آی‌تی‌‌پی، بیماری شایعی که نمی‌شناسیم

به اصرار مادرش به پزشک مراجعه کرد و نتایج آزمایش‌های چکاپ‌ نشان داد پلاکت خونش پایین است. با بررسی‌های بعدی معلوم شد این اتفاق دلیل خاصی ندارد، اما از روزی که به او گفته‌اند مبتلا به آی‌تی‌پی است، ترس‌ها سراغش آمده‌اند؛ نکند بیماری‌اش بدخیم باشد یا بعدها بدخیم شود، نکند اگر بچه‌دار شود، او هم مبتلا باشد و حتی فکر می‌کند آی‌تی‌پی بیماری خونی ناشناخته‌ای است.

اما دکتر سیدرضا صفایی، متخصص بیماری‌های داخلی و فوق ‌تخصص خون و سرطان که عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران هم است به جام‌جم می‌گوید: این بیماری نسبتا شایع است و مخصوصا در خانم‌ها بیشتر دیده می‌شود، اما ترسناک نیست و از طریق ژنتیک هم به فرزند فرد مبتلا منتقل نخواهد شد. بیمار لازم نیست تا آخر عمر دارو مصرف کند و لازم است به نکته‌هایی دقت داشته باشد.

در مبتلایان به آی‌تی‌پی یا ادیوپاتیک ترمبوسیتوپنی پورپورا، تعداد پلاکت‌ها کاهش می‌یابد. دکتر صفایی با بیان این جمله درباره این‌که کم ‌شدن پلاکت‌‌ها چه عواقبی دارد، می‌گوید: پلاکت‌ها یکی از اجزای اصلی خون هستند که برای منعقد شدن آن لازم است. مثلا وقتی دست شما زخم می‌‌شود و خونریزی می‌کند، پلاکت‌ها باعث منعقد شدن خون و بند آمدن آن می‌شود، ولی اگر تعدادشان کم باشد، این روند مختل می‌شود. او درباره علائمی که باعث می‌شود پزشک شک کند بیمارش به آی‌‌تی‌پی مبتلاست، توضیح می‌دهد: اولین نشانه‌ این بیماری خونریزی است که گاهی خود ‌به ‌خود اتفاق می‌افتد و روی بدن فرد مبتلا ممکن ‌است لکه‌هایی کوچک تا حدود نیم‌ سانتی‌متر یا کبودی‌هایی دیده شود. این فوق‌ تخصص خون می‌افزاید: علاوه بر اینها، بیماران دچار آی‌تی‌پی ممکن است هنگام مسواک زدن دچار خونریزی یا بی‌دلیل مدام خون دماغ شوند. معمولا خونریزی عادت ماهانه خانم‌های مبتلا به این بیماری هم شدید است.

چرا آی‌تی‌پی سراغ کسی می‌رود؟

دکتر صفایی با اشاره به این‌که علت اصلی ایجاد آی‌تی‌پی، مشکلات سیستم ایمنی است، اما معلوم نیست چرا بدن دچار این مشکل می‌شود، توضیح می‌دهد وقتی عنصر بیگانه‌ای وارد بدن می‌شود،‌ سیستم ایمنی پادتن‌هایی ترشح می‌کند، اما در بدن این بیماران، سیستم ایمنی، پلاکت‌های خون را عنصر غیرطبیعی می‌شناسد و به آن واکنش نشان می‌دهد و پادتن‌هایی ترشح می‌‌کند که به پلاکت‌ها می‌چسبند. او می‌افزاید: طحال هم که جزئی از سیستم ایمنی بدن است، ترکیب این پادتن‌ها و پلاکت‌ها را از بین می‌برد، بنابراین تعداد پلاکت‌ها کاهش می‌یابد. این فوق‌تخصص خون ادامه می‌دهد: البته کاهش پلاکت ممکن است دلایل دیگری مثل ابتلا به ایدز، هپاتیت، مصرف بعضی داروهای فشار خون، داروهای روانپزشکی، قلبی، عوامل ویروسی و... هم داشته باشد، ولی فقط وقتی علت آن معلوم نباشد، یعنی بیمار دچار آی‌تی‌پی است.

ترمبوسیتوپنی = کاهش پلاکت

برخی بیماری‌های روماتولوژی، بخصوص لوپوس هم می‌توانند خود را با کاهش پلاکت‌ها نشان ‌دهند و بعد علائم دیگر بروز می‌کند. پس بیماری که با کاهش پلاکت مراجعه می‌کند، باید از نظر همه این بیماری‌ها بررسی شود.

اینها را دکتر صفایی می‌گوید و می‌افزاید: اگر هیچ ‌کدام از این مشکلات دلیل کاهش پلاکت نبود و هیچ دلیل دیگری هم پیدا نشد، آن وقت می‌توان مطمئن شد بیمار دچار آی‌تی‌پی است، یعنی کمبود پلاکتی که دلیل آن شناخته شده نیست.

آی‌تی‌پی شایع است

این فوق ‌تخصص خون با اشاره به این‌که بیماری آی‌تی‌پی مخصوصا در خانم‌ها شایع است و خود را با خونریزی پوستی، کبودی بی‌دلیل، خونریزی لثه هنگام مسواک زدن، زیاد بودن خونریزی هنگام عادت ماهانه‌ نشان می‌دهد، می‌گوید: این بیماری در سنین پایین و اطفال شیوع بیشتری دارد، اما خوشبختانه اگر علائم شدیدی نداشته باشد با گذر زمان (تا یک‌ماه) کنترل می‌شود و پلاکت خون کودک طبیعی خواهد شد.

