سرطـان شنـاور

***

سرطان خون چیست و چند نوع دارد؟

این بیماری از افزایش سلول‌های مغز استخوان نشات می‌گیرد. این سلول‌ها که در حالت عادی به صورت فیزیولوژیک فعالیت می‌کنند، بر اثر این بیماری از حالت طبیعی خارج شده و رشد بی‌رویه‌ای پیدا می‌کنند. هیچ یک از سیستم‌های مهاری بدن قادر به کنترل این فرآیند نیست؛ بنابراین رشد سلول‌ها ادامه پیدا می‌کند و در‌‌ نهایت به خارج از مغز استخوان منتقل می‌شود؛ حتی دستگاه‌های حیاتی بدن مانند کبد، طحال، سیستم لنفاوی و مغز را هم درگیر می‌کند و نمی‌گذارد آنها به فعالیت طبیعی خود ادامه دهند.

سرطان خون به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود. نوع حاد هم در اطفال و هم در بزرگسالان دیده می‌شود که به سرطان حاد ملویید و سرطان حاد لنفومی تقسیم می‌شود. همچنین سرطان خون مزمن دو نوع ملویید مزمن و لنفومی مزمن است. نوع حاد این سرطان اگر درمان نشود، می‌تواند در عرض چند ماه کشنده باشد. در صورتی که نوع مزمن آن سیر کندتری دارد. ممکن است خیلی وقت‌ها به صورت اتفاقی تشخیص داده شود و درمانش نیز معمولا طولانی است. پاسخگویی بیمار به درمان مانند لوسمی حاد نیست؛ پس این بیماران می‌توانند تا چند سال، حتی بدون درمان نیز زنده بمانند، اما حتما باید در مقطعی درمان شوند.

درباره لوسمی لنفومی حاد در اطفال توضیح دهید، آیا درمان می‌شود؟

با توجه به پیشرفت‌های روزبه‌روز علم، پاسخگویی به درمان خیلی خوبی در 30 سال اخیر در اطفال مبتلا دیده شده تا جایی که به یک بیماری قابل‌درمان تبدیل شده است. سن ابتلا به آن ممکن است از چند ماهگی تا سن بلوغ و با علائم خاص خودش همراه باشد. این نوع سرطان اگر بموقع تشخیص داده شود، روند درمانی بسیار خوبی خواهد داشت. لوسمی لنفومی حاد در بزرگسال‌ها هم بروز می‌کند، اما با نوع آن در اطفال فرق می‌کند و بدخیم‌تر است. پاسخ به درمان آن نیز بد‌تر است و سنین بالاتری را درگیری می‌کند.

علائم لوسمی حاد چیست؟

‌همان‌طور که از اسمش مشخص است خیلی ناگهانی بروز می‌کند. برای مثال فرد تا دو هفته پیش شرایط خوبی داشته، اما ناگهان دچار بی‌حالی، ضعف، ناتوانی، لکه‌های کبود و خونریزی از بینی، تب و بی‌اشتهایی می‌شود. بعضی اوقات هم پیش می‌‌آید که بیماری برای مشکلی مانند کم‌خونی مراجعه می‌کند، اما پس از آزمایش متوجه سرطانش می‌شود. در واقع، علائم این بیماری می‌تواند از یک کم‌خونی خفیف تا یک خونریزی شدید (بینی، گوارش و حتی مغز)متغیر باشد.

این علائم در اطفال و بزرگسالان متفاوت است؟

این علائم در هر دو یکسان است. به هر حال، پس از انجام آزمایش‌ها و تشخیص، سعی می‌شود وقت ‌تلف نشود چرا که هرچه بیمار زود‌تر روند درمانی را پیش بگیرد، بهتر است. طوری‌که وقتی بیماری در نوبت عصر تشخیص داده شود، بیمار فردای‌‌ همان روز تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرد زیرا سرعت رشد این سلول‌های بدخیم بسیار بالاست و بعضی اوقات بقدری زیاد می‌شود که بالغ بر چند کیلوگرم سلول سرطانی در سیستم خونی می‌چرخند. حتی مواقعی پیش می‌آید که پیش از شیمی‌درمانی به اجبار مقدار زیادی از این سلول‌ها به وسیله دستگاه خارج می‌شوند.

