پهپادهای ایرانی را بشناسیم

بین سال‌های ۷۷ تا ۷۹ برخی از نیروهای متخصص که از بخش‌های نظامی خارج شده بودند، هسته اولین شرکت‌های خصوصی سازنده پهپاد در ایران را بنا نهادند. این افراد عموما به صورت پیمانکاران صنایع نظامی فعالیت می‌کردند. در این دوره ایران به فناوری خلبان خودکار دست یافت. گفته‌ می‌شود، نمونه اولین خلبان خودکار پهپادهای ایرانی در سال ۷۴ به تولید رسید. در اولین نمونه با دادن مشخصات یک موقعیت، پرنده می‌توانست به محل مورد نظر اعزام شود و برگردد. دستیابی به این فناوری باعث شد پرنده بدون سرنشین بتواند تا مسافت دورتری پرواز کند. فعالیت‌های بخش غیردولتی در ایران با تاسیس یک مرکز تحقیقاتی مشترک میان جهاد دانشگاهی صنعتی شریف و صنایع هوایی قدس در سال‌های ۷۹ و ۸۰ شکل تازه‌ای به خود گرفت و این مرکز نقش بسزایی در توسعه پهپادها ایفا کرد، اما آغاز فعالیت‌های گسترده در سطح کشور، با برگزاری مسابقات ملی وسایل پرنده بدون سرنشین در سال ۸۵ توسط دانشگاه صنعتی شریف کلید خورد. این مسابقات شور و هیجانی را در میان دانشجویان دانشگاه‌های مختلف ایجاد کرد و دانشگاه‌ها را به صورت جدی وارد عرصه پهپادها کرد.

بسیاری از دانشجویان شرکت‌کننده در این مسابقات، جذب این صنعت شدند یا خود به‌عنوان کارآفرین در سراسر کشور اقدام به تاسیس شرکت کردند. حامد سعیدی از فعالان این صنعت و عضو اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران در این‌باره می‌گوید: این مسابقات، پهپادها را از یک دانش مخفی و محرمانه به یک فناوری علنی و در دسترس تبدیل کرد. این امر باعث تولید ده‌ها پرنده بدون سرنشین با کاربردهای مختلف در کشور شد و رشد پهپادهای غیرنظامی در کشور را سرعت بخشید. با فاصله‌ای کوتاه از اولین دوره مسابقات هواپیماهای بدون سرنشین، در سال ۸۶ اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران تشکیل شد و دیری نپایید ​کارگروه وسایل پرنده بدون سرنشین به صورت یکی از بخش‌های اصلی این اتحادیه درآمد. در حال حاضر ۱۵ شرکت سازنده پهپاد یا زیرسامانه‌های آن عضو این کارگروه هستند.

همچنین از سال ۸۵ به بعد پرنده‌های بدون سرنشین سرعت جایگاه خود را در کشور باز کردند به گونه‌ای که امروزه علاوه بر آموزشگاه‌های متعددی که برای آموزش ساخت هواپیمای مدل به علاقه‌مندان در رده‌های سنی مختلف وجود دارد، اعلام شده دوره مهندسی فناوری ارشد پهپاد نیز در جهاد دانشگاهی صنعتی شریف با مجوز کمیته مهارتی شورای گسترش دوره‌های آموزش عالی وزارت علوم، فناوری و تحقیقات ارائه می‌شود. همچنین استقبال عمومی از پرنده‌های بدون سرنشین در کشور به حدی بوده که امسال ۴ مسابقه بزرگ کشوری در این زمینه برگزار شد. با وجود تمام پیشرفت‌ها هنوز به​کارگیری و استفاده از پهپادهای غیرنظامی در کشور با موانع و مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند و این صنعت نتوانسته بازار خود را در کشور پیدا کند. علاوه بر این اطلاع‌رسانی اشتباه درباره پهپادهای غیرنظامی که بعضا توسط برخی سازندگان انجام می‌شود یکی از آفات بزرگ این صنعت است به گونه‌ای که سال گذشته اعلام دو خبر غلط با عناوین «ساخت بشقاب پرنده ایرانی» و «اولین پهپاد عمود پرواز جهان» ضربه بسیار شدیدی به اعتماد جامعه و اعتبار بین‌المللی ایران در زمینه دستاوردهای هوافضایی وارد کرد.

پهپادهای نظامی ایران

رسانه‌ها تاکنون خبر از ساخت ۱۰ تا ۱۴ مدل هواپیمای بدون سرنشین در بخش نظامی داده‌اند که البته درباره برخی از این پهپادها اطلاعات واضحی وجود ندارد و درباره بقیه هم نمی‌توان کاملا به اطلاعات منتشر شده تکیه کرد. اولین پهپادهای نظامی ساخت ایران در زمان جنگ ساخته و بتدریج توسعه پیدا کرد. مهاجر ۴ پیشرفته‌ترین نوع پهپادهای خانواده مهاجر است که می‌تواند تا سرعت ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت پرواز کرده و به مدت ۵ تا ۷ ساعت در آسمان باقی بماند. گفته می‌شود این پرنده قادر است تا ارتفاع ۱۵ هزار پا اوجگیری کند. دیگر پهپادهای نظامی ایران ازجمله ابابیل که توانایی انجام جنگ الکترونیک را نیز دارد، صاعقه که به‌عنوان پهپاد هدف به کار می‌رود و پهپادهای کوچکتر یسیر، سریر و حماسه نیز مشخصات عملکردی نزدیک به مهاجر ۴ دارند، اما نسل دیگری از پهپادهای ایرانی که می‌توان گفت پهپاد کرار اولین آنها محسوب می‌شود از توانمندی‌هایی چند رده بالاتر برخوردارند. پهپاد رزمی کرار که به‌عنوان اولین پهپاد جت ایران در سال ۸۹ معرفی شد توانایی پرواز با سرعت ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت را داراست.

