نقشه‌بردارانِ ایرانیِ غارها

غارنوردی هم مثل خیلی از فعالیت‌های تخصصی، توانایی‌های خاص خود را می‌طلبد و هر کسی قادر به انجام آن نیست، اما اغلب افراد تنها با دانستن پیش‌زمینه‌های لازم جسمی و روحی و با کسب مهارت‌های لازم می‌توانند وارد این فعالیت شده، در آن پیشرفت کنند. شاید دلیل این که مردها بیشتر به این رشته روی می‌آورند، این است که زن‌ها کمتر به فعالیت‌هایی که توان جسمانی نسبتا بالایی در بازه زمانی طولانی نیاز دارد و در عین حال به طور دائم نیاز به هوشیاری کامل در برابر مقابله با خطرات دارد، رغبت نشان می‌دهند. البته این مساله در سایر رشته‌های ورزشی نیز دیده می‌شود و من بخشی از این قضیه را به فرهنگ نادرست برخی خانواده‌های ایرانی نسبت می‌دهم که دختران را از کودکی به ورزش تشویق نمی‌کنند، اما پسر بچه‌ها اغلب از کودکی فعالیت جسمی مداومی دارند.

چرا معمولا غارهای ما را غارنوردهای خارجی کشف می‌کنند؟ ما تا به حال به انتهای یک غار رسیده ایم؟

اجازه بدهید صورت سوال را کمی تغییر دهم. در غارنوردی دنیا «به ته رسیدن» ملاکی از موفقیت در یک برنامه غارنوردی محسوب نمی‌شود. افراد زیادی داشته‌ایم که در غارهای کشورمان «به ته رسیده‌اند» (چه با حادثه چه بدون حادثه) اما غارنورد نیستند، چراکه هیچ کدام از ملاک‌های لازم برای پیمایش غارها را رعایت نکرده‌اند که مهم‌ترین آن حفظ ایمنی و نیز حفظ محیط زیست یک غار است. پنج حادثه منجر به فوت در این غار ـ که هنوز اجساد دو تن از آنها در غار به‌جا مانده ـ و نیز خروج حدود 600 کیلو زباله به‌جا مانده از غارپیمایان غار پراو، به همت اعضای انجمن غار و غارشناسی ایرانیان، گواه این ادعاست.تب «رسیدن به انتهای غارها» را آفتی می‌دانم که جوانان جویای نام را در برهه‌ای از زمان به کام مرگ کشاند.

از غارها ترسی ندارید؟

به هیچ وجه چنین حسی را در هیچ کدام از پیمایش‌هایم تجربه نکردم. هیچ غاری به خودی خود ترسناک نیست بلکه برعکس زیبا و جذاب است. آنچه به این شگفتی‌های طبیعت مفاهیم ناخوشایند می‌دهد، عملکرد نادرست ما انسان‌ها در مواجهه با آنهاست. چنانچه بدون کسب مهارت لازم و استفاده از تجهیزات مناسب، قصد ورود به دنیای تاریک اعماق زمین را داشته باشیم، حوادث و مواردی که پیش از این هم بوده است در انتظار ما خواهد بود. در غیر این صورت دلیلی برای ترس وجود ندارد. آنچه فعالیت غارنوردی را لذتبخش می‌کند، حس هیجان، ماجراجویی و لذت کشف ناشناخته‌هاست.

مکان‌هایی که اول بار کشف می‌شوند، نام‌های جالبی هم دارند؛ مثلا در همین غار کتله‌خور به اسامی مکان‌هایی برمی‌خورید مثل «شتر با جهاز»، «دو جادوگر»، «میدان شمع» و... . آیا تا به حال نامی بر جایی گذاشته‌اید؟

درباره غارهای جدید ابتدا سعی می‌کنیم از اسامی محلی استفاده کنیم. در مورد نامگذاری تالارها و دهلیزهایی که تازه اکتشاف و نقشه‌برداری می‌کنیم، معمولا براساس شباهت آن به مواردی در دنیای بیرون، آن را نامگذاری می‌کنیم. گاهی هم نام یکی از افراد تیم را در حین نقشه‌برداری روی آن می‌گذاریم.

تا به حال تنهایی به یک غار رفته‌اید؟

نه هرگز. غارنوردی انفرادی یک نوع خودکشی محسوب می‌شود. حتی در ساده‌ترین غارها از آنجا که هیچ گونه امکان ارتباط با دنیای بیرون وجود ندارد، جزئی‌ترین حادثه ممکن است مرگبار باشد. حتی در حین کاوش یک دهلیز جدید شما باید هم تیمی خود را از مسیری که به آن وارد می‌شوید، مطلع سازید تا در صورت بروز حادثه از موقعیت شما برای امداد‌رسانی مطلع باشد.

مشکلات غارنوردان ایران را چیست؟

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات غارنوردی در ایران را ناآگاهی عمومی در قبال این رشته است. این ناآگاهی در بخش‌های مدیریتی هم حس می‌شود و منجر به سیاستگذاری ناصحیح و دریافت نشدن حمایت کافی از سوی مسئولان می‌شود. به عنوان مثال در فدراسیون کوهنوردی ایران با وجود علم بر تفاوت‌های فاحش و بارز در تکنیک‌های غارنوردی و اهداف آن با کوهنوردی، بخش غارنوردی همچنان زیرشاخه کمیته کوهنوردی قرار گرفته و کمیته مستقلی به آن اختصاص نیافته است!

