وقتی مغزملتهب می‌شود

مغز ازجمله حیاتی‌ترین اعضای بدن و فرمانده کل بدن محسوب می‌شود که هرگونه عارضه‌ای می‌تواند خطرساز بوده و فرد را در معرض مشکلات حیاتی یا حتی مرگ قرار دهد. مننژیت یکی از مهم‌ترین بیماری‌هایی است که مغز و طناب نخاعی را درگیر کرده و تعلل در درمان آن می‌تواند مرگ فرد را به دنبال داشته باشد.

مننژیت، التهاب غشاهای اطراف مغز و طناب نخاعی موسوم به مننژ است که معمولا به دنبال عفونت‌های باکتریایی بروز کرده و سالانه حدود 1500 آمریکایی را دچار می‌‌کند. معمولا شمار مبتلایان به مننژیت در طول سال‌ها متغیر بوده به طوری که از سال 1998 تا 2007، سالانه حدود 1500 آمریکایی به این عارضه مبتلا شده‌اند و حدود 11 درصد از آنها جان خود را از دست داده‌اند.

مننژیت در هر سنی ممکن است ایجاد شود، ولی مطالعات نشان می‌دهد نوجوانان و جوانان حدود 15 درصد از کل مبتلایان را به خود اختصاص می‌دهند. در این میان، از هر هفت نوجوانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، یک نفر جان می‌سپارد و بین افرادی که از این بیماری جان سالم به در می‌برند، تقریبا 20 درصد از آنها دچار عوارض و مشکلات طولانی‌مدت آن مانند آسیب‌های مغزی، بیماری‌های کلیوی، کاهش شنوایی و قطع عضو می‌شوند. از آنجا که علائم این بیماری بسیار مشابه آنفلوآنزا و سایر عفونت‌های ویروسی بوده و بسرعت به ناتوانی یا مرگ منجر می‌شود، باید با مراجعه به مراکز درمانی از تشخیص صحیح آن مطمئن شد. به همین دلیل، مقامات بهداشتی همواره توصیه می‌کنند واکسیناسیون مرتب کودکان یازده و دوازده ساله و تزریق دوز واکسن تقویتی در شانزده سالگی راهکار بسیار موثری برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری مهلک محسوب می‌شود.

مننژیت را بهتر بشناسید

تورم ایجاد شده در مغز در بیماری مننژیت بر اثر عفونت در کودکان، نوجوانان و جوانان و خلاصه افرادی که بیمار بوده و در نتیجه سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر به چشم می‌خورد. غالبا مننژیت به سه شکل ویروسی، باکتریایی و در مواردی قارچی ایجاد می‌شود.

مننژیت ویروسی: شیوع بیشتری دارد و معمولا مشکل خاصی را برای بیمار به وجود نمی‌آورد. در شدیدترین حالت، فرد ممکن است دچار علائمی از قبیل تب و حملات صرع در درازمدت شود. ویروس‌هایی مانند ویروس تبخال،HIV و برخی دیگر از انواع ویروس‌ها می‌تواند عوامل ایجاد مننژیت ویروسی باشد.

مننژیت باکتریایی: خیلی شایع نبوده و اغلب بسیار خطرناک و مهلک است به طوری که باید بسرعت درمان شود، زیرا با این کار می‌توان از آسیب‌های مغزی احتمالی و حتی مرگ جلوگیری کرد. از علائم مننژیت می‌توان به سردرد، تب و سفتی ماهیچه گردن اشاره کرد. بسیاری از موارد ابتلا به مننژیت را در آمریکا، انواع عفونت‌های ویروسی تشکیل می‌دهد. بهبود این بیماری باتوجه به شدت آن، یک یا چند هفته طول می‌کشد. شایع‌ترین علت بروز مننژیت باکتریایی در میان کودکان و بزرگسالان آمریکایی، باکتری‌های استرپتوکوک پنومونیاست که به‌طور کلی باعث بروز ذات‌الریه، عفونت‌های ریه یا سینوس‌ها می‌شود. برای کاهش ابتلا به این باکتری واکسیناسیون انجام می‌شود.

مننژیت مزمن: زمانی رخ می‌دهد که مکانیسم‌هایی با رشد آهسته به غشاءها و مایعات اطراف مغز حمله می‌کند. با این که غالبا مننژیت حاد حملات ناگهانی دارد، نوع مزمن آن طی دو هفته یا بیشتر رخ می‌دهد و علائم آن عبارت است از: سردرد، تب، استفراغ و اختلالات ذهنی که مشابه مننژیت مزمن است.

برخی دیگر از انواع مننژیت نیز قارچی بوده که معمولا رایج نیست و عامل ایجاد مننژیت مزمن به شمار می‌رود. این بیماری از فردی به فرد دیگر قابل انتقال نیست. مننژیت کریپتوکوکال نوع شایعی از مننژیت قارچی محسوب می‌شود که افرادی با سیستم ایمنی ضعیف مانند مبتلایان به ویروس HIV را مورد تهاجم قرار می‌دهد و در صورت درمان نشدن، جان فرد را به خطر می‌اندازد. مننژیت در نتیجه عوامل غیرعفونی مانند واکنش‌های شیمیایی، داروها، حساسیت‌ها، انواعی از سرطان‌ها و برخی بیماری‌های التهابی نیز ممکن است بروز کند. بیشتر مبتلایان به مننژیت ویروسی را کودکان کمتر از پنج سال و مبتلایان مننژیت باکتریایی را بیشتر افراد زیر 20 سال تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر، افرادی که در یک گروه نسبتا بزرگ یا چند نفره هستند، مانند دانشجویانی که در خوابگاه زندگی می‌کنند یا نیروهای ارتش، بیش از دیگران در معرض ابتلا به مننژیت مننگوکی قرار دارند، زیرا باکتری‌ از راه تنفس بسرعت منتشر شده و باعث گسترش بیماری می‌شود.

