جهش ‌تحصیلی، ‌مفید برای با استعدادها

شاگرد اول‌ها دانش‌آموزانی پرتلاشند که البته استعداد هم دارند (و ممکن است تیزهوش هم باشند) و چون تلاش و استعداد را به هم می‌آمیزند موفق ‌می‌شوند، اما آنها که با استعدادهای ویژه آفریده شده‌اند با کمترین تلاش به هدفشان می‌رسند.

اینها همان دانش‌آموزانی هستند که اگر بخواهند می‌توانند پایه‌های درسی را یکی در میان کرده و به کلاس‌های بالاتر جهش کنند بی‌آن‌که دچار افت تحصیلی شوند. با این حال بحث بر سر این بچه‌ها زیاد است؛ دانش‌آموزانی که عده‌ای این جهش‌ها را به نفع آنها و عده‌ای دیگر، آن را به ضررشان ‌می‌دانند.

گام به گام تا جهش تحصیلی

برای جهش تحصیلی فقط کارنامه‌ای پر از نمرات خوب کافی نیست؛ هر چند آموزش و پرورش بتازگی اعلام کرده نخستین شرط برای جهش‌کردن، گرفتن گزینه «خیلی خوب» برای تمام درس‌ها در پایان امتحانات خرداد است.

در واقع در سیستم جدید آموزشی که در نیمی از پایه‌های مقطع ابتدایی، نمره دهی در مدرسه به ارزشیابی توصیفی منحصر شده فقط دانش‌آموزانی می‌توانند درخواست جهش داشته باشند که از نظر معلم، وضع خیلی خوب داشته باشند یعنی همان کارنامه‌ای که تا پیش از این همه نمرات نوشته شده در آن 20 بود.

دانش‌آموزی که چنین عملکردی داشته باشد (بجز دانش‌آموزان کلاس اول و پنجم) می‌تواند درخواست جهش تحصیلی را به مدرسه ارائه دهد که ارائه این درخواست، شروع مراحل سخت‌تر بعدی است.

دانش‌آموزی که متقاضی جهش است، درخواستش به اداره آموزش و پرورش استثنایی می‌رود چون در آنجا از این گروه از دانش‌آموزان آزمون می‌گیرند تا سطح استعداد تحصیلی آنها را بسنجند دانش‌آموزی که آزمون و تست‌های هوش را با موفقیت پشت سر بگذارد می‌تواند در سه ماه تابستان، درس‌های یک سال تحصیلی را بخواند و در امتحانات شهریور شرکت کند و در صورت قبولی، از ابتدای مهر در کلاس یک پایه بالاتر حاضر شود.

اصرار والدین ممنوع

در جهش تحصیلی، استعداد حرف اول را می‌زند، استعداد هم لزوما با نمره خوب گرفتن هم‌معنی نیست، اما برخی والدین این دو موضوع را با هم اشتباه می‌گیرند و در حالی که استعدادهای ویژه فرزند برایشان مسجل نیست برای جهش تحصیلی او اصرار می‌کنند؛ اصرار هم به مسئولان مدرسه و هم به دانش‌آموز برای بیشتر خواندن و قوی‌کردن بنیه علمی‌اش.

اما استعداد نه با اصرار به وجود می‌آید و نه با کلاس‌های پی‌در‌پی و داشتن معلم خصوصی، بلکه استعداد توانی است که با آدم‌ها آفریده می‌شود و فقط تمرین و پشتکار آن را پرورش می‌دهد.

کودکان تیزهوش که بهترین گزینه برای جهش تحصیلی هستند، چند ویژگی بارز دارند. آنها نسبت به یادگیری حریصند و مطالب را با سرعت می‌آموزند، اعتماد به نفس‌شان بالاست، کتاب خواندن را دوست دارند و همیشه مشغول مطالعه‌اند، دایره لغات وسیعی دارند و تمرکزشان به‌اندازه‌ای است که نه هنگام حرف زدن و نه هنگام یادگرفتن رشته افکارشان پاره نمی‌شود، آنها روابط میان امور به ظاهر نامربوط را درک می‌کنند و هر آنچه آموخته‌اند با یافتن شباهت و تفاوت‌ها به آموخته‌های جدید ربط می‌دهند.

