چه کسانی «آمار» شما را می‌گیرند؟

مرکز آمار، نهاد اصلی است

نخسین نامی که در پاسخ این سوال به ذهن می‌رسد مرکز آمار است. آن طور که در تاریخچه آمار در ایران گفته شده است نشانه‌هایی از آمارگیری دولتی در زمان‌ باستانی و قدیمی ایران، حتی در زمان هخامنشیان وجود دارد؛ اما نخستین فعالیت آماری دوران معاصر ایران در دوران قاجار و برای سرشماری پایتخت جدید یعنی تهران انجام شد.

سال 1303 یعنی در سال‌های آغازین موج دولت‌سازی و تمرکزگرایی در ایران و نخستین سال‌های فعالیت رضاشاه پهلوی، اداره‌ای با عنوان «اداره کل احصائیه و سجل احوال» تاسیس شد که وظیفه جمع‌آوری آمارهای مختلف و انجام سرشماری را در کشور به عهده داشت. 31 سال بعد اداره آمار و سرشماری از نظارت اداره ثبت احوال خارج شد و به عنوان اداره آمار عمومی به صورت مستقل کار خود را ادامه داد. این مرکز در حال حاضر زیر نظر معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری فعالیت می‌کند و تولید و اطلاع‌رسانی آمار رسمی را به عهده دارد.

ثبت احوال و بانک مرکزی، 2 نهاد فرعی

در کنار مرکز آمار، سازمان ثبت احوال کشور هم وظیفه تولید و انتشار آمار انسانی و تحولات جمعیتی کشور را به عهده دارد. سازمانی که زیر نظر وزارت کشور فعالیت می‌کند و به صورت مشخص اعداد و ارقام مربوط به چهار رویداد حیاتی کشور یعنی ازدواج و طلاق و تولد و مرگ را در دست دارد.

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران هم در کنار همه وظایفی که دارد به انتشار آمار و اطلاعات اقتصادی کشور اقدام می‌کند. اگر بخواهید قیمت خرده فروشی در شهر تهران، میزان وام‌های قرض‌الحسنه بانک‌ها یا نرخ رشد اقتصادی کشور را به دست بیاورید این نهاد می‌تواند به شما کمک کند.

نهادهای تخصصی و آمارهای تخصصی

البته نهادهای تخصصی دولتی هر یک در حدود وظایف خود باید به آمارگیری و انتشار آمار دست بزنند. مثلا صالح‌ترین مرجع برای تعداد دانش‌آموزان کشور وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران است؛ میزان شکایت‌های کیفری مردم را نیروی انتظامی و قوه‌قضاییه باید اعلام کنند و در مورد تعداد توریست‌های ورودی به کشور، گمرک جمهوری اسلامی و سازمان میراث فرهنگی صالح هستند که هر کدام از طریق ادارات یا معاونت‌های و دفاتر مربوط دست به این کار می‌زنند. برای هماهنگی امور آماری این نهادهای مختلف، شورای عالی به نام آمار از سال 1314 تاسیس شده که البته کار جدی خود را از اواخر دهه 80 خورشیدی و با تصویب نظام آماری کشور پی گرفته است.

با وجود این نباید پنداشت نهادهای آماری کشور مربوط به همین نهادهای رسمی است که از وضع بخش‌های مختلف کشور اطلاعاتی به دست می‌آورند. یک وجهه دیگر آمار، مردم است.

مردمی که در کشور ما و به حکم قانون اساسی خداوند آنها را بر سرنوشت اجتماعی خویش حاکم ساخته است. از این رو دانستن نظرات مردم در موارد متعدد از طرق آماری راهی برای حکمرانی خوب بر آنان است و بر این اساس است که افزون بر نهادهایی چون انتخابات و همه‌پرسی برای دانستن نظر همه مردم در موضوعی مهم، نهادهایی برای افکارسنجی آنان به صورت متناوب تاسیس شده است.

مرکز افکارسنجی دفتر ریاست جمهوری، یکی از این مراکز است که البته در دولت قبل فعالیت چندانی نداشته، اما ظاهرا وزن بالایی در میان مسئولان کشور دارد. نیروی انتظامی هم یک مرکز افکار سنجی دارد که در سال 1388 آن را تاسیس کرده است.

صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران هم مرکز افکارسنجی دارد که اغلب در مورد برنامه‌های سیما و برخی اوقات در مورد مسائل اجتماعی و اقتصادی به نظرسنجی از مردم اقدام می‌کند.

جهاد دانشگاهی هم از سال 1380 مرکز افکارسنجی با عنوان ایسپا تاسیس کرده است. در کنار این مراکز باید از مراکز افکارسنجی روزنامه همشهری و خبرگزاری مهر به عنوان دو نهاد افکارسنجی رسانه‌ای یاد کرد. ویژگی این نهادهای افکار سنجی این است که معمولا آمارهای خود را برای عموم منتشر نمی‌کنند و گویی نتایج تحقیق آماری خود را فقط برای مسئولان می‌فرستند.

جالب است بدانید اکنون و بخصوص با توجه به نیازبازارهای اقتصادی و تجاری به آمار، شرکت‌های خصوصی هم پا به این عرصه گذاشته‌اند و به آمارگیری یا افکارسنجی در میان مردم اقدام می‌کنند. صدالبته که محصولات این شرکت‌ها، کالایی تجاری است و نباید انتظار داشت مثل آمارهای دولتی به رایگان در اختیار عموم مردم قرار گیرد.

اما اگر می‌خواهید جامعه ایرانی را از طریق آمار بشناسید و دستتان به هیچ یک از این نهادها نمی‌رسد خیلی نباید ناراحت باشید چون فضای مجازی در کنار سایر مزیت‌های خود در این زمینه هم به کمک محققان آمده است. مثلا شما می‌خواهید بدانید در سال 1392 چه چیزی مورد توجه جامعه ایرانی بوده است. از آنجایی که ضریب نفوذ اینترنت در ایران بالاست، چنین سوالی را می‌خواهید از طریق اینترنت پاسخ دهید.

در اینجا سرویس موتور جستجوگر گوگل به کمک شما می‌آید و شما با استفاده از Google Trends می‌توانید درک درستی از موارد مورد توجه ایرانیان در وب داشته باشید یا این‌که در شبکه‌های اجتماعی با استفاده از قابلیت Trend چنین کاری را انجام دهید.

به این شکل، موسسات مختلفی از دولتی گرفته تا خصوصی، از ایرانی گرفته تا خارجی و از دنیای واقعی گرفته تا دنیای مجازی در حال به دست آوردن آمارهایی از همه ما هستند، آمارهایی که هم ما سوژه آنها هستیم و هم می‌توانیم برای کارهای خود، از مدیریت گرفته تا پژوهش از آنها استفاده کنیم.