نباید بنشینیم تا شانس در غرفه‌مان را بزند

او طی سال‌ها فعالیتش بارها شکست و موفقیت را تجربه کرده و همواره می‌گوید: «من حاضرم بی‌دریغ تمام تجربیات خود را در اختیار دیگر ناشران قرار دهم تا از طریق چاپ کتاب‌های ایرانی در دیگر کشورها، مهر ایران بیش از پیش در دل کودکان جهان جای گیرد.» در آستانه برپایی نمایشگاه بولونیا که مهم‌ترین رویداد فرهنگی در حوزه نشر کودک و نوجوان در جهان محسوب می‌شود سراغ فریده خلعتبری رفتیم که تاکنون چند بار نام ایران و آثار ادبی معاصرمان را در این نمایشگاه به عنوان برگزیده مطرح کرده است.

نمایشگاه کتاب بولونیا به چه صورت برگزار می‌شود و چه اهمیتی در سطح بین‌المللی دارد؟

این نمایشگاه در دو بخش کلی برگزار می‌شود؛ بخش تصویرگری و بخش ناشران. درباره اهمیت این نمایشگاه همین بس که برگزاری مراسم مهم‌ترین جوایز حوزه کودک مانند جایزه هانس کریستین اندرسون و... را به عهده دارد. یعنی در روزهای مشخص افراد را برای مراسم جوایز مخصوص دعوت و نام برندگان را اعلام می‌کنند. بنابراین، بولونیا اکنون مهم‌ترین رویداد حوزه کتاب کودک است.

ناشران ایرانی در بخش نمایشگاهی تا چه حد حضور دارند؟

اکنون مدتی است ناشران ایرانی به دلیل هزینه‌های بسیار زیاد، کمتر از گذشته‌ها در نمایشگاه شرکت می‌کنند. هر نمایشگاهی یک متراژ حداقلی برای ناشران خود در نظر می‌گیرد، برای نمونه نمایشگاه فرانکفورت چهار متر، لندن یک و نیم متر و... در بولونیا هر ناشری باید حداقل 16 متر فضا در اختیار داشته باشد که با توجه به قیمت ارز، رقم بسیار بالایی می‌شود و دولت کوچک‌ترین حمایتی از حضور ناشران خصوصی در نمایشگاه‌های بین‌المللی نمی‌کند.

با این اوصاف، آیا ناشران دولتی ایران فعالیت چشمگیری در نمایشگاه بولونیا دارند؟

معمولا انتشارات علمی - فرهنگی و کانون پرورش فکری در نمایشگاه حضور دارند. البته وزارت ارشاد نیز اغلب غرفه‌ای در اختیار دارد که در بعضی دوره‌ها غرفه را به دست انجمن تصویرگران یا انجمن نویسندگان یا دیگران می‌سپارد.

به نظر شما محتوای کتاب‌های ایرانی تا چه حد در عرصه بین‌المللی امکان معرفی دارد؟

ما باید بپذیریم گرچه تصویرگری کتاب‌هاست که در وهله نخست ناشر را برای سرمایه‌گذاری به خود جلب می‌کند، ولی در اصل محتوای کتاب و نحوه همکاری ناشر و متقاضی است که می‌تواند این ارتباط را به نوشتن قراردادها و خرید و فروش کپی‌رایت و در نهایت انتشار کتاب در کشوری دیگر سوق ببخشد. نکته مهم نحوه انتقال محتوا به مخاطب خارجی زبان است.

معمولا با چه مشکلاتی برای انتقال محتوای کتاب‌های فارسی زبان مواجه هستید؟

احتمال این که مخاطب کتاب‌های ما فارسی را بداند، بسیار کم است. از طرف دیگر، امکان یافتن مترجم‌های توانا (هم در زبان مقصد و هم در زبان مبدا) دشوار است. ما باید کتاب‌هایمان را به زبانی ارائه دهیم که برای مخاطبان مختلف قابل فهم باشد و آن زبان انگلیسی است. بنابراین به مترجم‌هایی نیاز داریم که بتوانند نانوشته‌های داستانی را نیز بیان کنند و کنایه‌های زیبا و زیاد زبان ‌فارسی را انتقال دهند. در زبان ‌فارسی کلمات و مفاهیمی وجود دارد که اصلا قابلیت ترجمه کردن ندارند، بلکه برای انتقال مطلب، باید بازنویسی شوند و از همین‌جاست که باید تصور غلط بعضی افراد درباره سادگی نوشتن برای کودکان و سادگی ترجمه آثار کودکانه به زبان انگلیسی را اصلاح کرد.

تجربه کاری‌تان تاکنون شما را به چه راهکار‌هایی برای معرفی مناسب یک کتاب کودک در نمایشگاه‌های بین‌المللی سوق داده است؟

ابتدا، ناشران باید ترجمه‌های خوب و کامل و پرمحتوا از متن کتاب داشته باشند. علاوه بر آن، باید خلاصه مفیدی از کتاب نیز به مخاطب ارائه دهند. خود ما تمام کتاب‌هایمان را به صورت هدفمند و با برنامه‌ریزی به چاپ می‌رسانیم. هنگام چاپ هر کتاب، ترجمه آن و حتی ویرایش زبان دوم را نیز آماده می‌کنیم.

دوم این که، بسیاری از ناشران ایرانی در نمایشگاه‌های بین‌المللی به شانس متکی می‌شوند و منتظرند تا کسی به صورت اتفاقی کتاب آنها را ببیند و آن را بردارد و ورقی بزند و وارد مذاکره شود. در حالی که من از قبل برنامه‌ریزی می‌کنم و تمام وقت‌هایم را در ایام نمایشگاه برای ملاقات‌های از پیش تعیین شده به صورت جلسات نیم ساعته، تنظیم می‌کنم. اگر تعداد ناشران بیش از زمان محدود نمایشگاه (یعنی از 9 صبح تا 6 بعدازظهر) باشد، مسلما ناشرانی را گزینش می‌کنم که مخاطبان بالقوه بیشتری دارند. البته من از قبل بازار هدف خود را می‌شناسم و می‌دانم کدام کشور امکان خرید و امکان چاپ کتاب‌های ایرانی را دارد.

کدام مبانی فکری موجب می‌شود تا این حد به چاپ نام ایران در کتاب‌هایتان آن هم در کشورهای دیگر حساس باشید؟

من معتقدم در زمینه خرید و فروش کپی رایت، پول حرف اول را نمی‌زند. به نظر من انتقال فرهنگ، تنها راهی است که امکان نفوذ در دل مردم دنیا را برایمان فراهم می‌کند. وقتی کتاب دوست‌داشتنی یک کودک آمریکایی، ایرانی باشد، او در بزرگسالی‌اش حتی اگر به منصب‌های مهم برسد، نمی‌تواند مهر ایران و خاطره شیرین کودکی‌اش را فراموش کند و این یعنی عدم مخالفت با ایران در آینده.

حورا نژادصداقت ‌/‌ جام‌جم