حرکت در مسیر توسعه

حتی در چگونگی تعامل متقابل شهروندان تاثیر گذاشته و کنش‌ها و واکنش‌ها را جهت‌دار و متناسب با دیگر ابعاد جامعه ساخته است. بنابراین وسایل ارتباط جمعی باید نه تنها به انتقال خبر و اطلاعات، بلکه به تحلیل درست اخبار و تشریح آنان بپردازد. وقایع متمایز و پراکنده‌ای که در جهان رخ می‌دهند، بظاهر متفاوت هستند، اما با نگاهی ژرف می‌توان علل بنیادی برای آنان یافت. در این میان، رسانه‌ها کارکردهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز دارند که با آن از مرزهای جغرافیایی خارج شده به مرزهای فرهنگی مشابه نزدیک می‌شوند. با این تعریف، گستردگی شبکه‌های مختلف تلویزیونی به زبان‌های گوناگون به میان می‌آید و ضرورت عرض اندام شبکه‌ای بین‌المللی برای مخاطبان غیرداخلی و با اهداف برون‌مرزی در مجموعه رسانه ملی احساس می‌شود که البته این مهم سال‌هاست در معاونت برون‌مرزی صدا و سیما محقق و به تاسیس شبکه‌ای تلویزیونی با بهره‌گیری از این اهداف منجر شده است؛ شبکه‌ای جهانی با شش زبان گوناگون. شبکه جهانی سحر اولین شبکه تلویزیونی برون‌مرزی سیمای جمهوری اسلامی ایران است که سال‌هاست فعالیت خود را در این زمینه آغاز کرده است. این شبکه مخاطبان بسیاری از کشورهای مختلف با زبان‌های متفاوت دارد. به همین منظور سراغ برنامه‌سازان و تهیه‌کنندگان برنامه‌های آن رفتیم و ارزیابی آنها را از این شبکه جویا شدیم.

تولید محتوای مناسب به زمان نیاز دارد

عاطف سادات‌دربندی، تهیه‌کننده برنامه “pure home” سیمای انگلیسی و برنامه «صبح و زندگی» سیمای اردوست. وی ده سال پیش کار خود را در تولید برنامه‌های زنده آغاز کرد و تهیه برنامه‌هایی چون شما و سحر، بیداری، صبح و زندگی و خانواده انگلیسی را در کارنامه خود دارد. وی برای دیگر شبکه‌های تلویزیونی چون شبکه یک و شبکه مستند نیز برنامه‌های تولیدی ساخته است. دربندی درخصوص برنامه‌سازی در این شبکه می‌گوید: انتخاب سوژه‌ها براساس نیاز مخاطبان صورت می‌گیرد و آنچه در جامعه مخاطب می‌گذرد. رویکرد و هدف این است که حتما سوژه‌ها به روز بوده، اتفاقات و اخبار خارج از ایران را هم در بر داشته باشد. سعی می‌کنیم در برنامه‌ها اتفاقات جهان اسلام هم را بررسی کنیم، اما نکته مهم‌تر این که از انتخاب سوژه تا تولید محتوا زمان و فکر بسیاری لازم است. البته تهیه محتوای برنامه نیز با مشورت مدیر گروه و تهیه‌کننده انجام می‌شود. تهیه کننده برنامه خانواده سیمای انگلیسی درخصوص اهمیت سلایق و علایق مخاطبان انگلیسی زبان در تولید محتوای برنامه می‌گوید: مساله فقط زبان نیست و مهم‌تر از آن اعتقادات آنهاست. با این‌که در دنیای شبکه‌های ماهواره‌ای، برنامه‌های بسیاری با این زبان و با جاذبه‌هایی چون موسیقی وجود دارد، آنچه نقطه عطف ما برای جذب مخاطب در برنامه است، اصول اعتقادی و ایدئولوژی است که ارائه می‌کنیم و مخاطب آن را می‌پذیرد و برای بینندگان ما در انتخاب این شبکه، اطمینان خاطر همراه دارد. در مجموع رسالت شبکه سحر در ارزیابی با شبکه‌های دیگر بسیار متفاوت است. لذا خوشحال هستیم که این شبکه جای خود را میان مخاطبان هدفش باز کرده است. این موضوع با توجه به بازتاب‌ها و بازخوردهای مخاطبان قابل مشاهده است.

