ماماها نمی‌خواهند پرستار شوند

آنها معترض بودند و دیروز با صدای بلند گفتند که اگر می‌خواستند وارد شغل پرستاری شوند، رشته دانشگاهی خود را مامایی انتخاب نمی‌کردند و اگر قرار بود مرز مامایی و پرستاری در بازار کار محو شود، این دو رشته در دانشگاه مجزا نمی‌شد.

ماماها نگران شغل‌ خود هستند، نگران این که بتدریج مامایی از بین برود و همه کارهای حوزه باروری به دست پزشکان متخصص زنان بیفتد، متخصصانی که در سال‌های اخیر با انجام بی‌رویه سزارین، ایران را بر اساس اعلام جمعیت مامایی ایران در رتبه دوم جهان از لحاظ گرایش به زایمان غیرطبیعی نشانده‌اند و خواسته یا ناخواسته، شغل مامایی را به حاشیه رانده‌اند.

حرف رئیس جمعیت مامایی ایران نیز همین است، چون به ایسنا توضیح می‌دهد با این که ماماها می‌توانند نقش مهمی در ترویج زایمان طبیعی و توسعه جمعیت داشته باشند، اما تصمیم اخیر وزارت بهداشت ماماها را از حلقه ماموریت و شرح وظایفشان حذف می‌کند و به وادی پرستاری می‌اندازد.

نایب رئیس انجمن علمی مامایی ایران هم در گفت‌وگو با مهر، مامایی را حرفه‌ای نچسب به پرستاری می‌داند. از دید ماریا صادقی، در شرایطی که سیاست‌های جمعیتی به دنبال ترویج زایمان طبیعی و فرزندآوری است باید از خدمات مامایی استفاده شود نه این که ماماها مشغول پرستاری شوند و از این تلفیق فقط پرستاران نفع ببرند.

کمبود پرستاران، بیکاری ماماها

تصمیم وزارت بهداشت برای به‌کارگیری ماماها در شغل پرستاری را می‌توان به دو موضوع ربط داد، یکی کمبود پرستار در کشور و دیگری بیکاری فراگیر در میان فارغ‌التحصیلان مامایی. آمار دقیقی از تعداد ماماهای بیکار در دست نیست، اما شواهد و قرائن نشان می‌دهد فقط درصد اندکی از دانش‌آموختگان مامایی موفق به ورود به بازار کار می‌شوند.

در سال‌های اخیر رشد رشته تخصص زنان و زایمان گرچه به نفع نظام سلامت و بالا رفتن سطح خدمات ارائه شده به مادران و نوزادان تمام شده، اما بی‌سرو صدا به حرفه مامایی آسیب زده و باعث بیکاری بسیاری از فارغ‌التحصیلان شده است.

شرح وظایف تدوین شده برای شغل مامایی، آموزش دوران بارداری، آماده کردن والدین برای پذیرش وظایف پدری و مادری، مراقبت‌های کودک و بعضی از بیماری‌های زنان را از مهم‌ترین وظایف ماماها شناخته که با به حاشیه رفتن شغل مامایی در سال‌های اخیر، این وظایف نیز به دست متخصصان افتاده است. همین عامل باعث بروز بیکاری گسترده میان این فارغ‌التحصیلان شده که خود انگیزه‌ای است برای مسئولان وزارت بهداشت برای به‌کارگیری این نیروها در بخش پرستاری.

کمبود پرستار در کشور نیز واقعیتی ملموس است که هم پرستار بودن را به شغلی سخت و زیان‌آور تبدیل کرده و هم عاملی شده است برای کوچ پرستاران از این حرفه و خداحافظی با آن برای همیشه. چندی پیش آماری به نقل از دبیرکل خانه پرستار در رسانه‌ها منتشر شد که بخوبی از کمبود پرستار در کشور پرده برمی‌داشت. به گفته محمد شریفی‌مقدم، کافی بودن یا نبودن تعداد پرستار را می‌توان با چند فرمول محاسبه کرد که یکی از فرمول‌ها محاسبه آن به ازای جمعیت است که اگر جمعیت ایران 75 میلیون نفر در نظر گرفته شود به بیش از 240 هزار نفر پرستار شاغل نیاز است در حالی که هم‌اکنون حتی 120 هزار پرستار شاغل هم در کشور وجود ندارد. طبق فرمول بعدی، محاسبه میزان پرستار مورد نیاز به ازای تخت بیمارستانی است که به گفته شریفی‌مقدم باید به ازای هر تخت دو پرستار وجود داشته باشد در حالی که این ضریب هم‌اکنون به ازای هر تخت 9‌‌/‌‌0 است و به یک نیز نمی‌رسد.

