همه‌اش یکجا چند؟ 300 هزار میلیارد ناقابل!

 با این حال اما از دشواری‌های مسیر نمی‌توان غافل بود، در بزرگی و پیچیدگی ساختار اقتصادی دانشگاه آزاد، همین بس که برخی آن را ریشه اصلی کشمکش‌های مدیریتی و سیاسی بر سر آن می‌دانند و از آن گذشته با وجود همه وعده‌ها و ادعاها، جستجو برای ترازنامه شفاف و قابل استناد مالی نتیجه‌ای در برندارد و برای استخراج درآمد و سرمایه این نهاد باید به نقل‌قول‌های شفاهی مسئولان آن در مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها دلخوش کرد.

سرمایه اولیه؛ یک میلیون تومان

تلاش برای سردرآوردن از مناسبات مالی بزرگ‌ترین ساختار آموزش عالی متمرکز کشور در اینترنت، پیش از همه چیز شاید به یافتن ماجرای تاسیس آن و مشاهده سرمایه اولیه‌اش منجر شود. طبق آنچه در خاطرات اکبر هاشمی‌رفسنجانی، رئیس هیات موسس و امنای دانشگاه آزاد اسلامی آمده، تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی با اعطای سرمایه اولیه یک میلیون تومانی از سوی امام(ره) ممکن شده است.

او ضمنا با اشاره به این‌که امام اجازه حضور فرزندش را در ساختار دولت نمی‌داد، اعطای اجازه عضویت مرحوم احمد خمینی در هیات موسس دانشگاه آزاد را در واقع تاکیدی بر غیردولتی بودن این نهاد از سوی امام می‌داند.

شهریه؛ منبع لایزال درآمد

دانشگاه آزاد اسلامی، طبق اساسنامه‌اش نهادی غیردولتی و غیرانتفاعی است و بنابراین ردیف بودجه دولتی ندارد، یعنی از همان ابتدا قرار بر این بوده که این نهاد روی پاهای خودش بایستد. البته بعضی معتقدند این نهاد از بدو تاسیس تاکنون هماره از کمک‌های دولتی ـ از جمله در قالب اعطای زمین و سایر کمک‌های نه لزوما نقدی ـ برای توسعه خود بهره‌مند بوده و بدون کمک‌های دولت پا نمی‌گرفته است.

از سوی دیگر اما مسئولان هیات موسس این دانشگاه بر این اعتقادند که اساسا کمک مستقیمی از سوی دولت در کار نبوده است و عموم امکانات از قبیل زمین، ساختمان و مستحدثات دانشگاه آزاد اسلامی از طریق کمک‌های مردمی، همراهی نمایندگان مجلس، بزرگان شهرها و افراد خیر تامین شده است.

هر یک از این ادعاها درخصوص کمک‌های دولتی در خصوص اعطای زمین و توسعه دانشگاه آزاد که درست باشد، این مساله کتمان‌ناپذیر است که این نهاد از لحاظ بودجه جاری، متکی به درآمدهای خودش است و از ردیف بودجه دولتی ارتزاق نمی‌کند.

از سوی دیگر طبق گفته‌های گردانندگان این دانشگاه در مقاطع مختلف، شهریه دریافتی از دانشجویان، مهم‌ترین و شاید تنها منبع درآمدی این دانشگاه برای گرداندن امور آن است. فرهاد دانشجو، رئیس سابق دانشگاه آزاد از جمله افرادی بود که در زمان مدیریتش تلاش‌هایی برای افزودن ردیف‌های درآمدی دیگر به مجموعه درآمدهای این دانشگاه داشت تا اتکای صددرصدی به شهریه، کمتر شود، این که این تلاش‌ها صرفا در خروجی رسانه‌ها بوده یا نتایج عملی‌ای هم در پی داشته چیزی است که مدیران فعلی دانشگاه باید در مورد آن نظر دهند، اما نامبرده در مسیر درآمدزایی برای دانشگاه آزاد حتی تا تاسیس بانک نیز پیش رفت و در مصاحبه با رسانه‌ها گفت، درخواست تاسیس بانک دانشگاه آزاد را به بانک مرکزی فرستاده است.

درآمد سالانه در هاله ابهام

ابتدای گزارش گفته شد که تلاش برای دستیابی به ترازنامه شفاف منتشر شده که در آن ریز هزینه‌ها و درآمدهای دانشگاه آزاد احصا شده باشد ـ همچون سایر نهادهای عمومی ـ احتمالا بی‌نتیجه است اما جستجو در خروجی رسانه‌ها و اینترنت به یافتن نقل‌قول‌هایی منجر می‌شود که شاید برای تخمین درآمد سالانه این نهاد مفید واقع شود.

اولین نقل‌قول درخصوص درآمد دانشگاه آزاد مربوط به سال 86 است. آن طور که در مصاحبه یکی از افراد منتسب به هیات موسس دانشگاه آزاد در سال 86 مطرح شده جمع دریافتی دانشگاه از دانشجویان برای سال تحصیلی 86 ـ 85، حدود 990 میلیارد تومان بوده است.