تسلط بر زبان و دانش علمی

فرهاد وفاجو، مجری برنامه‌های شبکه سحر است که از سال 85 با سازمان همکاری داشته و پیش از این نیز در شبکه خبری پرس تی‌وی دبیر خبر بوده است. وی از سال 86 اجرا، گویندگی، دبیری خبر و ترجمه را در شبکه سحر به عهده داشته و حدود دو سال است با سیمای انگلیسی همکاری دارد. به علت تسلطی که بر زبان انگلیسی دارد، بیشترین کارش در شبکه، خبر و مطبوعاتی است که به این زبان منتشر شده است. یکشنبه‌ها نیز کار اجرای پنج دقیقه برنامه خانواده انگلیسی را به عهده دارد. وفاجو در ارزیابی برنامه‌های شبکه سحر می‌گوید: هم در ایران و هم خارج از کشور شبکه‌های انگلیسی زبان بسیاری داریم، اما در شبکه سحر برنامه‌ها با نگاه دیگری ـ که جزئی از رسالت شبکه است ـ معرفی می‌شوند، چون به عقیده من هیچ شبکه‌ای نیست که تمرکزش روی دین اسلام باشد. برای غنابخشی به این اقدام، در برنامه‌های این شبکه از کارشناسان زبده‌ای چون دکتر فاطمی استفاده می‌شود و این مساله به سطح کیفی برنامه‌ها رشد صعودی می‌بخشد و باعث می‌شود رضایت‌مندی مخاطبان بیشتر حاصل شود. کار کردن در شبکه سحر برای من بسیار لذت بخش است. وی در پایان صحبت‌هایش با اشاره به موضوع تخصص زبانی در این شبکه می‌افزاید: متاسفانه بیشتر فارغ‌التحصیلان رشته‌های خبر و روزنامه‌نگاری و علوم سیاسی تسلط کافی بر زبان انگلیسی ندارند. به همین دلیل در برخی برنامه‌ها از کارشناسان زبان‌ استفاده می‌شود تا چارچوب زبانی برنامه‌ها حفظ و برنامه‌ها در حد استاندارد ارائه شود. به نظر من باید این موضوع در رشته‌های مختلف دانشگاهی نهادینه شود تا فارغ‌التحصیلان در رشته‌های مرتبط رسانه‌ای به کارشناسان خوبی در حوزه زبان بدل شوند.