پس اگر این دو موضوع کنار هم گذاشته شود، می‌توان تا حدی به وزارت بهداشت حق داد که برای جبران آن بیکاری یا رفع و رجوع این کمبود دست به کار شود؛ هرچند که وصله‌پینه کردن نیروهای موجود و برداشتن یک عده از نقاط پرتراکم و گذاشتن آنها در جایگاهی که با کمبود روبه‌روست، اقدامی موقتی، کم‌اثر و شاید مخاطره‌آمیز است، مثل روزی که وزارتخانه به پزشکان عمومی مجوز ورود به‌رشته تخصصی رادیولوژی را داد و گمان برد با این ترفند مشکل بیکاری پزشکان عمومی حل می‌شود.

ماماها مجبور نیستند

با این حال رئیس سازمان نظام پرستاری که همزمان مشاور وزیر بهداشت در ساماندهی نیروهای انسانی نیز هست نه این حرف‌ها و نه آن اعتراض‌ها را منطقی نمی‌داند. محمد میرزابیگی در گفت‌وگو با جام‌جم از همان ابتدا خیال همه را جمع می‌کند که این طرح تازه نه برای تضعیف حرفه مامایی بلکه برای حمایت از ماماهاست. او توضیح داد که ورود ماماها به شغل پرستاری اجباری نیست و هر کس که مایل باشد می‌تواند به این شغل وارد شود ضمن این که چون ماماها در سراسر کشور از بیکاری رنج می‌برند و همواره از سوی استان‌ها، آمارهایی مبنی بر بیکاری این قشر به وزارتخانه می‌رسد، نیتی جز به کار گماردن ماماها در سیستم درمانی و بهداشتی پشت سر تصمیم اخیر وزارتخانه وجود ندارد.

میرزابیگی، حفاظت از ماماها در مقابل مشکلات حقوقی را نیز از جمله استدلال‌های وزارتخانه دانست و توضیح داد که مدت‌هاست ماماهای به ستوه آمده از بیکاری، به عنوان پرستار در مراکز درمانی مشغول به کار شده‌اند و چون این کارشان غیرقانونی است و می‌تواند تبعات حقوقی سنگینی برای آنها داشته باشد، با نیت حفاظت از ماماها، ورود آنها به شغل پرستاری را قانونی کرده‌ایم تا این قشر دچار مشکل نشود.

البته استدلال‌های میرزابیگی، قابل توجه است، ولی این که کشور نمی‌تواند فارغ‌التحصیلان هر رشته را در همان رشته به کار بگیرد، نقصی است ریشه‌ای که امروز شاید با جابه جا کردن نیروها میان پرستاری و مامایی کمی التیام پیدا کند، ولی در روزی که زیاد دیر نیست، تبعات آن مشخص خواهد شد.

با این حال رئیس سازمان نظام پرستاری می‌گوید این تصمیم اتفاقی بی‌سابقه در جهان نیست و در بسیاری از کشورهای دنیا حرفه پرستار ماما وجود دارد که شاغلان آن می‌توانند هم پرستار و هم ماما باشند. طبق این گفته ایجاد پرستار ماما در ایران نیز فرصت است نه تهدید، اما باید به این نکته توجه کرد که در کشورهای دنیا کمبود پرستار و بیکاری ماماها به تولد پرستار ماماها منجر نشده در حالی که مشکل اصلی ما کمبود نیرو از یک سو و بیکاری آنها از سوی دیگر است.

پس منطقی این است که فارغ‌التحصیل هر رشته را در همان رشته به کار بگیریم و اگر کمبودی وجود دارد با جذب دانش‌آموختگان همان رشته کمبودها را برطرف کنیم و مثلا در حرفه پرستاری که سختی کار و حقوق و مزایای اندک باعث سرخوردگی پرستاران از این شغل شده با بالا بردن رضایت شغلی پرستاران شاغل، آنها را در شغل‌ خودشان حفظ کنیم و با ایجاد جذابیت در این شغل، پرستارانی را که با سیستم درمانی خداحافظی کرده‌اند، بازگردانیم.

مریم خباز ‌‌/‌‌ گروه جامعه