انقباض سلول‌های مغز هنگام خواب

نتیجه این مطالعه که در مجله ساینس منتشر شده نشان می‌دهد: هنگامی که ما خوابیم سلول‌های مغز حدود 60 درصد منقبض می‌شوند تا بتوانند به نحو موثرتری مواد زائد سلولی را دور بریزند. محققان اعتقاد دارند کل فعالیت پاکسازی، یکی از دلایلی است که مغز تقریبا هنگام خواب به همان میزان انرژی مصرف می‌کند که هنگام بیداری.

تا پیش از این، خواب به انجام بسیاری از کارهای مهم و حیاتی مشهور بود. از جمله این کارها می‌توان به مرتب‌سازی خاطرات، حافظه و تغذیه سلول‌های مغزی اشاره کرد، اما این نخستین بار است که ارتباط خواب با پاکسازی مغز روشن شده است.

در واقع یافته‌های جدید، در امتداد همان پژوهشی است که خانم دکتر مایکن ندرگار، سرپرست گروه مطالعاتی، سال 2012 منتشر کرده بود. در آن گزارش، او و همکارانش از شیوه تصویربرداری جدیدی استفاده کرده بودند تا نشان دهند مغز موش‌ها، که مدل خوبی از مغز انسان است، سیستم لوله‌کشی خاص خود را دارد تا مواد زائد مولکولی را دفع کند. این سیستم پس از پاکسازی مایع مغزی، مواد زائد را به سیستم گردش خون تحویل می‌دهد تا سرانجام کبد آنها را دفع کند.

مطالعه جدیدی که باز هم روی موش‌ها صورت پذیرفته، نشان می‌دهد هنگامی که بدن در حالت خواب به سر می‌برد، این سیستم به آهستگی فعالیت خود را افزایش می‌دهد به گونه‌ای که در نهایت میزان فعالیتش را به ده برابر زمانی که مغز بیدار است می‌رساند و به دلیل آن که سلول‌های مغزی هنگام خواب منقبض می‌شوند، محققان معتقدند امکان انجام کار برای این سیستم بسیار مهیاتر است. هنگام خواب، در مقایسه با زمان بیداری، پروتئین‌ها که مسئول اصلی بیماری آلزایمر و بیماری‌های عصبی دیگر هستند نیز بسیار راحت‌تر از مغز پاکسازی می‌شوند. در حالی که سیستم لنفاوی، یعنی مسئول اصلی پاکسازی و تصفیه بدن انسان، از پاکسازی و تصفیه مغز ناتوان است. به این دلیل که سد خونی مغز، در حکم یک مرزبانی آن هم با نقشی حیاتی در بدن از رفتن برخی عوامل پاکسازی درون خون به داخل مغز جلوگیری به عمل می‌آورد. اما سیستم glymphatic، که از مایع مغزی تشکیل شده است، مجوز عبور ویژه دارد و به همین دلیل می‌تواند براحتی از سد خونی مغز عبور کرده و مواد سمی و سایر مواد زائد را از مغز خارج کند و این کار در اصل هنگام خواب رخ می‌دهد.

به این ترتیب پی بردن به این مطلب که خواب می‌تواند بر احتمال ابتلا به بیماری‌های عصبی پیشرونده‌ای مانند آلزایمر تاثیر بگذارد، شاید چندان دشوار نباشد. به همین دلیل است که تیم تحقیقات هشدارهای بسیار جدی به کسانی می‌دهند که خواب را چندان جدی نمی‌گیرند.

دکتر ندرگارد این هشدار را کمی بیشتر توضیح می‌دهد: «مغز انرژی محدودی دارد تا بتواند عملیات پاکسازی را انجام دهد و واضح است که به دلیل همین انرژی محدود، باید برای انجام این عملیات بین یکی از شرایط عملکردی خود دست به انتخاب بزند؛ یعنی یا هنگام خواب این کار را انجام دهد یا هنگام بیداری. به عبارت دیگر مغز نمی‌تواند در هر دو شرایط این کار را انجام دهد. تصور کنید این کار مغز، شبیه برگزاری یک جشن در منزل شخصی خودتان است.

طبیعی است نمی‌توانید همزمان هم از مهمانان خود پذیرایی کنید و هم به نظافت منزل بپردازید. ناچار هستید یکی از این دو کار را انتخاب کنید و معلوم است هنگام حضور مهمانان فقط از آنها پذیرایی می‌کنید. به این ترتیب لازم است همه به مغز خود اجازه دهند از خواب کافی برخوردار باشد تا بتواند خود را از مواد سمی و زائد پاکسازی کند وگرنه باید منتظر عواقب شوم یک مغز آلوده بود. / ضمیمه سیب