او می‌افزاید: در بزرگسالان احتمال کنترل خود به‌خود آی‌تی‌پی بسیار کم است و باید درمان با ‌توجه به علائم بیمار انجام شود؛ یعنی اگر تعداد پلاکت‌ها از30 تا40 هزار بیشتر باشد و بیمار بدون ضربه دچار خونریزی نشود، پزشک شروع درمان را به تعویق می‌اندازد تا شاید بیماری خود به ‌خود تخفیف پیدا کند، اما اگر تعداد پلاکت‌ها در حدی باشد که بیمار با ضربه‌ای خفیف دچار خونریزی‌ شود، اقدام درمانی لازم است.

درمان در چند خط

به گفته دکتر صفایی، اولین درمان بیماری آی‌تی‌پی، مصرف قرص‌های کورتون‌دار است که روی سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارد و تعداد پلاکت‌ها افزایش می‌یابد. معمولا حدود یک‌ ماه و نیم بعد از تشخیص بیماری، بیمار باید کورتون مصرف کند و بعد از این مدت اگر بیماری کنترل شود، بتدریج کورتون قطع می‌شود.

او توضیح می‌دهد: در دوسوم موارد، معمولا با این اقدام بیماری کنترل می‌شود، اما در یک‌سوم افراد مبتلا، احتمال مقاوم شدن به کورتون‌ها وجود دارد. در این صورت درمان‌های دیگری لازم است که یکی از آنها ممکن است برداشتن طحال باشد.

همان‌طور که گفتیم در این عضو ترکیب پلاکت‌ها و آنتی‌بادی‌هایی که به صورت غیرطبیعی ساخته شده، از بین می‌رود و با خارج کردن آن از بدن، با این‌که همان ترکیب غیرطبیعی همچنان ساخته می‌شود، اما تخریبش کند انجام می‌شود و تعداد پلاکت‌ها کمتر کاهش می‌یابد.

دکتر صفایی‌ درباره میزان موفقیت این جراحی می‌گوید: معمولا در 70 درصد بیماران با این اقدام بیماری کنترل می‌شود، اما در حدود 30 درصد بیماران حتی خارج کردن طحال هم جواب نمی‌دهد و مجبور می‌شویم از ایمونوتراپی کمک بگیریم یعنی تجویز داروهایی که روی سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارند و عملکرد آن را تنظیم می‌کنند. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: متاسفانه حتی گاهی این اقدام هم جواب نمی‌دهد و در این صورت مجبور می‌شویم، بیمار را شیمی‌درمانی کنیم. البته او در نهایت به نکته امیدوارکننده‌ای اشاره می‌کند: در چند سال اخیر دارویی جدید به بازار آمده که سیستم ایمنی بدن را تنظیم می‌کند و می‌توان به جای طحال‌برداری از آن استفاده کرد و تا‌کنون موفقیت نسبی داشته است.

تزریق خون لازم است؟

دکتر صفایی در پاسخ به این سوال می‌گوید: این اقدام فقط زمانی انجام می‌شود که بیمار به دلیل خونریزی شدید، خون زیادی از دست داده باشد. مثلا خانمی در زمان عادت ماهانه، خونریزی شدید پیدا کند یا فرد بر اثر یک زخم گوارشی زمینه‌ای، به علت کمبود تعداد پلاکت، دچار خونریزی شدید شود.

او ادامه می‌دهد: گاهی هم بیمار دچار خون دماغ شدید می‌شود. گاهی هم تعداد پلاکت‌ بیمار خیلی هم پایین نیست و مشکلی نداشته، ولی وقتی دندانپزشکی می‌رود و دندانش را می‌کشد، خونریزی بند نمی‌آید. حتی گاهی تشخیص آی‌تی‌پی با همین نشانه است.

این استاد دانشگاه می‌گوید: آی‌تی‌پی هیچ درمان قطعی‌ای ندارد و حتی نمی‌توانیم بگوییم برداشتن طحال می‌تواند این بیماری را برای همیشه درمان کند.

خانم‌های مبتلا از زایمان نترسند

دکتر صفایی می‌گوید: کسی که به آی‌تی‌‌پی مبتلاست و از آن خبر دارد، حتی اگر بیماری‌اش کنترل شده است، باید بداند هر زمانی امکان دارد بیماری‌اش شعله‌ور شود، بنابراین برای هر اقدام جراحی حتی در حد اقدام‌های دندانپزشکی باید آزمایش خون برای مشخص‌شدن تعداد پلاکت‌ها بدهد. اگر خانم بارداری آی‌تی‌پی داشته باشد، باید با پزشک مطرح کند و معمولا تصمیم‌های درمانی‌ای که برایش گرفته می‌شود مثل یک فرد سالم است، مگر این‌که زایمان اورژانس اتفاق بیفتد که در این صورت پزشک مجبور خواهد شد اقدام‌هایی انجام دهد، ولی دیگر درمان‌ها مثل کورتون‌درمانی، طحال‌برداری و... برایش ممکن نیست. البته درباره خانم‌های باردار مبتلا به آی‌تی‌پی یک ملاحظه دیگر هم وجود دارد؛ گاهی بیماری خانم در زمان بارداری کاملا تحت کنترل است، اما به هر حال ترکیب غیرطبیعی آنتی‌بادی‌ها و پلاکت‌ها در خون او وجود دارد که از جفت عبور می‌کنند و وارد گردش خون جنین می‌شوند. در این صورت، درست است که تعداد پلاکت‌ خون مادر ممکن است قابل‌ قبول باشد، اما کودکی که از او متولد می‌شود، پلاکت کمی خواهد داشت، بنابراین حتما باید تعداد پلاکت‌های نوزادش پس از تولد بررسی شود و اقدام‌های لازم انجام گیرد، اما این بیماری به صورت ژنتیکی به نوزاد منتقل نمی‌شود.

زهرا سادات صفوی سهی ‌/ ‌جام‌جم