وقف علمی باید ترویج شود

در حقیقت نگاه این انجمن تشویق و حمایت از برتری و نوآوری در تحقیقات علمی و فناوری در ایران و توسعه راه‌ها و ابزارهایی برای ایجاد همکاری و هماهنگی میان محققان و سازمان‌های علمی است تا برای بهره‌مندی از دانش و تخصص این افراد برای خدمت به پیشرفت هر چه بیشتر کشور زمینه‌ای فراهم شود. به این ترتیب دانشمندان ایرانی می‌توانند فراتر از تولید و ترجمه از دیگر کشورها قدم برداشته و در تولید علم و دانش نقش‌آفرینی کنند.

دسترسی به این هدف به تنهایی از عهده مالی و مدیریتی دولت خارج است، بنابراین لازم است حتی در حوزه علم و فناوری هم مردم مثل همیشه بنای عظیم علم و دانش را در کشور مورد حمایت قرار دهند و این انجمن همان راهی است که خیرین را به مخترعان، مبتکران و صاحب‌نظران علم و فناوری می‌رساند. با سیدحسین ساجدی، مدیر انجمن خیرین توسعه علم و فناوری ایرانیان درباره ساختار و فعالیت‌های این انجمن گفت‌وگو کرده‌ایم.

انجمن خیرین توسعه علم و فناوری ایرانیان با چه هدفی راه‌اندازی شده است؟

این انجمن یک موسسه غیرانتفاعی، غیرسیاسی، غیردولتی و عام‌المنفعه است که تمام دانشمندان و محققان ایرانی بر اساس ضوابطی که در اساسنامه انجمن آمده است از آن بهره‌مند می‌شوند. این انجمن نخستین موسسه خیریه‌ای است که از ایرانیان خارج از کشور برای کمک به پیشبرد اهداف علمی و تکنولوژیکی در کشور کمک مالی، علمی، تخصصی و مشاوره‌ای می‌گیرد.

در حقیقت این انجمن با هدف جمع‌آوری منابع مالی مردمی و دولتی برای توسعه علم و فناوری راه‌اندازی‌ شده است و علاوه بر این می‌تواند بین متخصصان و دانشمندان، شبکه‌ای ایجاد کند تا علاوه بر تسهیل برقراری ارتباط بین متخصصان و دانشمندان، روابط بین این افراد را تقویت کرده و در کمک به توسعه علم و فناوری نقش مهمی ایفا کند. این انجمن محققان فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها، موسسات، انجمن‌ها و نهادهای فعال در زمینه توسعه علوم و فناوری‌های نوین را نیز تحت حمایت‌های منطقی مادی و معنوی قرار می‌دهد. یکی از دیگر اهداف انجمن نیز حمایت از دولت برای تحقق اهداف چشم‌انداز بیست ساله تعریف شده است.

برای رسیدن به این اهداف و انجام ماموریت‌های انجمن چه افرادی می‌توانند مشارکت داشته باشند؟

همه خیرین، دانشمندان و صنعتگران می‌توانند از طریق اهدای سرمایه و دارایی، سهام، حواله، وجوهات نقدی، مسکوکات، اشیای عتیقه یا دانش فنی، حق امتیاز، حق نشر و تالیف، آثار هنری، ابزار و تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی و پزشکی، مستنداتی مثل کتاب، وسایل نقلیه مانند خودرو، زمین، باغ، خانه، مزرعه و خلاصه هر چیزی که ارزش مادی داشته باشد برای تقویت بنیه مالی انجمن و کمک‌های حمایتی به تحقیقاتی که در زمینه توسعه علم و فناوری فعالیت انجام می‌شود، مشارکت داشته باشند تا هزینه لازم برای ارائه و اجرای طرح‌ها و ایده‌هایی در این زمینه فراهم شود.