آخرین یافته‌های پژوهشی درباره لوسمی ملویید حاد چیست؟

پژوهش‌های بسیاری درباره این بیماری انجام شده اما به‌طور قطع می‌توان گفت پزشکی همچنان در برابر این نوع لوسمی ناتوان است. با وجود تمام پیشرفت‌های درمانی و شیمی‌درمانی‌های بسیار متنوع و در عین حال طولانی، پرعارضه و پرهزینه، در ‌‌نهایت پیوند استخوان انجام می‌شود که آن هم به افزایش طول عمر این بیماران نمی‌‌انجامد. این بیماری در بیشتر مواقع بعد از دو سال دوباره تشدید می‌شود. متاسفانه نمی‌توان برای این دسته از بیماران کار زیادی انجام داد. این نوع بیماری کمتر در کودکان دیده می‌شود.

درصد بروز لوسمی ملویید حاد در مردان بیشتر است یا زنان؟

درصد این بیماری در مرد‌ها بیشتر از خانم‌هاست، اما شیوع لوسمی‌ها در دنیا خیلی زیاد نیست، 3/5 در هر ده هزار مورد.

چه عواملی باعث بروز این بیماری می‌شود؟

احتمال‌های بسیاری مطرح است، اما هنوز عامل مشخصی به طور صد درصد معرفی نشده است. معمولا گفته می‌شود آلاینده‌های محیطی، سرب، سیگار، اشعه‌های مضر، مواد شیمیایی و بعضی فرآورده‌ها بخصوص فرآورده‌های غذایی، آفت‌کش‌ها، موادی که در صنایع شیمیایی یا پلاستیک‌سازی استفاده می‌شوند و حتی عامل وراثت در بروز این بیماری تاثیر دارند.

آیا داروهای پرمصرف که بخصوص خودسرانه استفاده می‌شود، می‌تواند عامل بروز این بیماری شود؟

بعضی دارو‌ها می‌توانند باعث ایجاد سرطان نوع حاد شود. داروهایی که در شیمی‌درمانی مصرف می‌شود یا داروهایی که مصرف‌های عمومی دارد، برای مثال مصرف بیش از اندازه بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها، می‌تواند عاملی برای بروز این بیماری باشد، اما همه این موارد به سیستم بدنی افراد هم بستگی دارد.

آمار این بیماری در ایران چقدر است؟

آمار دقیقی در دست نیست و بیشتر بر آمار‌های جهانی تکیه می‌شود. خوشبختانه لوسمی حاد در همه جای دنیا نسبت به انواع دیگر سرطان‌ها شیوع زیادی ندارد.

چند درصد بیماران، به درمان از راه پیوند مغز استخوان پاسخ می‌دهند؟

تقریبا ۴۰ درصد بیماران به این نوع درمان پاسخ می‌دهند. بعد از انجام روش‌های مختلف و متنوع شیمی‌درمانی، تنها روش جدید درمانی برای این نوع سرطان، پیوند مغز استخوان است. پیش از پیوند، داروهای بسیار قوی به بیمار تزریق می‌شود تا مغز استخوان برای پیوند آماده شود. این پیوند حتما باید از راه خواهر و برادر فرد صورت گیرد. پیوند مغز استخوان در دوقلوها بسیار موفق است. همچنین یکسان بودن مغز استخوان در پدر و مادر و حتی اقوام نزدیک بسیار بعید است.

اگر بیمار هیچ دهنده مغز استخوانی نداشته باشد، چه می‌شود؟

در دنیا بانک‌هایی برای مغز استخوان وجود دارد که البته این بانک در ایران هم بتازگی آغاز به کار کرده است. بعضی افراد به صورت داوطلبانه مغز استخوان خود را اهدا می‌کنند که در این بانک نگهداری می‌شود. در آخر با انجام یک آزمایش، مغز استخوانی که برای بیمار مناسب باشد، تعیین و دهنده مورد نظر فرا خوانده می‌شود. در آخر با یک بیهوشی ساده پیوند انجام می‌شود.