او گفته که با احتساب یک میلیون و 300 هزار دانشجوی وقت دانشگاه آزاد، سرانه دریافتی دانشگاه حدود 790 هزار تومان به ازای هر دانشجو بوده است. مبلغی که به ادعای گوینده حدود یک پنجم هزینه سرانه وزارت علوم برای دانشجویان دانشگاه‌های دولتی در موعد مورد نظر بوده است.

نقل‌قول بعدی جدیدتر است و به زمان مدیریت فرهاد دانشجو در دانشگاه آزاد برمی‌گردد. او در مصاحبه‌ای گفته بود که 1500 میلیارد تومان درآمد سالانه دانشگاه است و همه این مبلغ از شهریه پرداختی دانشجویان تامین می‌شود.

البته اگر نقل‌قول دانشجو را آخرین اعلان عمومی درآمد دانشگاه آزاد بدانیم و مبلغ 1500 میلیارد تومان را ملاک قرار دهیم، به نظر می‌رسد این مبلغ با احتساب تعداد دانشجوی این دانشگاه و میانگین شهریه‌های دریافتی خدشه‌پذیر باشد؛ با احتساب رقم یک میلیون و 700 هزار دانشجوی این دانشگاه که از سوی مسئولان آن اعلام شده، سرانه دریافتی دانشگاه به ازای هر دانشجو، حدود 880 هزار تومان است.

اگر سرانه دریافتی طبق آنچه ذکر شد، در سال 86، 790 هزار تومان بوده باشد، افزایش 90 هزار تومانی آن در طول پنج یا شش سال کمی غیرمنطقی است و بعید است با واقعیت‌های موجود مطابقت داشته باشد.

از سوی دیگر دریافتی سالانه 880 هزار تومانی، به معنای شهریه 440 هزار تومانی هر ترم تحصیلی است و ناگفته پیداست که این مبلغ چندان واقع‌بینانه به نظر نمی‌رسد.

سرمایه 300 هزار میلیاردی

می‌گویند رقم اموال دانشگاه آزاد و سرمایه در گردش آن چنان نجومی است که هر دولتی را برای تصاحب مدیریتش وسوسه می‌کند.

این را البته بیشتر اصلاح‌طلبان طی تلاش محمود احمدی‌نژاد برای خلع عبدالله جاسبی از ریاست دانشگاه آزاد می‌گفتند اما فارغ از همه این مسائل، سرمایه دانشگاه آزاد مگر چقدر است و قانونا متعلق به کیست که این همه حرف‌وحدیث در مورد آن وجود دارد؟ اگر به دنبال پاسخ این پرسش هستید، کمی دیگر تحمل کنید و چند سطر پایانی گزارش را هم بخوانید؛

اول این‌که اموال و دارایی‌هایی ثابت و مستقیم و غیرمستقیم، منقول و غیرمنقول دانشگاه متعلق به نهاد دانشگاه آزاد اسلامی است و بر حسب مفاد اساسنامه آن چنانچه دانشگاه منحل شود، تمام اموال و دارایی‌ها پس از تسویه بدهی‌ها به وزارت علوم یا وزارت بهداشت و درمان منتقل می‌شود.

همان سال 88 که اوج دعوای مدیریتی بر سر دانشگاه آزاد درگرفته بود و هیات موسس این دانشگاه با ترفند «وقف» سعی در خنثی‌سازی مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و البته تدابیر دولت برای تصاحب مدیریت دانشگاه داشت، کریم زارع، عضو هیات امنا و معاون وقت دانشگاه آزاد اسلامی در مصاحبه‌ای گفت که طبق برآوردهای دانشگاه، ارزش منطقه‌ای اموال این دانشگاه 40 هزار میلیارد و ارزش غیرمنطقه‌ای این اموال 250 هزار میلیارد تومان است.

او البته تاکید کرده بود که این مبالغ برای املاک و مستغلاتی هستند که سندشان به نام دانشگاه آزاد خورده و املاکی که سندشان هنوز به نام نشده یا در حال به نام شدن است در این فرآیند محاسبه نشده است.

این رقم البته در مصاحبه‌های بعدی مسئولان این دانشگاه از جمله همین آقای کریم زارع در سال 90 و فرهاد دانشجو در سال 91 افزایش یافت و مبلغ 300 هزار میلیارد تومان سرمایه این دانشگاه و ارزش اموال و دارایی‌های آن عنوان شد. رقمی که ـ چنانکه بالاتر اشاره شد ـ فرهاد دانشجو را به صرافت تاسیس بانکی برای این دانشگاه انداخت. او گفته بود: دانشگاه آزاد 300 هزار میلیارد سرمایه دارد که در این بین مبلغ 400 میلیاردی سرمایه اولیه تاسیس یک بانک رقم زیادی محسوب نمی‌شود.

عباس رضایی ثمرین - جام‌جم