اینها کودکانی کنجکاو و جستجوگرند و پرسش‌های کاوشگرانه دارند. این افراد می‌توانند با سرعت و بدون تمرین زیاد مسائل را به حافظه بسپارند، در حالی که علایق و سرگرمی‌های آنها همیشه این حس را به اطرافیان می‌دهد که آنها فراتر از سن‌شان رفتار می‌کنند.

بی‌شک کودکی که چنین ویژگی‌هایی دارد بهترین گزینه برای جهش تحصیلی است و کودکی با توان ذهنی عادی اشتباه‌ترین گزینه برای این کار؛ اگر این چنین شود هم تلاش‌های والدین به هدر می‌رود و هم تحمیل فشارهای خارج از تحمل به دانش‌آموز، او را از درس زده می‌کند.

جهش تحصیلی؛ موافقان و مخالفان

بیشتر کسانی که به مدرسه رفته‌اند تجربه حضور دانش‌آموزی که یک یا چند سال جهش کرده بود و با دانش‌آموزانی چند سال بزرگ‌تر از خود در یک کلاس می‌نشست، دارند.

دانش‌آموز جهش کرده معمولا روحیه‌ای خاص داشت و خود را همیشه یک سر و گردن بالاتر از دیگران می‌دید. ‌او دانش‌آموزی در کانون توجه بود، کسی که بوضوح به او بیش از دانش‌آموزان دیگر بها داده می‌شد و همین وضع باعث می‌شد تا او نیز خود را تافته‌ای جدا بافته از دیگران بداند. ‌

مخالفان جهش تحصیلی نیز درست همین موضوع را محور مخالفت خود قرار می‌دهند، چون باور دارند توان این دانش‌آموزان در یادگیری سریع مفاهیم از آنها موجودی می‌سازد که بیشتر مواقع در نگرش‌های خود نسبت به دیگران احساس تکبر و ممتاز بودن می‌کنند.

اما علت مخالفت با جهش تحصیلی فقط از این لحاظ نیست چون از دید آنها مشکلاتی که از این جهش ناشی می‌شود فراتر از تکبر و خودبرتربینی این دانش‌آموزان است.

مخالفان معتقدند چون جهش تحصیلی در دوره سه ماه‌ تابستان صورت می‌گیرد یادگیری‌های این دانش‌آموزان سطحی است و غنا و عمق ندارد به همین علت احتمال این که آنها در سال تحصیلی جدید به ‌اندازه دانش‌آموزان دیگر ـ که مطالب درسی را در 9 ماه خوانده‌اند ـ آماده نباشند وجود دارد.

از دید آنها مشکل بزرگ‌تر این است که چون دانش‌آموزان جهش کرده یک یا چند سال کوچک‌تر از دانش‌آموزانی هستند که با هم همکلاس می‌شوند، ممکن است از نظر سازگاری‌های عاطفی و اجتماعی دچار مشکل شوند و با از دست دادن حس اعتماد به نفس، انگیزه‌های تحصیلی‌شان نیز کمرنگ شود و نتوانند برتری تحصیلی خود را در پایه‌های بالاتر همچنان حفظ کنند.

البته بسیاری از افراد با این موضع مخالفان، موافق نیستند و آن را منافی توانایی‌های افراد تیزهوش می‌دانند.

یکی از معلمان پایه ابتدایی ساکن تهران نیز در گفت‌و‌گو با جام‌جم به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید در سال‌هایی که دانش‌آموزان جهشی را در کلاس درس در کنار دانش‌آموزان عادی داشته است هیچ‌گاه ندیده که این بچه‌ها از نظر سازگاری‌های عاطفی و اجتماعی دچار مشکل شوند.

با این حال او از مخالفان جهش تحصیلی است چون باور دارد بچه‌ها با هر توان ذهنی حق دارند تفریح کنند، به مهمانی بروند و با هم سن و سال‌های خود بازی کنند که مشغول‌کردن آنها در تابستان و وادار شدن آنها به گذراندن یک پایه تحصیلی در سه ماه، امتیاز با جمع بودن و تجربه‌کردن زندگی اجتماعی را از این بچه‌ها می‌گیرد.

در کنار این گروه از مخالفان، موافقان استدلال‌های محکم‌تری دارند و جهش‌کردن را حق همه کسانی می‌دانند که توانایی‌های ویژه دارند.