اصل اول، احترام به مخاطب است

مصطفی محمودی، تهیه‌کننده برنامه خانوادگی سیمای کردی است. وی بیشتر برنامه‌های ترکیبی و مستند را برای سیمای کردی و دیگر سیماها تولید کرده است. او کارگردانی سینما خوانده و از سال 77 تاکنون به‌طور جدی در سیمای کردی مشغول کار است. وی درخصوص ارزیابی از شبکه سحر می‌گوید: شبکه سحر یک شبکه تخصصی است و چون با زبان‌های متفاوتی ارتباط برقرار می‌کند، تولید محتوا برای چنین شبکه‌ای کمی دشوار است. خوشبختانه در این چند سال نیروهای کارآمدی به پخش آمده‌اند. اگرچه ورود این نیروها به سازمان کمی سخت است و دشوار اما باید بپذیریم هر برنامه‌ای برای رسیدن به خلاقیت و دوری از تکرار و کلیشه به نیروهای جدید و تازه نفس نیاز دارد. همان‌طور که می‌دانید، سیمای کردی اولین شبکه کردی زبان دنیاست و آغاز فعالیت آن پیش از دیگر تلویزیون‌هایی بوده که در حوزه زبان کردی در دنیا تاسیس شده‌اند و مرتبا روبه افزایش هستند. پس باید با توجه به فضای رقابتی که هم‌اکنون به‌وجود آمده، محتوای برنامه‌های تولیدی به سمت و سوی جدیدی برود و این تغییر و تحول همپای فضای رقابتی و روزآمدی‌ جهان اسلام صورت بگیرد. اکنون در سیمای کردی نیروهای بسیار حرفه‌ای و کارآمدی داریم. اما برای هر نوع پیشرفتی نیازمند تغییر و ارتقا در سطوح مختلف هستیم. نکته دیگر این‌که افرادی که برای کار انتخاب می‌شوند باید تخصص‌ لازم را داشته باشند. به طور مثال، مجری یک برنامه کردی باید زبان کردی سورانی را بداند و بتواند الفاظ و کلمات را بخوبی ادا کند. چنین کسی باید حتی درباره بافت جغرافیایی و فرهنگی مناطقی که مخاطبان در آن زندگی می‌کنند، آگاهی کامل داشته باشد. به طور مثال مطالعه و تحقیق درباره مردمان کردستان عراق داشته باشد. این موضوعات برای ساخت یک برنامه کردی در سیما بسیار مهم است. به همین علت پیشنهاد می‌کنم در کنار این نیروهای کارآمد، فراخوان‌های متعددی ارائه شود تا دوستان علاقه‌مند و متخصص در برنامه‌سازی نیز به شبکه بپیوندند و این نیروها در کنار دیگر نیروهای توانمند آموزش ببینند. مطمئن باشید وقتی نیروهای تازه نفس وارد کار شوند با خود خلاقیت بیشتری می‌آورند. درخصوص تحریم‌های رسانه‌ای نیز باید بگویم، با این‌که مشکل کوچکی در ماهواره‌ها به‌خاطر تحریم‌ها پیش آمد و هاتبرد را از دست دادیم، اما در همین دوران از کشورهای اسکاندیناوی بینندگان بسیاری داشتیم. از کشورهای اسکاندیناوی و دیگر کشورهای اروپایی و نیز آمریکا بینندگان بسیاری داشتیم. کرد زبان‌های این مناطق با ما تماس می‌گیرند و مثلا پاسخ مشکلات پزشکی‌شان را از کارشناسان ما می‌خواهند یا در مورد برنامه‌ها اظهار نظر می‌کنند.

البته به سبب تحریم‌ها برخی مخاطبان را از دست داده‌ایم، اما مخاطبان کردستان عراق بیشتر شده‌اند. با وجود این‌که همگان می‌دانند مخاطب هدف برون‌مرزی را مدنظر داریم، در ایران نیز بینندگان بسیاری داریم. به عقیده من اتفاق خوبی است اگر شبکه سحر در کنار شبکه‌های تلویزیونی (سیستم دیجیتال) قرار گیرد و بازخورد بسیار خوبی خواهد داشت. قرار گرفتن شبکه سحر در نایل ست هم کمک زیادی به افزایش مخاطبان ما کرد. به این دلیل که برخی خانواده‌های کردی ماهواره هاتبرد را به خاطر بعضی برنامه‌ها نمی‌پسندیدند و از ما خواستند در ماهواره نایل ست فرکانس داشته باشیم تا دیگر دیش‌های خود را تغییر ندهند. چیزی که برای ما بسیار اهمیت دارد احترام به مخاطب است، حتی اگر یک نفر باشد چون شرط اول موفقیت، احترام به مخاطب است. موفقیت برنامه‌های سیمای کردی نیز به این دلیل است که به مخاطب احترام می‌گذارد و آنچه او می‌خواهد برایش بسیار مهم است. برای همین است که این برنامه در دل بیننده رخنه می‌کند و قابل اعتماد است. هیچ چیز مهم‌تر از اصل اعتماد نیست.