آیا پیش از تاسیس این انجمن هم بحث وقف‌های علمی در کشور مطرح بوده است؟

به طور کلی چند سالی است موجی با این هدف یعنی حمایت از فعالیت‌های علمی و پژوهشی، در کشور ایجاد شده است. این ایده برای نخستین‌بار از سوی رهبر معظم انقلاب و با هدف به روز رسانی روش‌های پیشرفت کشور و بهره‌برداری از دانش‌های نوین به طور جدی مطرح شد. پس از آن موسسات و دانشگاه‌ها و مراکز دیگری مانند ستاد توسعه نانو فناوری نیز بتدریج فعال شدند تا جایی که ما می‌دانیم انجمن خیرین توسعه علم و فناوری نخستین موسسه مردم نهادی است که با موضع کاملا تخصصی و شفاف در وزارت کشور به ثبت رسیده و فعالیت خود را آغاز کرده است. تا یک یا دو سال پس از این که این موسسه ثبت شد، لازم بود این انجمن آماده و مجهز شود تا آیین نامه‌های اجرایی و روش‌های انتخاب عوامل کاربردی را تعیین کند و در اصل حدود دو سال است انجمن فعالیت‌هایش را به طور جدی تحت پیگیری قرار داده است و با کمک خدا در این مدت انجمن موفقیت‌هایی هم در حمایت از طرح‌های علمی و پژوهشی داشته است.

به نظر می‌رسد این انجمن خیلی شناحته شده نیست. برای معرفی این انجمن به افراد خیر چه اقداماتی انجام شده است؟

افرادی که مسئولیت این انجمن را به عهده دارند همگی از افراد خیر هستند که در کشور هم صاحبنام و سرشناس هستند. برای مثال آیت‌الله دری نجف‌آبادی، دکتر سعید سهراب‌پور، دکتر باقر اردشیر لاریجانی، مهندس سیدمحمودرضا سجادی، دکتر سعید سرکار، دکتر صابر میرزایی و مهندس مهدی صفاری نیا از اعضای هیات امنا و هیات مدیره انجمن خیرین توسعه علم و فناوری هستند. این افراد همه موجه و خوشنام هستند که در پیشبرد اهداف انجمن به عنوان یک وزنه مفید ایفای نقش می‌کنند.

ما بر اساس پیش‌بینی‌های انجام شده پانزدهم مهر امسال قصد داریم سمیناری برگزار کنیم که در حقیقت این سمینار نخستین گردهمایی رسمی انجمن است که با هدف معرفی و شناخت این انجمن برگزار می‌شود. ما تاکنون علاقه زیادی نداشته‌ایم که این انجمن را در رسانه‌ها معرفی کنیم و این اقدام اولین برنامه ما با هدف معرفی انجمن است.

تاثیر فرهنگسازی در زمینه خیرات و وقف علمی را در پیشبرد اهداف و کارهای علمی کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رشد علمی و رسیدن به جایگاه ممتاز و شایسته در همه علوم به عزم و یاری همگانی نیاز دارد. از این رو باید از ظرفیت‌های مردمی در پیشرفت و توسعه علم و فناوری بهره بگیریم. خیرات علمی، موجب سرعت بخشیدن به فرآیند رسیدن به این هدف می‌شود.

کاری که ما در این زمینه انجام می‌دهیم کار جدیدی است، بنابراین در جاانداختن این فرهنگ و معرفی این انجمن برای جلب توجه خیرین باید نکات زیادی را در نظر بگیریم. اینجا فهم موضوع به مراتب مشکل‌تر از فهم موضوع خیرین مدرسه‌ساز است، چراکه در خواست کمک برای مدرسه‌سازی موضوع شفافی است که هر کسی حاضر است به اندازه وسع و توانش کمک کند، اما وقتی درباره داروهای درمانی برای بیماران صعب‌العلاج صحبت می‌کنیم فرد هیچ تصوری از حمایت برای انجام تحقیقاتی که در این زمینه انجام می‌شود در ذهنش ندارد. بنابراین ما در شروع با توجه به اهمیت این موضوع باید احتیاط‌های لازم را داشته باشیم.