با توجه به این‌که تنها موتور توربوجت ساخت ایران طلوع است به احتمال زیاد از این موتور در این پرنده استفاده شده است. پهپاد کرار براساس اطلاعات منتشر شده همچنین توانست ارتفاع پروازی پهپادهای ایرانی را تا ۴۰ هزار پا افزایش دهد.

پهپاد شاهد ۱۲۹ دومین شگفتی ایران بود که قادر است ۲۴ ساعت به صورت مداوم در آسمان به گشتزنی بپردازد. این پرنده می‌تواند به ارتفاع ۲۴ هزار پا دست یافته و تا ۱۷۰۰ کیلومتر مسافت را طی کند، اما رکورددار برد و مداومت پروازی پهپادهای ایرانی فطرس است که می‌تواند با جثه عظیم خود تا ارتفاع ۲۵ هزار پا اوج گرفته و ۳۰ ساعت در آسمان بماند.

این پهپاد با برد بیشینه 2000 کیلومتر برگ برنده ایران در مقایسه با محصولات کشورهای پیشتاز منطقه چون هند و ترکیه است. ساخت پهپاد تنها توانمندی بخش نظامی در این زمینه نیست. در اختیار گرفتن کنترل پهپاد پیشرفته RQ-170 آمریکایی توسط ایران در تابستان سال ۹۰ و پس از آن یک فروند پهپاد اسکن ایگل، از اتفاقات مهمی بود که نشان داد ایران در توسعه سامانه‌های مختلف مرتبط با پهپادها، فعالیت‌های گسترده‌ای را انجام داده است.

بخش خصوصی و پهپادها

در پهپادهای غیرنظامی، آنچنان نیازی به سرعت یا ارتفاع بالا نیست بلکه کاربرد و قیمت پایین این پهپادها، معیار مهمتری است. به همین دلیل تنوع محصولات و دستاوردهای بخش خصوصی و دانشگاهی نسبت به بخش نظامی بسیار بیشتر است. شرکت‌ها و پژوهشگران بسیاری هم‌اکنون در زمینه پهپادها فعالیت می‌کنند و همه ساله تیم‌های دانشجویی بسیاری پهپادهای خود را که در مسابقات ملی برگزار شده در این زمینه شرکت می‌دهند که بعضا پهپادهای ساخته شده از قابلیت‌های قابل توجهی نیز برخوردارند.

چندی پیش در نخستین همایش و نمایشگاه تخصصی فناوری‌های نوین سنجش از راه دور بیش از ۲۰ پهپاد کوچک و متوسط که توسط بخش خصوصی تولید شده بود به نمایش درآمد. حامد سعیدی دبیر کارگروه پرنده‌های بدون سرنشین اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران چندی پیش در رسانه‌ها اعلام کرد: «در حال حاضر این فناوری در کشور از مرحله تحقیقاتی خارج شده و در قالب خدمات مختلف عرضه می‌شود.» وی حتی ادعا کرد هم‌اکنون برخی از پهپادهای ایرانی صادر می‌شوند.

اگر از ادعاهای بی‌اساسی چون ساخت اولین پهپاد عمود پرواز جهان یا بشقاب پرنده ایرانی یا ده‌ها ادعای ریز و درشتی که در رسانه‌ها بابت ساخت هر هواپیمای مدلی می‌شود بگذریم، براساس اخباری که تاکنون منتشر شده است به نظر می‌رسد کارگروه پرنده‌های بدون سرنشین اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران که شامل 15 شرکت عضو است به شکلی منسجم‌تر از دیگران در این حوزه کار کرده‌اند.

بنا به گفته ایرج ابراهیمی، رئیس این اتحادیه این شرکت‌ها توانایی ساخت زیرسامانه‌های مختلف پهپادها را نیز دارند. همچنین اعلام شده یکی از شرکت‌های این زیرمجموعه به فناوری ساخت موتور برای برخی پهپادها نیز دست یافته است.

یکی دیگر از ساخته‌هایی که بتازگی عکس‌هایی از آن منتشر شده است، یک پهپاد کاربردی برای انجام عملیات نجات غریق‌ است. یکی از مسئولان هلال احمر نیز با تائید عملکرد این پهپاد، اعلام کرده است در آینده از این پهپاد در سواحل کشور استفاده خواهد شد.

گفته می‌شود این پهپاد که در زیر آن تعدادی حلقه نجات نصب شده، قادر است غریق را شناسایی کرده و حلقه را از بالای سر وی رها کند. در میان اخبار دستاوردهای دانشگاهیان خبری از یک محقق در دانشگاه صنعتی اصفهان منتشر شد که در آن ادعای طراحی یک سامانه پهپاد تفکیک شونده مطرح شده است. در این طرح تعدادی ریزپرنده در نظر گرفته شده که قادرند به شکل‌های متفاوتی با یکدیگر ترکیب شده و یک پهپاد بزرگ‌تر را تشکیل دهند. هر چند این سامانه ساخته نشده است و تنها در حد طرح می‌باشد اما توجه دانشگاهیان به چنین فعالیت‌های روزآمدی جای خوشحالی دارد.

محمدامین آهنگری / جام جم