سحر، یک شبکه بسیار غنی است

رستم نادری نیز تهیه‌کننده برنامه «شما و سحر» با نام اردوی «بزم انجم» 14 سال است به‌طور رسمی کار تهیه‌کنندگی می‌کند. وی شروع فعالیت خود را با گذراندن درس‌های تخصصی مربوط به تولید در دانشکده صدا و سیما آغاز کرده و مدرک فوق لیسانس رشته اقتصاد را دارد. او در ده سال گذشته نیز بیشتر برنامه‌های اقتصادی تولید کرده است. همان‌طور که خودش می‌گوید، حدودا از چهار سال پیش به سمت فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی روی آورده و در کنار این فعالیت‌ها مجله اقتصادی در سیمای اردو را نیز تهیه کرده است. نادری درباره موفقیت شبکه سحر می‌گوید: شبکه سحر از دو جنبه مورد توجه است؛ از جنبه بصری و گرافیکی با توجه به پایشی که نسبت به شبکه‌های ماهواره‌ای داشتیم، از این لحاظ بسیار غنی است و در درجه متوسط رو به بالاست و این هم نتیجه تلاش مدیران و مسئولان شبکه است بخصوص در این چند سال اخیر چون قبلا استودیوها در فضای کروماکی بود و حالا در فضای دکور، برنامه‌ها اجرا می‌شود. مسلما این کار در پروسه‌های چندماهه با داشتن اتاق فکر و هزینه‌های بالا صورت گرفته است. خوشبختانه گرافیک نسبتا خوب و رنگ‌بندی خوبی هم دارد اما ویژگی اصلی شبکه سحر در بخش محتوایی است که وجه تمایزی است با دیگر شبکه‌ها. این شبکه از جذابیت‌ پورنو استفاده نمی‌کند. فضای سالمی دارد و دانش محور و مبتنی بر اخلاقیات اسلامی است. حتی خانواده‌های جوان در بلندمدت جذب این شبکه می‌شوند چون دو راهکار بسیار اساسی را در پیش گرفته است، یکی ایجاد سرگرمی برای خانواده‌هایی که فرزند دارند و سرگرمی‌های سالم ارائه می‌‌کند و دوم این‌که دیدن این شبکه و برنامه‌هایش باعث ارتقای دانش سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مخاطبان می‌شود.

نیازسنجی مخاطب به برنامه‌ساز کمک می‌کند

محسن محسنی، تهیه‌کننده برنامه نگاه هفته (زاویه نگاه) کارشناس زبان و ادبیات اردوست و بیش از 11 سال است که با توجه به رشته تحصیلی‌اش در سیمای اردوی شبکه سحر فعالیت می‌کند. او کارمند هماهنگی سیمای اردوست و در تهیه‌کنندگی و دستیاری برنامه‌های مختلف فعالیت داشته است. وی می‌گوید: مخاطبان شبه قاره کمتر به سمت رسانه‌های گروهی غربی می‌روند، آن هم به علت نامشروع بودنش است که قبولشان ندارند اما شبکه سحر را به عنوان شبکه‌ای پاک و سالم و اخلاقی که می‌توانند به آن اطمینان کنند پذیرفته‌اند. ما هم با توجه به سلیقه آنها نیازشان را مرتفع و مسائل مذهبی و سیاسی‌ای را که دوست دارند، مطرح می‌کنیم. همچنین می‌کوشیم از مسائلی که باعث تفرقه می‌شود، بپرهیزیم. از دیگر سو، همه چیز را بررسی می‌کنیم و یکطرفه به قاضی نمی‌رویم. مخاطبان برنامه‌های شبکه سحر، سریال‌های تلویزیونی و بحث‌ها و مسائل سیاسی و برنامه‌های سیمای اردو را دوست دارند. خوشحالم که رضایت‌ آنها حاصل شده است. شاید به این علت که علایق و سلایق مخاطبان برای ما مهم است. همیشه ابتدا نیازسنجی می‌کنیم. حتی به کشور هدف پاکستان هم سفر کرده‌ایم و در میان مردم نظرسنجی انجام داده‌ایم که چه برنامه‌ای را دوست دارند و چه کمبودی دارند تا بتوانیم سال آینده این کمبودها را با برنامه‌سازی رفع کنیم. اما متاسفانه سحر شبکه‌ای است که از سوی مخاطبان داخلی کمتر دیده می‌شود و مدیران هم کمتر این شبکه را می‌بینند در صورتی که حجم کاری آن از شبکه‌های داخلی بیشتر است. به همین دلیل متاسفانه کمتر به این شبکه به لحاظ اختصاص بودجه و امکانات بها داده می‌شود. این در حالی است که شبکه سحر از زبان‌های تخصصی برای تولید و پخش برنامه‌های خود بهره می‌برد. مثلا علاوه بر اصل تولید به زبان‌های ویژه، برنامه‌سازان حتما باید هنگام تدوین حضور داشته باشند تا برنامه کوچک‌ترین مشکلی به لحاظ غلط املایی و جابه‌جایی حروف در زبان‌های مختلف نداشته باشد. متاسفانه امکانات تعداد افرادی که کار می‌کنند محدود است. به عنوان نمونه، بسیاری از دوستان در سیمای اردو متخصص هستند، اما باز هم نیاز به امکانات بیشتری احساس می‌شود و لازم است توجه خاصی به شبکه سحر مبذول شود تا علاوه بر گسترش ساختار و جذب بیشتر افراد متخصص، برنامه‌های شبکه‌های مختلف خود را در شمایل شبکه‌های بیست و چهار ساعته و مطابق با اصول رسانه‌ای روز دنیا روی آنتن ببرد، نه با شرایط فعلی که هیچ‌یک بیست و چهار ساعته نیستند.