انجمن برای حمایت از جامعه علم و فناوری چه کارهایی انجام داده است و چه برنامه‌های دیگری در نظر دارد؟

یکی از برنامه‌های این انجمن بسته حمایتی از دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی است که برنامه‌هایی مانند حمایت از انجام ‌طرح‌‌های تحقیقاتی، کاربردی، ساخت و توسعه و فضاهای خدماتی از برنامه‌هایی در این زمینه است. فعالیت‌های علمی و آزمایشگاهی نیز از دیگر برنامه‌های در نظر گرفته شده در این بسته حمایتی است که از برنامه‌های آینده و بلندمدت انجمن است. بسته مربوط به حمایت از نخبگان و استعداد‌های برتر، در پرداخت هزینه تحصیل و دانشگاه، کمک هزینه تحصیلی، ایجاد مراکز رشد و کسب و کار، حمایت از صاحبان طرح و سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر خلاصه می‌شود که اکنون در دست اجراست. البته بجز سرمایه‌گذاری‌های خطر پذیر، انجمن در دیگر زمینه‌ها اعم از کمک هزینه‌های تحصیلی و آموزشی و ایجاد مراکز رشد و کسب و کار در پارک فناوری مشارکت داشته و افرادی را تحت حمایت قرار داده است.

علاوه براین تجارب و مشاوره‌های مدیریتی هم ارائه می‌شود تا این افراد وارد بازار آزاد کار شده و بعد از یک مقطع زمانی یک تا دو ساله بتوانند ایده یا طرحشان را به تولید انبوه برسانند و برای کشور تولید ثروت کنند. افراد تحت حمایت، جوانانی هستند که تمام تمرکزشان را روی تحصیل ابداعات و ایده‌هایشان گذشته و نسبت به آنچه در بیرون از فضای فکری و فعالیتی آنها در سطح جامعه اتفاق می‌افتد موجوداتی بسیار آسیب‌پذیر هستند.

ما این تجربه‌ها و اطلاعات را بتدریج در اختیار این افراد قرار می‌دهیم که این تجارب شامل روش‌های مذاکره، بازاریابی، ارتباطات و اعتباراتی است که در گذشته و در گذران عمر در زمینه کارهای مدیریتی در کشور به دست آورده‌ایم که آنها را به طور رایگان و بدون داشتن هرگونه چشمداشتی در اختیار جوانان قرار می‌دهیم که تا اینجا فعالیت‌های خوبی در این زمینه داشته‌ایم. مشاوران هادی افرادی دلسوز و متعهد باسابقه مدیریتی و دانش تخصصی در رشته‌های مختلف هستند که با نیت یاری‌رسانی برای شرکت‌های نوپا در مراکز رشد وقت می‌گذارند و از هر گونه مساعدت و یاری اعم از مشاوره تخصصی و حمایت معنوی دریغ نمی‌کنند. در بسته مربوط به ایجاد خانه‌های علم و فناوری و تجهیز اتاق‌های علم هم برنامه‌هایی داریم که از جمله برنامه‌های آینده انجمن است.

پیش‌بینی‌های انجام شده نشان می‌دهد به امید خدا تا دو یا سه سال دیگر زمینه‌های بیشتری برای این بسته حمایتی در کشور ایجاد خواهد شد. ما اعتقاد داریم باید تعدادی مرکز با عنوان خانه‌های علم در استان‌های مختلف ایجاد کنیم و تجهیزات و دستاوردهای علمی قدیمی یا جدیدی را که در کشور وجود دارد در این مراکز به نمایش بگذاریم که نه‌تنها مورد توجه جوانان بلکه مورد توجه شمار زیادی از سالمندانی که از این دستاوردها هیچ‌گونه اطلاعی نداشته‌اند، قرار می‌گیرد و به این ترتیب زمینه‌ای برای معرفی توانمندی‌های علمی گذشته و حال کشور ایجاد خواهد شد. هرچه خیرین برای برنامه‌های انجمن هزینه می‌کنند فقط برای حمایت از افرادی است که در زمینه توسعه علم و فناوری فعالیت می‌کنند و هزینه‌های جاری انجمن از طریق منابع دیگری تامین می‌شود.