یکی دیگر از معضلات پیش روی غارنوردان، قیمت بالای تجهیزات آن و بویژه تجهیزات نقشه‌برداری از غار است. نبود حمایت مالی از نقشه‌برداران غار در ایران، یکی از مهم‌ترین موانع بر سر راه تهیه نقشه از غارهای ایران است.

البته مشکلات موجود بر سر راه غارنوردان ایران کم نیست و آن زمان که بحث بانوان غارنورد پیش می‌آید، بیشتر هم می‌‌شود. به عنوان مثال در حال حاضر هیچ خانم مربی غار در ایران وجود ندارد!

اگر اشتباه نکنم، اولین جمعه مهر را روز غار پاک نامیده‌اند و این تلویحا به این معناست که ما غارهای پاکی نداریم و گردشگران ما گردشگران مسئولی نیستند در ایران غار تمیز را فقط غارنورد می‌بیند نه باقی مردم. رفتار شما با غار و طبیعت چگونه است؟

ما هر ساله از طرف انجمن غار و غارشناسی ایرانیان و با همکاری محیط زیست و نیز هیات‌های کوهنوردی استان، به پاکسازی غارهای سراسر کشور در این روز می‌پردازیم. امسال بخشی از تمرکز ما روی فرهنگسازی بود یعنی پیشگیری از آلودگی غارها و آموزش اهمیت حفاظت از غارها برای تمام انسان‌ها. غارها منابع آب‌های زیرزمینی در زمین‌های آهکی هستند. آلودگی آنها یعنی آلودگی آب‌های زیر زمینی که قابل جبران نیست. این یکی از واضح‌ترین اثرات مخرب آلودگی غارها بر زندگی انسان‌هاست.

از سوی دیگر حفظ محیط زیست غارها به حفظ جانداران درون غار کمک می‌کند. برای مثال یکی از نام‌آشناترین ساکنان غارها خفاش‌ها هستند که اغلب از حشراتی مانند بید تغذیه می‌کنند. نابودی مکان زندگی خفاش‌ها و فرار آنها از غارها، تعادل چرخه طبیعت را برهم می‌زند و می‌تواند باعث افزایش آفات کشاورزی شود. اینها نمونه‌هایی ساده از اثرات تخریب غارها بر زندگی ما بود.

تفاوت کتله خور با غارهای دیگری که نقشه‌برداری کرده‌اید، در چیست؟

هر غاری ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارد که این موضوع یکی از جاذبه‌های بازدید از غارهاست. مهم‌ترین تفاوت این غار با سایر غارها، پیچیدگی و تفاوت بارز طبقات مختلف آن است.

انتهای این غار هنوز پیدا نشده است. اینکه می‌گویند شاید برسد به غار علیصدر همدان، درست است؟

همیشه امکان گسترش غارها وجود دارد و این رویداد طی میلیون‌ها سال رخ می‌دهد، اما در حال حاضر با توجه به موقعیت جغرافیایی و فاصله این دو غار، این موضوع را غیرمحتمل می‌دانم.

سیاست میراث فرهنگی در مواجهه با غارها را چطور می‌بینید؟ آیا از غارهای ما بدرستی حفاظت می‌شود؟ پیشنهاد شما برای حفظ هر چه بهتر غارهای مملکت چیست؟

میراث فرهنگی تنها سازمانی نیست که به مقوله غارها می‌پردازد بلکه سازمان‌های دیگری هم مانند سازمان محیط زیست و کارگروه غارشناسی کشور در حفاظت از غارها دخیل هستند. به طور کلی سیاست‌های کنونی در قبال حفاظت از غارها را کافی نمی‌دانم. بر این باورم که با همفکری و هماهنگی بیشتر غارنوردان و غارشناسان و انجمن‌های تخصصی غارشناسی، می‌توان سیاست‌های کنترلی بهتری برای حفظ و بهره‌برداری از غارها اعمال کرد.

طولانی‌ترین غار ایران

استان زنجان، شهرستان خدابنده، ۸۰ کیلومتری جنوب قیدار و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان: غار کتله خور؛ طولانی‌ترین غار ایران. از لحاظ کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقات، یکی از شگفتی‌های ایران و جهان است. بهار سال ١٣٣١ خورشیدی اعضای باشگاه «نیرو راستی» گروهی از سرشناس‌ترین کوهنوردان ایران، این غار را کشف و ثبت رسمی می‌کنند. پس از آن و سال 2003 میلادی، طبقه اول و قسمتی از طبقه دوم غار به دست زمین‌شناسان آلمانی و سوئیسی و با کمک دو غارنورد تبریزی نقشه‌برداری می‌شود و حالا کار از سوی یک گروه ایرانی ادامه پیدا کرده است./ ضمیمه چمدان

فاطمه رضایی