ما گل‌های‌خندانیم...

بعضی از این شعرها در حافظه افراد تا میانسالی و کهنسالی باقی‌مانده است و وقتی دور هم جمع می‌شوند و یاد دوران کودکی‌شان می‌کنند، شعرهایی را به صورت مشترک می‌خوانند؛ صد دانه یاقوت از مصطفی رحماندوست، ما گل‌های خندانیم از عباس یمینی شریف، باز باران با ترانه از گلچین گیلانی و دیگر آثاری که بسیاری با آن خاطره دارند.

با این اوصاف، شما چقدر شاعر این شعرهای دوران کودکی‌تان را می‌شناسید؟ آیا تاکنون چهره آنها را دیده‌اید؟ این که شاعران کودک و نوجوان امروز در چه شرایطی به سر می‌برند، موضوع این گزارش است.

کودکان ما را می‌شناسند

در رسانه‌های مختلف با نویسندگان بخصوص رمان‌نویسان و داستان‌نویسان و پژوهشگران بسیار گفت‌و‌گو می‌کنند، ولی گروهی که معمولا در این میان کمتر از آنها یاد می‌شود، شاعران کودک و نوجوان هستند.

گروهی که اتفاقا ممکن است چند شعر از آنها در ذهن مخاطبان مانده باشد و شنیدن شعرها از زبان آنها حس خوب و خاطرات زیادی را در مخاطبان ایجاد کند.

افسانه شعبان‌نژاد با این نظر که شاعران کودک ‌تا‌حدی فراموش شده‌اند، کاملا مخالف است. او با رد این نظر می‌گوید:«مخاطب من کودکان هستند و این گروه که باید من را بشناسند، من را می‌شناسند. من خودم حدود سه چهار سالی است از رفتن به برنامه‌های متعدد تلویزیون یا گفت‌وگوهای رسانه‌ای دوری کرده‌ام. ولی وقتی به کتابخانه یک شهرستان می‌روم با استقبال بسیار خوبی از بچه‌ها مواجه می‌شوم. پس من نه فراموش‌شده هستم و نه ناشناس.»

شعبان‌نژاد حتی خاطرات متعددی بیان می‌کند که بزرگسالان و مردم عادی هم او را بخوبی می‌شناسند. مثلا یک‌بار که برای عمل جراحی به بیمارستان رفته بود و همسرش در پذیرش نام او را گفته، ناگهان یکی از بیماران غریبه جلو آمده و به همسرش گفته ای وای، خانم افسانه شعبان‌نژاد، همان شاعر کودک هستند؟ چه اتفاقی برایشان افتاده؟ یا بارها هنگامی که در بانک رفته وقتی متصدی امور بانکی نامش را روی فیش یا چک دیده است به او گفته شما همان خانم شعبان‌نژادی هستید که شعر کودک می‌گویید؟

برخی دیگر از شاعران کودک مثل جعفر ابراهیمی (شاهد) چنین نظری ندارند. او درباره نادیده گرفتن شدن شاعران کودک می‌گوید: «بچه‌ها بیش از بزرگ‌ترها به ما احترام می‌گذارند. باورتان می‌شود هنوز بعضی ناشران از شاعران کودک با حالت تمسخرآمیزی یاد می‌کنند و شاعر و شعر کودک را ناچیز به حساب می‌آورند؟»

ابراهیمی هم خاطراتی از مواجه شدنش با دیگران دارد، البته خاطراتی تلخ که گرچه خنده بر لب می‌آورد، ولی حتما برای او و دیگر شاعران کودک دردناک است.

او می‌گوید: «یک بار در مدرسه‌ای من را دعوت کردند. پس از گفت‌‌و‌گوها در انتها مسئول آن جلسه گفت برای ایشان دعا کنید که در آینده بتواند برای بزرگسالان هم شعر بگوید.»

ابراهیمی از خودش می‌گذرد و خاطره‌ای از مرحوم امیرحسین فردی، نویسنده بیان می‌کند: «یک بار ایشان به روستایشان رفته بود. از او پرسیده بودند آیا هنوز هم سردبیر کیهان بچه‌ها هستی؟ چرا پیشرفت نمی‌کنی سردبیر زن روز شوی!».

حال سوال این است که شاعران کودک چقدر باید در زمینه جذب مخاطب و معرفی خود و اشعارشان فعالیت کنند؟ بابک نیک‌طلب، دبیر شورای شعر نوجوان کانون پرورش فکری کودک و نوجوان معتقد است که «ما باید کارهایی را که به عنوان شاعر بر گردنمان است، پیش ببریم. ما نمی‌توانیم جامعه را به دنبال خودمان بکشانیم. وظیفه ما ارائه اثر به جامعه است که باید دنبال شاعر برود و اثر او را ببیند. من هیچ‌وقت با مخاطب و ناشرم مشکل پیدا نکرده‌ام و البته قرار هم نیست با کسی دعوایی داشته باشم.»