بزرگ ترین جایزه علمی جهان یعنی جایزه نوبل هم به نوعی وقف علمی است. برای این که ما هم بتوانیم همپای موسسات و مراکز خیریه جهان حرکت کنیم انجمن چه برنامه‌هایی با هدف تشویق محققان در نظر گرفته است؟

فعالیت‌هایی که در این زمینه انجام می‌شود یا می‌تواند فعالیت‌های تشویقی برای جلب حمایت خیرین برای مشارکت در عرصه علم و فناوری باشد یا فعالیت‌هایی با هدف افزایش پوشش رسانه‌ای لازم برای معرفی و مطرح‌شدن این مراکز خیریه در سطح بین‌المللی ما مدتی است در انجمن این موضوع را مورد توجه قرار داده‌ایم. ما این اتحاد را در انجمن پیدا کرده‌ایم که این موضوع را بیش از پیش به عملی‌شدن نزدیک کنیم. انجمن در نظر دارد جایزه‌ای را در سلامت کامل یعنی مطابق با قوانین و ارزش‌های جامعه اسلامی تعیین کند و تاکنون تقریبا مقدمات این کار فراهم شده است و بر اساس این که مسئولان چه زمانی را مناسب بدانند جزئیاتی درباره این جایزه اعلام خواهد شد. پیش‌بینی‌ها انجام شده و حتی اعتبارات این جایزه هم پیش‌بینی‌ و محل اعتبارات آن هم مشخص شده است. حتی میزان جایزه و این که این جایزه به چه افرادی تعلق می‌گیرد هم تعیین شده است. این جایزه قرار است جایزه‌ای جهانی باشد و فقط محدود به کشور خودمان نباشد.

در شرایطی که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بنیاد ملی نخبگان و مراکز دیگر نیز بودجه‌هایی را برای حمایت از نخبگان اختصاص می‌دهد، چه ضرورتی برای تاسیس این انجمن وجود دارد و سطح حمایتی این انجمن چگونه است؟

این انجمن یک سازمان مردم نهاد است و آنچه ارگان‌های دولتی انجام می‌دهند کمتر از نیازهای موجود در سطح جامعه است. از سوی دیگر روش‌های انجمن خیرین توسعه علم و فناوری با روش‌های دیگر انجمن‌ها متفاوت است. جذب کمک‌های مالی خیرین ممکن است به صورت قرض‌الحسنه برای تولید دارو با تحقیقات علمی مشابه باشد.

با توجه به این که هزینه‌های حمایتی مبالغ قابل توجهی است لازم است برای جلب اعتماد اشخاص شرایطی ایجاد کرد که این کمک‌ها مقطعی نباشد یعنی اگر فردی برای کمک و حمایت در زمینه توسعه علم و فناوری از خود رغبت نشان داد، تشویق شود تا در این زمینه سرمایه‌گذاری کند و فردی که تحت حمایت قرار گرفته پس از مدتی هزینه اولیه برای راه‌اندازی کسب و کار یا تحقیق و پژوهش را به صاحب سرمایه بازگرداند. انجمن خیرین توسعه علم و فناوری یک نهاد غیردولتی، غیرانتفاعی و غیرسیاسی است. تفاوت این انجمن با دیگر انجمن‌های این است که دیگر مراکز معاونت علمی یا یک دانشگاه هستند و دولت اعتباراتی در اختیار آنها قرار می‌دهد، اما این انجمن صرفا از محل کمک‌های مردمی، افرادی را تحت حمایت قرار می‌دهد.

انجمن چگونه فردی را که می‌خواهد تحت حمایت قرار دهد شناسایی و گزینش می‌کند؟

برای فردی که تحت حمایت قرار می‌گیرد مشخصات و اولویت‌هایی در نظر گرفته شده است. بعضی از افراد نیز از طریق مراوداتی که با دیگر انجمن‌ها و بنیاد‌های حمایتی داریم به این انجمن معرفی می‌شوند. ما با این مراکز در تعامل هستیم. این طور نیست که هر فردی که بگوید صاحب ایده جدیدی است و برنامه پژوهشی‌ای در نظر دارد تحت حمایت انجمن قرار گیرد، بلکه این فرد از مراحل یا به عبارتی از فیلترهایی عبور می‌کند تا این اطمینان حاصل شود که طرح معرفی شده طرح قابل توجیهی است. خیلی از طرح‌ها در آینده به تولید ثروت منجر نمی‌شود یا این که ممکن است نیمه‌کاره رها شود.