آنها می‌گویند منطقی نیست دانش‌آموزان تیزهوش و سرآمد را به این بهانه که سن تقویمی‌شان کم بوده و ممکن است با همکلاسی‌های بزرگ‌تر از خود دچار مشکل شوند از رشد و پیشرفت باز داشت.

یکی از معلمان ساکن کردستان که تاکنون دو دانش‌آموز را در کلاس‌های جهشی همراهی کرده است در گفت‌و‌گو با جام‌جم با همین استدلال از جهش تحصیلی دانش‌آموزان دفاع می‌کند.

او معتقد است: نباید با این نگرانی که دانش‌آموزانی با قدهای کوتاه‌تر و سن‌های کمتر در کلاس‌های بالاتر کنار دانش‌آموزان بزرگ‌تر می‌نشینند سبب شود به جهش تحصیلی با نگاه بدبینانه نگاه کنیم.

وی تاکید می‌کند: سه سال جهش در مقطع ابتدایی ممکن است به ایجاد شکاف عاطفی میان دانش‌آموزان منجر شود که به اعتقاد او برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی بهتر است دانش‌آموزان با استعداد فقط از یک یا دو سال جهش در مقطع ابتدایی استفاده کنند.

با این حال موافقان یک نگرانی بزرگ دارند، چون احتمال می‌دهند دانش‌آموزان تیزهوش که مطالب درسی را سریع‌تر و عمیق‌تر از هم‌سن و سال‌های خود می‌آموزند بتدریج در سیستم مدارس عادی که نحوه تدریس معلم و محتوای کتاب‌ها انعطاف ندارد، دچار بی‌انگیزگی شوند و استعدادهایشان هدر رود که بی‌شک اگر مسئولان آموزش و پرورش برای این وضع فکری کنند و معلمانی که چنین شاگردانی دارند در برخورد با آنها فعال‌تر عمل کنند این بخش از نگرانی موافقان جهش تحصیلی نیز برطرف خواهد شد.

تقاضا برای جهش کم شده

با وجود همه این نگرانی‌ها و شائبه‌ها هنوز هم والدین بسیاری از دانش‌آموزان، مشتاق تحصیل جهشی فرزندانشان هستند.

البته برخی معلمان و مدیران مدارس که از نزدیک با این موضوع درگیرند به جام‌جم می‌گویند در سال‌های اخیر این تقاضا نسبت به گذشته کمتر شده است بویژه بعد از اجرای نظام آموزشی جدید که به 3‌ـ‌3‌ـ‌6 موسوم است.

به گفته یکی از این مدیران، کتاب‌های تازه تالیف نظام آموزشی به‌اندازه‌ای سنگین و پیچیده است که خانواده‌ها بویژه برای کلاس پنجم ابتدایی تمایلی برای جهش فرزندانشان ندارند چون نگرانند که آنها در تابستان از پس درک کتاب‌های حجیم و پیچیده جدید برنیایند و گرفتار دلزدگی و بی‌انگیزگی شوند. ‌

شاید راز کم‌شدن استقبال دانش‌آموزان از جهش تحصیلی، دست‌کم در مدارسی که مدیران و معلمان آن با جام‌جم گفت‌و‌گو کرده‌اند همین باشد که اگر اینچنین باشد لزوم جدی گرفته شدن طرح شهاب در مدارس بیش از پیش احساس می‌شود. ‌

طرح شهاب که به دنبال شناسایی استعدادهای برتر در مدارس دولتی است از مهر ماه به صورت سراسری در مدارس کشور اجرا می‌شود تا دانش‌آموزان با استعدادهای ویژه را شناسایی کرده و بدون جلب توجه و بی‌آن‌که میان دانش‌آموز با استعداد و سایرین تبعیض قائل شوند افراد با استعداد به صورت ویژه آموزش ببینند.

اگر این طرح جدی گرفته شود و معلمان در اجرای آن همکاری کنند آن‌وقت بی‌آن‌که لزوما به جهش تحصیلی نیاز باشد دانش‌آموزان با استعداد در سراسر کشور شناسایی می‌شوند و سیستم آموزشی آنها را در مسیر پرورش استعدادها سوق می‌دهد؛ یعنی همان چیزی که همه خانواده‌های صاحب فرزند با استعداد خواهان آن هستند.

مریم خباز -‌‌ گروه جامعه