گرایش دانش‌آموزان به تحصیل در هنرستان‌ها

آن روزها هنرستانی بودن به این معنی بود که دانش‌آموز توانایی تحصیل در رشته‌های اسم و رسم‌داری مثل ریاضی و تجربی را ندارد؛ اما حالا در سال 92 ورق برگشته است و براساس آمارهای روز قبل وزارت آموزش و پرورش، هم‌اکنون 45 درصد دانش‌آموزان مقطع متوسطه در هنرستان‌های سراسر کشور تحصیل می‌کنند.

محمد شریف‌زاد ه، مدیرکل دفتر فنی و حرفه‌‎ای و کار دانش وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با فارس، ضمن ارائه این آمارها پیش‌بینی کرده است که در سال تحصیلی جدید، تعداد دانش‌آموزان هنرستانی از مرز 50 درصد کل دانش‌آموزان مقطع متوسطه نیز خواهد گذشت.

این در حالی است که تا همین چند سال قبل نیز رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کار دانش از وجهه مناسبی بین اغلب دانش‌آموزان برخوردار نبود و به عنوان رشته‌ای درجه دوم به آن نگاه می‌شد، حالا به چنان جایگاهی رسیده است که حدود نیمی از دانش‌آموزان به طور خودخواسته وارد دبیرستان‌ها نمی‌شوند و هنرستان‌ها را برای ادامه تحصیل انتخاب می‌کنند.

مطابق اطلاعات آماری این وزارتخانه، هم‌اکنون حدود 900 هزار دانش‌آموز هنرستانی در کشور داریم که در 300 رشته مختلف تحصیل می‌کنند و این در حالی است که چنین تنوع رشته‌ای در رشته‌های نظری دبیرستان‌ها وجود ندارد.

با وجود آن‌که ایجاد تنوع رشته طی چند سال اخیر را می‌توان از جمله دلایل مهم استقبال دانش‌آموزان به سمت و سوی رشته‌های فنی و حرفه‌ای به حساب آورد، اما به نظر می‌رسد که شرایط اجتماعی و دیگر عوامل آموزشی و غیرآموزشی نیز در بروز این پدیده بی‌تاثیر نبوده است؛ وقتی طبق آمارهای شریف‌زاده، طلاسازی و آسانسورسازی از پرطرفدارترین رشته‌های فنی و حرفه‌ای هنرستان‌ها در سال 92 است که دانش‌آموزان برای تحصیل در این رشته‌ها با یکدیگر رقابت می‌کنند. شاید این حرف به این معنی هم هست که این روزها حتی برای دانش‌آموزشانزده ساله نیز دغدغه بازار کار پس از فارغ‌التحصیلی در اولویت بالاتری نسبت به تحصیل در رشته‌های نظری قرار دارد.

تاثیر اسناد بالادستی در توسعه رشته‌های فنی

اگر به آمارهای رسمی نگاهی بیندازیم، حدود 900 هزار نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بیکار هستند و میزان بیکاری در بین فارغ‌التحصیلان رشته‌های نظری نیز بیشتر است.

این جمعیت 900 هزار نفری بیکاران، محصول یکی دو سال اخیر نیست، بلکه به گفته کارشناسان آموزشی، تمرکز بیش از حد بر رشته‌های نظری در دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها طی یک دهه اخیر موجب شده است که تعادل بین رشته‌های نظری و فنی و حرفه‌ای، چه در مقطع آموزش متوسطه و چه در مقطع آموزش عالی رعایت نشود.

همین موضوع باعث شد که در برنامه پنجم توسعه کشور به مبحث توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای تاکید بیشتری شود تا شاید این بی‌تناسبی آموزشی مرتفع شود.

سهراب رضایی، سرپرست دانشگاه فنی و حرفه‌ای کشور در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است که یکی از دلایل اصلی تحصیل 45 درصد دانش‌آموزان در هنرستان‌های کشور، تاکید اسناد بالادستی برای گسترش رشته‌های فنی و حرفه‌ای در همه مقاطع آموزشی بوده است.

وی خاطرنشان می‌کند که مطابق نقشه جامع علمی کشور و برنامه پنجم توسعه، قرار شده است که تا پایان سال 94، حدود 50 درصد آموزش‌های مقطع آموزش عالی و مقطع متوسطه به آموزش‌ های فنی و حرفه‌ای اختصاص داده شود که به نظرم تمرکز بر این سند بالادستی در تحقق این آمارها تاثیر بسزایی داشته است.

البته رضایی به این نکته هم اشاره می‌کند که تا همین چهار سال قبل، تمام تلاش مجموعه وزارت آموزش و پرورش این بود که تعداد دانش‌آموزان هنرستانی بین 25 تا 37 درصد از آمار کل دانش‌آموزان مقطع متوسطه باشد، اما مجموعه این تلاش‌ها در سال‌های قبل نتیجه نداد و به اعتقاد او، تحصیل نیمی از دانش‌آموزان مقطع متوسطه در هنرستان‌ها از تاثیر غیرقابل انکار تدوین اسناد بالادستی حکایت دارد.

مشوقی برای هنرستانی‌ها

تا قبل از سال 90، دانشگاهی مختص فارغ‌التحصیلان هنرستان‌ها وجود نداشت و این گروه از دانش‌آموزان برای ادامه تحصیل در مقطع آموزش عالی، گاه مجبور می‌شدند که در رشته‌هایی غیر از رشته تخصصی‌شان و اغلب هم در دانشگاه‌های پولی ادامه تحصیل بدهند.

اما پس از تاسیس دانشگاه فنی و حرفه‌ای در سال 90 که فقط فارغ‌التحصیلان هنرستانی را جذب می‌کرد، موج استقبال از رشته‌های فنی و حرفه‌ای هم گسترش یافت زیرا دانش‌آموز می‌توانست دقیقا در همان رشته‌ای که در هنرستان درس خوانده است، در دانشگاه هم به طور رایگان ادامه تحصیل دهد.

هم‌اکنون در این دانشگاه، بالغ بر 250 هزار دانشجو داریم که همگی آنها قبلا در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش درس خوانده‌اند و بی‌شک تاسیس این دانشگاه دولتی که آموزش‌های عالی رایگان را به فارغ‌التحصیلان هنرستان‌ها ارائه می‌دهد، از عمده دلایل گسترش هنرستان‌ها در کشور است.

نقش انکارناپذیر اشتغال و اقتصاد خانواده

شاید بتوان دهه 90 را دهه فروکش کردن استقبال دانش‌آموزان و دانشجویان از رشته‌های نظری به حساب آورد و در این بین نقش اشتغال و اقتصاد خانواده‌ها نیز در این بی‌رغبتی پرتاثیر بوده است.

رضایی بر این باور است که چون دانش‌آموز هنرستانی می‌تواند با دو سال تحصیل در دانشگاه، کاری پیدا کند و اغلب فارغ‌التحصیلان هنرستانی نیز بسرعت جذب کار می‌شوند، این عامل در گرایش دانش‌آموزان به هنرستان‌ها تاثیر زیادی داشته است.

جدای از بحث اشتغال، کم‌هزینه و کوتاه بودن فرآیند فارغ‌التحصیلی در رشته‌های فنی و حرفه‌ای هم باعث شده است که این روزها، بسیاری از خانواده‌های دانش‌آموزان ترجیح بدهند که با پرداخت دو سال شهریه دانشگاه‌ها، فرزندشان به بازار کار جذب شود و به خیل فارغ‌التحصیلان بیکار کشور اضافه نشود.

امین جلالوند - گروه جامعه