در همه کشورها در سطح دنیا گفته می‌شود 5.99 درصد از ایده‌ها ممکن است به نتیجه مطلوبی نرسد. انجمن، فعالیت فرد تحت حمایت را تا زمانی که این طرح به نتیجه نهایی برسد زیر نظر قرار می‌دهد. برای این​که برای حمایت از این فرد یک اعتبار ملی اختصاص داده می‌شود و باید به نفع مردم کشور تمام شود تا بتوانیم به ازای این اعتباری که اختصاص داده‌ایم در سطح دنیا اعتبار کسب کنیم. بنابراین باید همه این موارد را مورد توجه قرار داد. به طور کلی بررسی میزان اثرگذاری طرح ارائه‌شده، شناسایی زمینه‌های مورد نیاز برای حمایت و مساعدت و همچنین پیگیری مراحل اجرای طرح تا به نتیجه رسیدن فعالیت علمی و نوآورانه از مهم‌ترین مراحل حمایت از افراد یا گروه‌های مختلف است.

چه افرادی می‌توانند حامی انجمن باشند یا با این انجمن در رسیدن به اهداف مختلفی که در نظر دارد همکاری داشته باشند؟

ما انواع مختلفی از عضویت را در انجمن داریم. افراد و اشخاص دارای جایگاه و مرتبه عالی علمی و مدیریتی کشوری یا لشکری از جمله قهرمانان ورزشی و چهره‌های ماندگار و شخصیت‌های مذهبی و هنری دارای حسن شهرت عضو افتخاری این انجمن هستند. اگر فردی حسن شهرت نداشته باشد ممکن است به اعتبار انجمن صدمه بزند. افرادی که در امور خاص و عام مورد نظر انجمن، تشریک مساعی و همکاری دارند و در زمینه ایجاد ارتباطات، دسترسی به تسهیلات حلقه واسط خیرین هستند عضو همکار این انجمن هستند.

عضو حامی فردی است که با حمایت‌های غیرنقدی در قالب زمین به انجمن کمک می‌کند. فردی که حداقل یک بار به انجمن کمک کرده باشد نیز عضو عادی است و افرادی که اختراع یا حق امتیاز خود را به انجمن اهدا می‌کنند عضو مخترع یا مبدع هستند. این امتیاز یا اختراع می‌تواند برای انجمن ثروت یا اعتبار باشد. عضو کارآفرین هم عضوی است که بخشی از سهام مرکز صنعتی، آزمایشگاهی یا تحقیقاتی خود را به انجمن اهدا می‌کند.

اگر فردی کتاب یا آثار هنری خود را به انجمن اهدا کند نیز به عنوان عضو هنرمند این انجمن معرفی می‌شود. چنانچه فردی بیش از پنج نوع عضویت داشته باشد نیز به عنوان عضو جامع از او نام برده می‌شود.

با توجه به آموزه‌های دینی، فرهنگ وقف در کشور ما وجود دارد. به همین دلیل هم همیشه دیده‌ یا شنیده‌ایم که بسیاری از خیرین در کارهایی مانند ساخت مدرسه، مسجد یا بیمارستان مشارکت دارند. چطور می‌توان وقف علمی را هم در کشور نهادینه کرد؟

به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین کارهایی که باید در این زمینه انجام شود پیش از هر اقدامی فرهنگسازی است. ساخت انیمیشن به منظور معرفی الگوهای تاریخی در زمینه خبررسانی با اولویت الگوهای ایرانی ـ اسلامی و همچنین ساخت پیام‌های بازرگانی برای فراگیرشدن اهمیت و اولویت خبررسانی در حوزه علم و فناوری از جمله فعالیت‌هایی است که می‌توان برای فرهنگسازی در این زمینه انجام داد. شاید تولید بازی‌های رایانه‌ای با رویکرد تاکید بر اهمیت وقف و خیرات و گنجاندن موضوعاتی درباره خیرات علمی در کتاب‌های درسی یا حتی تولید آثار مکتوب بخصوص انتشار کتاب‌هایی درباه خیرات علمی و اهمیت خبررسانی در عرصه علم و فناوری کشور هم بتواند در فرهنگسازی و نهادینه شدن وقف علمی تاثیرگذار باشد.