جامعه ادبی ما را می‌شناسند؟

شعر کودک از آن دسته آثار هنری است که حتی کسانی که مایل به کتاب خواندن نیستند، گاهی با میل یا به اجبار برای کودکان خود یا دیگران شعری خوانده یا از رسانه‌ها شعری شنیده‌اند. بنابراین شعر کودک همیشه مخاطب دارد.

بابک نیک‌طلب می‌گوید: «ادبیات کودک و نوجوان حوزه‌ای پر مخاطب است. اما جامعه ادبی و افراد مختلف تا چه حد این حوزه را جدی می‌گیرند؟»

نیک‌طلب که برگزیده نخست بخش شعر کودک جشنواره شعر فجر هم شده است، جنبه‌های مثبت و منفی استقبال جامعه ادبی از شعر کودک را این‌گونه بر‌می‌شمارد: «بسیار نیک است در جشنواره‌های سال‌های اخیر به شعر کودک اهمیت ویژه داده شده است. مثلا در جشنواره شعر فجر، باوجود تمام حساسیت‌ها، هر سال یک شاعر کودک نیز انتخاب می‌کنند. در کتاب سال ارشاد نیز شاعران کودک جایگاه خاص خود را دارند. ولی در بسیاری از حرکات اجتماعی و مراسم متولیان امر شاعران کودک را نادیده می‌گیرند. مثلا هر سال در شب تولد امام حسن مجتبی(ع) که شاعران بزرگ کشور نزد رهبری می‌روند، هیچ شاعر کودکی به شکل مستقل دعوت نمی‌شود. در حالی که ایشان مستقیم به شعر کودک و نیازها و ضرورت‌هایش در ایران اشاره کرده‌اند.»

ابراهیمی، شاعر و نویسنده هم ضمن تائید نادیده گرفتن شاعران در حوزه فرهنگ می‌گوید: «در بین دست‌اندر‌کاران ادبیات کودک و نوجوان مظلوم‌ترین گروه، شاعران هستند. نمی‌گویم دیگر نویسندگان ثروتمند هستند، ولی حق‌التالیف شاعران کودک بسیار کم است. به مجموعه‌های شعر بیش از 300 یا 400 هزار تومان حق‌التالیف نمی‌دهند.

به همین دلیل است که گاهی می‌بینید یک شاعر کودک مشهور از شخصیت و شرف خودش مایه می‌گذارد و برای نوشتن کتاب‌های سطح پایین‌تری مایه می‌گذارد بنابراین اگر دیدید شاعری قوی، یک کتاب معمولی یا پایین را پذیرفته است، براحتی و بدون در نظر گرفتن جنبه‌های مختلف، او را نقد نکنید.»

تک‌بعدی ماندن شاعران کودک

یکی از مسائلی که پس از مدتی شاعران کودک را با خود درگیر می‌کند این است که اگر آن شاعر توانایی داستان‌نویسی یا رمان‌نویسی هم داشته باشد و اتفاقا در این زمینه هم بتواند خوش بدرخشد، او را باز هم با نام شاعر کودک می‌شناسند و خواه ناخواه این جنبه‌ها در او آنچنان که باید شکوفا نمی‌شوند، زیرا ناشران حاضر به پذیرش او در جایگاه دیگری نیستند.

ابراهیمی از کسانی است که علاوه بر قدرت شعرگویی، توان نویسندگی نیز دارد و حتی نشان درجه یک هنری را از وزیر ارشاد در بخش داستان‌نویسی دریافت کرده که معادل دکتری است.

او درباره نادیده گرفته شدن داستان‌نویسی و رمان‌نویسی‌اش می‌گوید: «من به داستان بسیار علاقه دارم. ولی ناشران و نویسندگان به شاعرانی که استعداد داستان‌نویسی دارند، کم‌لطفی می‌کنند.»‌

او به اولین رمانی که برای نوجوانان تالیف کرده و کتاب سال شده است، اشاره می‌کند و می‌گوید: «این در حالی بود که خانمی کتاب من را نقد کرده و گفته بود شما که شاعری چرا باید داستان بنویسی؟»

 ترجمه و چهره‌های‌جوان

حوزه شعر کودک و نوجوان هم مثل دیگر حوزه‌ها هر روز با چهره‌های جدیدی مواجه می‌شود.

شعبان‌نژاد، مترجم مجموعه شعر چشم‌های زمستانی معتقد است که: «تعدادی از شاعران جوان خردسال و کودک کارهای بسیار خوبی ارائه کرده‌اند. گرچه هنوز در بخش نوجوان کمتر اثر شاخصی به چاپ رسیده است.»

او همچنین ضمن اشاره به چاپ ترجمه کتاب‌های شعر کودک از دیگر زبان‌ها می‌گوید: «این که کودکان با شعر دیگر کشورها آشنا شوند، اتفاق خوشایندی است و نباید نگران آثار شاعران ایرانی باشیم. این کم‌لطفی است که کسی با چاپ شعرهای ترجمه شده به علت ترس از کاهش فروش آثار خودش مخالفت کند.»

حورا نژاد‌صداقت -‌ جام‌جم