جای خالی آثار تاریخی خراسان رضوی در یونسکو

این در حالی است که خراسان رضوی با پیشینه غنی فرهنگی ـ تاریخی و برخورداری از شهرهای تاریخی مانند توس، سناباد، نوغان و تابران امروز هیچ سهمی در میراث ثبت شده جهانی ندارد.

به گفته معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی، از مجموع 1400 اثر تاریخی ثبت شده در فهرست ملی استان، هفت اثر تاریخی قابلیت و شرایط ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو را دارد.

حسین عباس‌زاده در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: علاوه بر این تخمین زده می‌شود که بیش از ده هزار اثر فرهنگی و تاریخی ارزشمند در استان شناسایی شود.

وی به آثاری که ارزش ثبت جهانی دارد، اشاره می‌کند و می‌گوید: هفت اثر برجسته تاریخی شامل قنات قصبه گناباد، شهر تاریخی توس و آرامگاه فردوسی، آسبادهای نشتیفان خواف، مسجد ملک زوزن خواف، مدرسه غیاثیه در خرگرد خواب، ربات شرف و مجموعه مزار جام در تربت جام قابلیت ثبت در فهرست جهانی را دارد.

عباس‌زاده به میزان پیشرفت پرونده این هفت اثر برای ثبت در فهرست یونسکو اشاره می‌کند و می‌افزاید: تاکنون تهیه پرونده قنات قصبه گناباد حدود 90 درصد پیشرفت داشته است که امیدواریم در آینده نزدیک برای اقدام و معرفی به یونسکو آماده شود.

وی با بیان این‌که هنوز اقدامی برای دیگر آثار یادشده برای تشکیل پرونده جهانی انجام نشده است، اما بزودی اقدامات لازم از سوی کارشناسان میراث فرهنگی استان آغاز می‌شود، خاطرنشان می‌کند: اگر امسال اعتباری برای تهیه پرونده‌های ثبت جهانی آثار از محل اعتبارات استانی یا ملی دریافت کنیم، می‌توانیم با کمک گرفتن از مشاور، رسیدگی به پرونده‌های مزار جام و آسبادهای نشتیفان را آغاز کنیم.

 توس؛ اولویت خراسان رضوی

آرامگاه حکیم فردوسی در توس یکی از آثار تاریخی ـ فرهنگی خراسان رضوی است که پرونده ثبت جهانی آن، چند سال است به دلیل مشکل دکل‌های برق به یونسکو راه نیافته است و حتی الحاق توس به مشهد و مراسم بزرگداشت حکیم فردوسی هم نتوانست شتابی در روند پیگیری پرونده ثبت جهانی توس ایجاد کند.

معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی درباره این پرونده می‌گوید: یکی از آثار تاریخی خراسان که به محض آماده شدن پرونده آن، از سوی دولت در اولویت معرفی به یونسکو قرار می‌گیرد، شهر تاریخی توس و آرامگاه حکیم فردوسی است.

عباس‌زاده می‌افزاید: در پرونده توس، مشکلاتی از قبیل وجود دکل‌ها در حریم آرامگاه وجود دارد که درباره جابه‌جایی آنها با شرکت برق به تفاهم رسیده‌ایم، اما اکنون بودجه این کار را نداریم و آماده همکاری و حمایت مالی استانداری هستیم.

در همین حال، معاون عمرانی استانداری خراسان رضوی در این باره می‌گوید: شرکت برق مسئول اجراست، استانداری هم وظیفه نظارت را به‌عهده دارد و در حقیقت این میراث فرهنگی است که باید از اعتبارات مرکزیش هزینه‌های این جابه‌جایی را تامین کند.

ساخت و ساز روی عرصه تاریخی

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی که فقط یک ماه از انتصابش در این پست می‌گذرد، درباره اقداماتی که تاکنون در زمینه ثبت آثار تاریخی شهر مشهد صورت گرفته است، به جام‌جم می‌گوید: اقداماتی در این زمینه در دستور کار است، اما باید تاکید کنم وقتی خانه‌ای ثبت ملی می‌شود، فقط میراث فرهنگی مسئول حراست از آن نیست، بلکه در حفظ بناهای شهرمان نیاز به مشارکت عمومی داریم.

فریدون فعالی، نبود یک اثر ثبت شده در عرصه بین‌الملل را ضعف بزرگ میراث تاریخی خراسان رضوی عنوان می‌کند و می‌افزاید: پرونده توس را به طور کامل بررسی کردیم و باید اذعان کنیم که مشکل ثبت جهانی توس فقط بحث برق دکل‌ها نیست و گرچه دکل‌های برق محدوده توس بلند است، اما مشکل توس فراتر از دکل‌هاست.

وی برجسته کردن دکل‌ها را راهی برای فرار از مشکلات جدی‌تر می‌‌داند و تصریح می‌کند؛ مشکل اساسی توس این است که روی عرصه تاریخی، بدون پروانه، ساخت و ساز صورت گرفته است و به عقیده من تا زمانی که مشکل ساخت روی عرصه وجود دارد، کسی به دکل‌ها با این فاصله زیاد توجه نمی‌کند.

وی با بیان این‌که مشخص نیست چرا دستگاه‌های مربوط تاکنون نظارتی روی این ساخت و سازها نداشته‌اند، تاکید می‌کند: برای پرونده توس و همچنین پیگیری پرونده‌های ثبت جهانی استان خراسان رضوی برنامه‌هایی را در دستور کار داریم که بزودی پیگیری و اجرا می‌کنیم.

گرچه به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، سامان دادن وضع آثار تاریخی مشهد و استان خراسان رضوی از برنامه‌های اولویت‌دار این سازمان است، اما فراموش نشود که آثاری همچون توس، کلات نادری، مدرسه غیاثیه و رباط شریف ‌اکنون حال و روز خوشی ندارند و زیر فشار بی‌توجهی و رسیدگی نکردن، انتظار مرگباری را تحمل می‌کنند. پس بهتر است از همین امروز به فکر حفظ باقیمانده میراثمان باشیم.

مرجان جاودانی - جام‌جم مشهد