همان‌طور که اشاره کردیم، بیماری مننژیت علائم مشترک زیادی با آنفلوآنزا دارد که این می‌تواند به بهای جان بیمار تمام شود. علائم این بیماری پس از چند ساعت تا یک یا دو روز پدیدار می‌شود. ازجمله نشانه‌های بیماری مننژیت می‌توان به این موارد اشاره کرد: تب بالای ناگهانی، سردرد شدید، سفتی ناحیه گردن، حالت تهوع و استفراغ به همراه سردرد، سرگیجه یا دشواری در تمرکز، صرع، بی‌خوابی یا سخت بیدار شدن، حساسیت به نور، تمایل نداشتن به خوردن و آشامیدن و بروز برخی زخم‌های پوستی، اما این علائم در نوزادان تازه متولد شده کمی متفاوت است و سردرد و سفتی گردن مشاهده نمی‌شود و در عوض تب بالا، گریه مداوم، بی‌تحرکی یا کندی در حرکت، تغذیه ناکافی، برآمدگی در قسمت نرم بالای سر کودک و سفتی عضلات بدن ازجمله نشانه‌های مننژیت در آنها به شمار می‌رود.

روش‌های درمان مننژیت

درمان بیماری مننژیت غالبا به عامل پدیدآورنده آن بستگی دارد به طوری که درمان عوامل باکتریایی با نوع ویروسی متفاوت است. به‌عنوان مثال اگر مننژیت باکتریایی درمان نشود، می‌تواند خطر مرگ را به دنبال داشته باشد. معمولا انواع باکتریایی با تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها یا ترکیبی از آنها در بیمارستان صورت می‌گیرد و همچنین پزشک ممکن است با تجویز برخی دیگر از داروها مانع بروز عوارضی مانند از دست دادن شنوایی، صرع یا آسیب‌های مغزی شود. آنتی‌بیوتیک‌ها به صورت وریدی و تزریقی تجویز می‌شود و عوامل باکتریایی را از بین می‌برد. از سوی دیگر، به کمک برخی کورتیکواستروئیدها فشار مغزی کاهش یافته و مننژیت به مرور درمان می‌شود. تجویز استامینوفن، مایعات فراوان و تهویه هوای اتاق شرایط بیمار را بهبود می‌بخشد. عفونت ایجاد شده در بدن به طور طبیعی آب زیادی را دفع می‌کند و از این‌رو، بدن به آب احتیاج پیدا کرده و ممکن است دچار کم‌آبی شود. از این‌رو، پزشکان توصیه می‌کنند مبتلایان به مننژیت در طول روز آب فراوانی مصرف کنند.

اما در نقطه مقابل، مننژیت ویروسی معمولا بدون نیاز به درمان در مدت دو هفته بهبود می‌یابد و آنتی‌بیوتیک‌ قادر به درمان انواع ویروسی بیماری نیست. به طوری که در موارد خفیف، با درمان‌های خانگی و مصرف مایعات و داروهای مسکن و تب‌بر و استراحت قابل درمان است.

پیشگیری قبل از درمان

مننژیت، بیماری قابل انتقال و مسری است که ویروس‌ها و باکتری‌های عامل ایجادکننده بیماری از طریق سرفه، عطسه، بوسیدن، استفاده از قاشق و چنگال، مسواک و سیگار مشترک با فرد آلوده به وجود می‌آید. از موثرترین راه‌های پیشگیری از ابتلا به این بیماری اطمینان از طی مراحل ایمن‌سازی بدن و واکسیناسیون کامل کودکان است. به خاطر داشته باشید تزریق واکسن مننژیت باید زیر نظر پزشک صورت گیرد. نوجوانان یازده تا دوازده ساله باید این واکسن را تزریق کرده و در شانزده سالگی نیز دوز دیگری به منظور تقویت سیستم ایمنی بدن انجام شود. جوانان زیر 21 سال و کمتر که تاکنون واکسن مننژیت تزریق نکرده‌اند، باید در اولین فرصت واکسن دریافت کنند. افرادی که قصد دارند به کشورهای جنوب آفریقا که بیماری مننژیت در آن شیوع زیادی دارد مسافرت کنند، حتما باید پیش از سفر واکسن این بیماری را تزریق کنند. بیمارانی که طحال خود را به هر دلیلی خارج کرده‌اند و نیز مبتلایان به ویروس HIV باید تزریق واکسن را در اولویت کار خود قرار دهند. برخی افراد در معرض خطر هر پنج سال یکبار باید این واکسن را دریافت کنند.

شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون کمک زیادی به منتقل نشدن بیماری‌های واگیردار می‌کند. رعایت بهداشت مانند استفاده نکردن از وسایل مشترک و آموزش آن به فرزندان بسیار موثر است. تقویت سیستم ایمنی بدن با مصرف انواع میوه‌ها و سبزیجات، استراحت کافی، ورزش منظم و حفظ رژیم غذایی سالم یکی از بهترین راه‌های پیشگیری از ابتلا به مننژیت است. دوری از افراد مبتلا به مننژیت و نیز جلوگیری از مواجهه با پشه‌ها و حشرات ناقل ویروس‌های عامل بیماری در کاهش خطر ابتلا مؤثر است. رعایت این نکات ساده می‌تواند شما را تا حد زیادی در برابر مننژیت مصون داشته و از ابتلا به این بیماری محافظت کند.

مترجم:‌پروانه غفاری

منابع: WebMd Mayoclinic