ به کرشمه کن حواله که جواب صد سوال است

غم هجر را بهایی به تو ای بت ستمگر‌ /‌ به زبان حال گوید که زبان قال، لال است

پا‌نوشت‌ها:

1 ـ‌کلیات اشعار و آثار فارسی شیخ بهایی، با مقدمه سعید نفیسی، نشر چکامه.

2 ـ احوال و اشعار فارسی شیخ بهایی، سعید نفیسی، چاپخانه اقبال، 1316.

امیر هاشم‌پور / جام‌جم