این حرکتی که ما شروع کرده‌ایم می‌تواند تا 50 سال آینده جایگاه کشور ما را در حوزه علم و فناوری تغییر دهد. ما در این مسیر در حال حرکت هستیم و امیدواریم بتوانیم تا 50 سال آینده درباره بعضی از علوم روز دنیا حرفی برای گفتن داشته باشیم.

نگاهی به کارنامه فعالیت انجمن

گرچه انجمن خیرین توسعه علم و فناوری ایرانیان، تازه در آغاز راه است، اما به نظر می‌رسد تا اینجای کار در رسیدن به اهدافش قدم‌های بزرگ و موفقی برداشته است. برای مثال بررسی فعالیت‌های این انجمن در نیمه دوم سال گذشته نشان می‌دهد فقط در نیمه دوم 1391، 15 شرکت از زیرمجموعه‌های مرکز رشد از مشاوره‌های عمومی انجمن برخوردار شده‌اند، پنج شرکت از زیر مجموعه‌های مراکز رشد نیز از مشاوره‌های تخصصی انجمن بهره برده‌اند، سه شرکت از زیرمجموعه‌های مرکز رشد از طریق این انجمن به مراکز هدف متصل شده‌اند و چهار جلسه با هدف حمایت از توسعه علم و فناوری در اتاق فکر مرکز برگزار شده است. انجمن، دو گاهنامه الکترونیکی نیز منتشر کرده است. بنابراین فعالیت‌های خوبی در کارنامه این انجمن به ثبت رسیده است.

نخستین گردهمایی رسمی انجمن، سمیناری است که قرار است مهر امسال برگزار شود. هدف از برگزاری این سمینار این است که به بومی کردن داروهای بیماری‌های صعب‌العلاج و تهیه دارو برای این گروه از بیماران برای عموم مردم و بخصوص اقشار کم درآمد کمک شود. اکنون در کشور با مشکلاتی مواجه هستیم که شاید کمتر به آن توجه شده باشد. ما در این زمینه برای از میان برداشتن این مشکلات فعالیت‌هایی را انجام داده‌ایم و بخشی از کمک‌های خیرین را نیز برای کمک به تحقیقاتی که در این حوزه انجام می‌شود، اختصاص داده‌ایم. قرار است این انجمن در آینده‌ای نزدیک پنج داروی جدید را معرفی کند.

برای مثال بعضی از کودکان از بدو تولد به بیماری‌ها و مشکلات تنفسی دچار هستند که این بیماری بعد از ده سال معالجه می‌شود، اما کودک باید در این مدت با درد شدید دست و پنجه نرم کند. برای معالجه این افراد می‌توان از دارویی که این انجمن در آینده‌ای نزدیک معرفی می‌کند، استفاده کرد.

یکی دیگر از داروها از جمله داروهای ضد سرطان است که بر پایه فناوری نانو ساخته و تولید می‌شود. از صفر تا صد تولید این داروها با حمایت انجمن انجام شده است. برای درمان بیماری سالک هم دارویی ساخته شده است که جایگزین آمپول‌های دردناکی می‌شود که اکنون از آن برای درمان این بیماری مهلک و کشنده استفاده می‌شود. در زمینه فناوری هدایت دارو به سمت سلول سرطانی و افزایش ماندگاری دارو هم تحقیقاتی انجام شده است که به این ترتیب هزینه‌های درمانی بیمار به مراتب کاهش پیدا می‌کند.

