گرمابه‌های مشهد؛ نیاز زائران و بی‌توجهی مسئولان

در زمانی نه‌چندان دور زائران، مشهد را به نام شهر حمام‌ها می‌شناختند؛ گرمابه‌هایی که نه‌تنها مورد استفاده مجاوران، بلکه زائران نیز بود. اما امروز دیگر خبری از آن حمام‌های گرم و باطراوت نیست. بسیاری از آنها تخریب شده و برخی هم مانند حمام شاه مشهد متعلق به دوران صفوی و حمام مهدی قلی‌بیک به موزه تبدیل شده است. آن تعداد اندکی هم که باقی‌مانده است باوجود بی‌مهری‌های فراوان آخرین نفس‌ها را می‌کشند.

داوود شاکری‌پور یکی از آخرین حمام‌داران قدیم مشهدی به جام‌جم می‌گوید:‌ حمام‌داران اگر باوجود افزایش هزینه‌ها هنوز به کار خود ادامه می‌دهند، نه برای سود اقتصادی و نه برای جذب مشتری است، بلکه به این کار دلبسته‌اند و به آن اعتقاد دارند.

وی با بیان این‌که طی چند سال اخیر، حدود 20 حمام عمومی تعطیل شد، می‌افزاید: آخرین حمام عمومی که تعطیل شد در 20متری مصلی بود که با نفت سیاه کار می‌‌کرد. مالکش آن را گازی کرد، با این حال دو سه سال قبل تعطیل شد و حالا فقط بخش حمام نمره‌ای‌اش کار می‌کند.

شاکری پور با بیان این‌که هنوز هم مشتری‌های قدیمی و پرو پا قرصی هستند که تمایل به استفاده از حمام عمومی را دارند، می‌گوید:‌ علاوه بر مجاوران، دو سه تا مشتری تهرانی داریم که هر وقت برای زیارت به مشهد می‌آیند، سری به ما می‌زنند. این در حالی است که خودشان اینجا آپارتمان شیکی دارند، اما می‌گویند حال و هوای گرمابه به ما می‌سازد و حس زیارت را در ما تقویت می‌کند.

وی با بیان این‌که حمام‌های عمومی باقی مانده کم کم در حال جمع شدن است، می‌افزاید: من نیز درصدد بستن این گرمابه هستم، اما شهرداری مجوز تخریب نمی‌دهد و می‌گوید اصل و اساس بنا متعلق به حمام است و حالا هم باید حمام باقی بماند تا عمرش به سر برسد!

بازمانده گرمابه داران به شوق خدمت زنده‌اند

البته برخی از گرمابه‌دارانی که تاکنون در این صنف مانده‌اند، دلیلشان را اعتقاد قلبی در خدمت به زائران عنوان می‌کنند؛ گرمابه‌دارانی که زمین گرمابه‌شان به دلیل نزدیکی به حرم از سوی هتلداران بیش از میلیاردها تومان قیمت‌گذاری شده است، اما معتقدند برای خدمت به زائران فرصتی نصیبشان شده و این فرصت با هیچ مبلغ مادی جبران نخواهد شد.

خانم موسوی مادر یکی از گرمابه‌داران قدیمی مشهد یکی از این افراد است که می‌گوید: سال قبل زمین گرمابه‌مان را میلیاردها تومان ارزش‌گذاری کردند تا هتل چند ستاره احداث کنند، اما من اجازه ندادم، زیرا معتقدم تا زنده‌ام باید به زائران آقا پاکی و طراوت را هدیه کنم.

در همین حال یک زائر از قیمت بالای بهای حمام می‌گوید:‌ پرداخت 8000 تومان برای یک ساعت استحمام آن هم برای زائری که شاید هر روز بخواهد به زیارت برود، بسیار زیاد است؛ البته اگر خدمات دلاک را هم به آن اضافه کنیم، بهای یک حمام ساده به 15هزار تومان و حتی بیشتر هم می‌رسد.

احمد برزگر می‌افزاید:‌ به نظر می‌رسد نهادهای متولی باید برای رفاه حال زائران به گرمابه داران، یارانه انرژی بدهند وگرنه همین اندک حمامی هم که در مشهد وجود دارد بسته می‌شود.

