مذاکره با آمریکا از دولت موقت تا حسن روحانی

سفارت آمریکا حدود یک سال بعد از انقلاب اسلامی ایران باز بود. در این مدت هم کارمندان سفارتخانه ازجمله سفیر و هم فرستادگان دولت آمریکا با مسئولان ایرانی دیدار داشتند. مهم‌ترین اینها، دیدار مقامات دولت موقت مهدی بازرگان، عباس امیرانتظام و ابراهیم یزدی با آمریکایی‌ها بود. طبق اسناد تازه منتشر شده حتی در این دیدارها خبر حمله قریب‌الوقوع عراق به ایران هم داده شده بود. در این دوران شهید بهشتی هم به عنوان یک عضو ارشد شورای انقلاب با یک مقام ارشد سفارت آمریکا در تهران دیدار کرده بود.

مذاکره بعدی دو کشور در فضایی کاملا متفاوت بود. دولت قبلی ایران به دلیل تسخیر سفارت آمریکا کنار رفته بود و حالا دیگر مسئولانی انقلابی‌تر روی کار آمده بودند. همان‌ها که در مذاکرات سه‌جانبه الجزایر شرکت کردند. معاهده‌ای که بعدها سند موسس دیوان داوری خاصی در جهان برای رفع اختلاف میان اتباع دو کشور ایران و آمریکا بود.

ماجرای مک فارلین مذاکره بعدی ایران و آمریکاست. دولت آمریکا در میانه جنگ ایران و عراق با در اختیار گذاشتن مقداری اسلحه نظامی سعی می‌کند ایران را به استفاده از قدرت منطقه‌ای خود در حل گروگانگیری اتباع آمریکا در لبنان وادارد. حاصل حضور بدون دعوت دیپلمات‌های آمریکایی در ایران و هفت دور مذاکره هیچ نیست مگر رسوایی کشوری که ظاهرا پرستیژ بالایی در عرصه روابط بین‌الملل برای خود قائل است.

در دوران هاشمی رفسنجانی تلاش‌هایی برای مذاکره صورت می‌گیرد. هاشمی می‌گوید او می‌خواسته با پیش‌شرط‌های خودش وارد مذاکره شود، اما نتوانسته و بعد از آن خاطرنشان می‌کند که نتوانستن با نخواستن فرق دارد. محمد جواد لاریجانی هم که در این دوره در وزارت خارجه حضور دارد می‌گوید طرح این موضوع حتی به شورای امنیت ملی هم رفت ولی به دلایلی کنار گذاشته شد.

کسب کرسی ریاست جمهوری توسط سیدمحمد خاتمی فرصت دیگری برای دیپلماسی دو کشور بود، بخصوص این که رئیس‌جمهور ایران در سال نخست ریاستش به آمریکا رفت و از گفت‌وگوی تمدن‌ها سخن گفت و در مصاحبه‌ای با سی.ان.ان. از دوستی ملت‌های ایران و آمریکا حرف زد. بعدها اما شرایط داخلی به گونه‌ای پیش رفت که امکان گفت‌وگو ممتنع شد. روی کار آمدن دولت جمهوریخواه بوش پسر در آمریکا هم شرایط را دشوارتر از قبل کرد. در این دوره البته در کنفرانس بن برای افغانستان مذاکره‌ای میان دو کشور صورت گرفت کما این‌که گفته می‌شود رابطه میان دو کشور در جریان جنگ علیه القاعده هم وجود داشته است.

محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور بعدی بود. او تئوری مدیریت جهانی داشت و از این رو تلاش کرد ابتدا با نامه و سپس با دعوت به مناظره روسای جمهوری ایران و آمریکا بنیادهای نظری آنان را به چالش بکشد. با این حال از آن سو جوابی نیامد. اینها البته مانع این نیست که دو تحول بزرگ در این دوره به چشم نیاید؛ مذاکره سه جانبه ایران و آمریکا با حضور عراق در این کشور و حضور آمریکا در جمع مذاکره‌کنندگان هسته‌ای.

دولت حسن روحانی از همان روزهای اول نشان داد سیاست خارجی متفاوتی دارد. او ظریف را به وزارت خارجه انتخاب کرد که ید طولایی در شناخت آمریکا دارد و در روزهای اول ریاست جمهوری خود با ارائه تاکتیک نرمش قهرمانانه رهبری به نیویورک رفت تا ابتدا در دیداری کوتاه دو وزیر خارجه یکدیگر را ببینند و بعد از آن در مکالمه‌ای دو رئیس‌جمهور پای حرف هم بنشینند.