وقف علمی در ایران

«به جای این‌که به کسی ماهی بدهید، به او ماهیگیری یاد بدهید»؛ این یک ضرب‌المثل چینی است که مفهوم ارزشمندی را در خود نهفته دارد و چه خوب که در انجام بسیاری از کارها آن را سرلوحه کارمان قرار دهیم. در این مرز و بوم زمانی بزرگ‌ترین خیرات و وقف‌ها، صرف ساخت و تجهیز مدارس، حوزه‌های علمیه و کتابخانه‌ها می‌شد.

بنابراین می‌توان گفت علم و دانش نه‌تنها در فرهنگ اسلامی، بلکه در فرهنگ ایرانی نیز از جایگاه ارزشمندی برخوردار بوده و است تا جایی که نخستین دانشگاه جهان در جندی‌شاپور ساخته شد.

اما متاسفانه امروزه مراکز علمی و دانشگاهی و حوزه‌های علمیه کمتر از منافع وقف بهره‌مند می‌شوند در حالی که بسیاری از دانشگاه‌های بزرگ در سطح دنیا از منافع وقف بهره‌مند شده و از طریق این منافع اداره می‌شوند و گاهی حتی دولت از دانشگاه‌ها استقراض می‌کند.

دولتی‌شدن وقف به اعتماد مردم به این سنت پسندیده آسیب می​رساند. به نظر می‌رسد راه‌اندازی مراکز و انجمن‌های خیریه با رویکردهای نوین می‌تواند راهکار مناسبی برای توسعه و رواج فرهنگ وقف در حوزه‌های مختلف علمی و پژوهشی باشد.

خوشبختانه در کشور ما پتانسیل‌های فراوانی در حوزه وقف وجود دارد که می‌تواند در فرهنگسازی در این حوزه نقش بسیار مهمی داشته باشد. مقدمات کسب هر علمی در نتایج آن موثر است و فرهنگ وقف و خیرات در حوزه علم می‌تواند زمینه‌ساز فضایی مناسب برای رشد علم و فناوری باشد. صدقات و بخصوص وقف به عنوان یکی از موثرترین روش‌های انفاق، به ماندگاری آثار خیر بخشش مالی و کمک به محرومان و نیازمندان منجر می‌شود و به مثابه همان آموزش ماهیگیری است.

امروزه افراد بسیاری هستند که از توانایی مالی خوبی برخوردارند و این آمادگی را هم دارند که زمینه‌ای برای کمک به امور خیریه علمی ایجاد کرده و به این ترتیب در امور خیر مشارکت داشته باشند. اگر از توانایی مالی این افراد برای خرید دارو به منظور کمک به یک بیمار نیازمند استفاده کنیم، بهتر است یا این‌که زمینه‌ای برای انجام تحقیقات و تولید داخلی این دارو فراهم کنیم؟

بدون شک اگر دارو یا یک روش درمانی به کمک خیرین، بومی‌سازی شود می‌تواند در کنار کمک به یک بیمار نیازمند، دیگر بیمارانی را که در شرایط مشابه قرار دارند نیز تحت حمایت قرار دهد. علاوه بر این، ایجاد چنین فضایی در حمایت از پژوهشگران نیز نقش بسیار مهمی دارد.

برآورده‌کردن مایحتاج و نیازمندی‌های افراد نیازمند مثل این است که به آنها ماهی بدهید، اما اگر با اختصاص خیرات علمی به حوزه علم و فناوری، سرمایه‌ای برای ایجاد کسب و کارهای دانش‌بنیان، کسب درآمد و اشتغال این افراد فراهم کنیم می‌توانیم ماهیگیری را به آنها بیاموزیم تا به شیوه‌ای آبرومندانه امرار معاش کنند.

یادمان باشد وقف در فرهنگ اسلامی و ایرانی جایگاه رفیعی دارد و امیدواریم با شکل‌گیری انجمن‌ها و مراکز خیریه علم و فناوری، وقف علمی به ایده‌ای با اثرات و خیرات ملی و جهانی تبدیل شود.

فرانک فراهانی‌جم / گروه دانش