گرمابه؛ ضرورت شهر زیارتی

معاون گردشگری اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز معتقد است: تمام مسافران ورودی به مشهد، به هتل‌ها و واحدهای اقامتی مجاز نمی‌روند و وجود گرمابه در سطح شهر نیاز جدی مسافران برای رعایت بهداشت است.

سیدجواد موسوی با بیان این‌که بخشی از مسافران صرفا برای زیارت به مشهد می‌آیند، می‌افزاید: این مسافران به مشهد که می‌رسند، فقط به اندازه یک زیارت کامل زمان دارند و برای انجام یک زیارت کامل به‌دنبال گرمابه هستند تا با انجام غسل زیارت بتوانند با طهارت کامل زیارت کنند و پس از آن بلافاصله به‌دنبال برگشت هستند. این در حالی است که شمار گرمابه‌ها در سطح شهر مشهد روزبه‌روز در حال کاهش است و بزودی جای خالی آنها در شهر احساس خواهد شد.این مسئول با بیان این‌که تمام واحدهای اقامتی مجاز از امکان حمام بهره‌مند هستند، خاطرنشان می‌کند: با این حال برخی از مسافران همین واحدها نیز علاقه‌مندند به گرمابه‌های نزدیک حرم مراجعه کنند و آنجا غسل زیارت را به‌جا بیاورند.

وی با بیان این‌که علاوه بر حمایت از گرمابه‌داران فعلی باید به ساخت محل‌های مناسب برای رفع این نیاز مسافران اقدام و درباره آن اطلاع‌رسانی کرد، ‌می‌افزاید: این نیاز نه تنها خواست زائران و مسافران است که هنوز بخشی از مجاوران در محله‌های بافت سنتی شهر نیز به این امکان نیاز دارند.

بی‌مهری به گرمابه‌داران، بی‌توجهی به زائران

به گفته رئیس اتحادیه مهمان‌پذیران و گرمابه‌داران خراسان رضوی اکنون 21 حمام یا گرمابه عمومی فعال باقی‌مانده و بقیه پس از مدتی تعطیلی به قهوه‌خانه سنتی، قالیشویی و... تغییر کاربری داده یا تخریب شده‌ و ساختمانی جدید جای آنها را گرفته است.

رشید صالحی با بیان این‌که هزینه‌های گرمابه‌داری بشدت افزایش یافته است، می‌افزاید: با افزایش بهای حامل‌های انرژی مانند آب، برق و گاز از زمان هدفمندی یارانه‌ها، بهای گرمابه نیز در یکی دو سال گذشته تا شش برابر افزایش یافته که این افزایش بها، کسادی و تعطیلی حمام‌ها را به‌دنبال داشته است.

وی با بیان این‌که ما نمی‌توانیم از بسته شدن گرمابه‌ها جلوگیری کنیم، تصریح می‌کند: با توجه به هزینه‌های گزاف و اختصاص نیافتن یارانه به این بخش، شاهد ورشکستگی و خسارت‌های مالی فراوانی به صنف گرمابه‌داران هستیم.

صالحی با بیان این‌که بیش از 400گرمابه در دهه گذشته در مشهد فعال بوده است، می‌گوید: در دو سه سال گذشته نیز که مسئولیت گرمابه‌ها به این اتحادیه واگذار شد و اتحادیه مهمان‌پذیران و گرمابه‌داران تجمیع شد، شاهد فعالیت 117 گرمابه در شهر بودیم که اکنون تعداد آنها به 21 مورد کاهش یافته است که همه آنها تقریبا در بافت پیرامون حرم مطهر قرار دارند که یا در طرح تخریبی اطراف حرم هستند یا با هزینه‌های کمرشکن رو به تعطیلی‌اند.

وی با تاکید بر حمایت از حمام‌داران تصریح می‌کند: می‌توان با اعطای تسهیلات کم‌بهره و ارائه بسته‌های حمایتی و اختصاص یارانه در انرژی‌های مصرفی این واحدها و معافیت آنان از پرداخت مالیات، در حقیقت به مسافران و گردشگران داخلی و خارجی امکانات و خدمات مورد نیاز و البته ضروری را ارائه کرد.

مرجان جاودانی ‌/‌ جام‌جم مشهد