کیفیت و محتوا در برنامه‌سازی مهم است

محسن روخ‌دوست، تهیه‌کننده برنامه «ایران در یک نگاه» لیسانس ارتباطات رسانه دارد و از سال 82 کارهای تولیدی، دستیاری شبکه یک و خبر را به عهده داشته و از سال 83 با شبکه برون‌مرزی همکاری می‌کند. وی می‌گوید: سعی می‌کنیم در برنامه‌سازی‌های شبکه سحر بعد برون‌مرزی آن را حفظ کنیم، چون مخاطبان شبکه فقط در شبه قاره هند و پاکستان نیستند و در اروپا و آسیا هم اردوزبانان زندگی می‌کنند. سعی می‌کنیم برنامه‌ها به نحو احسن و با کیفیت بالا روی آنتن برود تا رضایت مخاطب حاصل شود. به عقیده من برای موفقیت بیشتر باید در کارهایمان ایجاد خلاقیت و انگیزه کنیم و جنبه برون مرزی را در کنار ایرانی بودنش حفظ کنیم. از لحاظ دکور و تدوین و گرافیک و محتوای تولیدی باید خلاقانه عمل کنیم، چون همیشه در حال رقابت و مقایسه هستیم. رقابت در همه شبکه‌ها وجود دارد و باید خلاقانه برنامه‌سازی کنیم.

حتی یک مخاطب هم انگیزه‌ساز است

حسین خروجی، تهیه‌کننده برنامه «میزگرد» سیمای فرانسوی است و از سال 78 از بدو تاسیس سیمای فرانسوی با آن همراه بوده است. این کارشناس علوم ارتباطات می‌گوید: هدف برنامه‌سازی، اطلاع‌رسانی است. باید به مخاطبان در مورد موضوعات مختلف اطلاعات درست و شفاف بدهیم، چون برخی رسانه‌ها و شبکه‌های دیگر یا غلو شده حرف می‌زنند یا اطلاع‌رسانی درستی ندارند. مخاطبان هدف از شروع سیما همیشه پیگیر برنامه‌های ما بودند و ایمیل‌ها و پیغام‌هایی که به ما می‌رسد مشخص می‌کند از برنامه‌ها رضایت دارند. ما نیز همیشه نظرات آنها را در برنامه‌سازی لحاظ می‌کنیم. قطعا مخاطبان برنامه بسیار زیاد هستند اما اگر ما تنها یک مخاطب داشته باشیم؛ همان یک نفر را نیز درنظر می‌گیریم و برای او برنامه می‌سازیم، چون برای مخاطب احترام قائلیم. چه از نظر ساختار برنامه، چه از نظر محتوای آن. این سبب می‌شود مخاطب، شبکه و برنامه را دوست داشته باشد و برنامه‌های آن را پیگیری کند.

فرانک قنبری