با توجه به پژوهش‌های صورت گرفته، آیا روش‌های درمانی جدیدی غیر از پیوند مغز استخوان هم در دنیا به کار گرفته می‌شود؟

فعلا پیوند مغز استخوان است، اما غیر از این، روش ژن‌درمانی هم مطرح شده که هنوز در مرحله قطعی و درمان اصلی جایی باز نکرده چرا که در سطح تحقیقات است و هزینه‌های خاص خود را می‌طلبد. در این روش باید وضع ژنتیک بیمار کاملا مشخص شود. این نوع درمان به عنوان یک درمان روتین حتی در دنیا هم مطرح نیست و هنوز وارد سیستم استاندارد درمانی جهان نشده است.

لوسمی ملویید مزمن چه علائمی دارد؟

سن درگیری آن بیشتر در بزرگسالان است و باز هم در مردان شیوع بیشتری دارد. بعضی اوقات نوع لوسمی ملویید مزمن به صورت تصادفی دیده می‌شود. بعضی افراد از علائم بسیار مبهمی مانند کاهش وزن، ضعف و خستگی شکایت می‌کنند که در نهایت با یک آزمایش معمولی خون، پزشک می‌تواند سریع آن را تشخیص دهد. در بعضی موارد وقتی پزشک، بیمار را معاینه می‌کند متوجه طحال بزرگ بیمار می‌شودو معمولا گلبول‌های سفید آنها بیشتر از صد هزار است. پلاکت‌های این گروه از بیماران برعکس لوسمی حاد نه‌تنها پایین نیست بلکه خیلی وقت‌ها بالاست.

عوامل موثر در بروز این نوع لوسمی کدامند؟

عواملی مانند اشعه یونیزان، عوامل هسته‌ای تقریبا ثابت شده است. برای مثال درصد بالایی از افرادی که درگیر حوادث ناکازاکی و هیروشیما بوده‌اند، دچار این نوع لوسمی شده‌اند، اما عوامل محیطی و شیمیایی، سیگار و بیشتر از همه اختلالات کروموزمی مطرح است.

روش‌های درمان برای لوسمی ملویید مزمن چگونه است؟

پیش از این، درمان‌ این نوع لوسمی بسیار محدود بود، اما بعد از این که داروی جدیدی به نام «ایماتینیب» کشف شد، انقلابی در درمان ایجاد شد. چند سالی است این دارو در ایران نیز براحتی در دسترس است. ایماتینیب نه‌تنها باعث پسرفت بیماری می‌شود بلکه اختلالات کروموزمی را هم از بین می‌برد. در گذشته تصور می‌شد بیمار بسرعت باید پیوند مغز استخوان شود، اما از آنجا که پیوند هم عوارض خاص خودش را دارد، در بیشتر موارد پیوند توصیه نمی‌شود. در صورتی هم که بدن بیمار به داروی ایماتینیب پاسخ ندهد، به طور حتم انواع دیگری از دارو‌ها وجود دارند که می‌توانند در بهبود فرد موثر باشد. چنانچه بدن بیمار به هیچ یک از دارو‌ها هیچ‌گونه پاسخی ندهد، آن وقت گزینه پیوند مغز استخوان برای آ‌نها مطرح می‌شود.

به طور کلی آلودگی هوا چقدر در ایجاد این نوع سرطان تاثیر دارد، با توجه به این که یکی از عوامل بروز آن عامل محیطی و شیمیایی ذکر شده است؟

سرب، بنزن و آرسنیک در آلاینده‌های استنشاقی وجود دارد، بخصوص بنزن که تقریبا بیشتر از انواع دیگر در بروز بعضی بیماری‌ها نقش دارد، اما این که چقدر این آلاینده‌ها در ایجاد سرطان موثرند به درصد میزان آنها بستگی دارد که در شرایط فعلی کاملا مشخص نیست./ ضمیمه سیب

طیبه مقدم‌جو