از خانه واندر بورس تا پیمان درخت نارون

در طول تاریخ تمدن، همواره بازرگانان به دنبال آن بودند تا ضرر و زیان‌های احتمالی ناشی از تجارت خود را کاهش دهند. در این زمینه، شراکت راه مناسبی بود که می‌توانست ریسک کسب و کار آنها را کاهش دهد چون با شریک‌‌شدن چند فرد در یک کسب و کار، سود و زیان‌های احتمالی آن کسب و کار بین شرکا تقسیم می‌شد. این تجربه، بتدریج به تشکیل شرکت‌های سهامی منجر شد. در این شرکت‌ها، هر یک از شرکا به نسبت سهمش در شرکت، در منافع یا ضررهای احتمالی شرکت هم سهیم می‌شد.

با این وصف، اولین شرکت سهامی در دنیا با نام موسکووی در سال 1553 میلادی، با مشارکت عده‌ای از تجار در روسیه ایجاد شد، ولی گسترش مبادلات تجاری در جهان، نیاز به سرمایه‌های بیشتـر و شرکای بیشتری را آشکار کرد. پیدا‌کردن شرکای متعدد برای سرمایه‌گذاری در یک کسب و کار، به مراکزی نیاز داشت که بتوانند بین دارندگان و متقاضیان سرمایه، ارتباط برقرار کنند. چنین مراکزی به نام بورس معروف شدند. در حقیقت شرکت‌ها با فروش سهام خود در بورس، سرمایه‌گذاران و شرکای بیشتری را برای مشارکت در کسب و کار خود پیدا می‌کردند.

ولی واژه بورس هم مانند دیگر واژه‌های اقتصادی، دارای پیشینه‌ای تاریخی است. برای مثال واژه‌ بانک از آنجا پدید آمده بود که در اروپا افراد برای انجام مبادلات پولی خود روی نیمکت‌های میدان‌های قدیمی می‌نشستند و پول‌های خود را مبادله می‌کردند. از آنجا که لغت «بنک» در زبان ایتالیایی به معنی نیمکت است بعدها مراکزی که وظیفه‌ انجام مبادله‌های پولی را به عهده گرفتند به بانک معروف شدند.

قرن 15 میلادی

به عقیده اغلب پژوهشگران، تاریخچه پیدایش واژه بورس به قرن پانزدهم میلادی باز می‌گردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه‌ شهری به نام بروخه در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام «تر بورس» و در مقابل خانه‌ بزرگ زاده‌ای به نام واندر بورس جمع می‌شدند و خرید و فروش می‌کردند. از آن تاریخ به بعد، مکان‌هایی که مردم در آنجا خرید و فروش می‌کردند، به بورس معروف شدند. در عین حال برخی پژوهشگران دیگر هم معتقدند اولین بورس اوراق بهادار در سال 1460 میلادی در شهر آنورس درشمال بلژیک کلید خورده است.

شش قرن پیش، مکان‌های بورس از ضوابط و نظم خاصی برخوردار نبودند و هرکس می‌توانست در آنجا به فعالیت‌ بپردازد، اما به مرور زمان و رفته‌رفته، نظم و انضباط خاصی در این مکان‌ها حاکم شد، طوری که پس از مدتی، فقط صراف‌ها، بازرگانان و دلالان اجازه خرید و فروش در این مکان‌ها را پیدا کردند. در گذر زمان، تالارهای مسقف بورس شکل گرفت و بازرگانان که تا پیش از آن، در هوای آزاد خرید و فروش می‌کردند برای معامله به این تالارها ‌رفتند.

اولین بورس رسمی جهان

با این توصیف نخستین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد و کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد.

مدتی بعد از تشکیل این بورس، اولین نشانه‎های «حباب قیمتی» تاریخ، در همین بورس پدیدار شد. به طوری که ارزش سهام را تحت تأثیر قرار داد و قیمت سهام به حد انفجار رسید به طوری که قیمت سهام شرکت به 1200 درصد نرخ اولیه آن افزایش یافت. فعالیت‌های مرتبط با بورس در لندن هم از اوایل قرن هجدهم میلادی و در قهوه‌خانه‌ها شروع شد. این فعالیت‌ها در سال 1773 و با خرید ساختمان مستقل از سوی معامله‌گران وارد فصل جدیدی شد و سرانجام سوم مارس سال 1801، بورس لندن فعالیت رسمی خود را آغاز کرد.

بورس نیویورک هم به عنوان سومین بورس بزرگ در تاریخ، فعالیت خود را در هفدهم می‌1792، با امضای قرار داد موسوم به «پیمان درخت نارون» آغاز کرد و در هشتم مارس 1817 با تنظیم اساسنامه، رسما شروع به کار کرد.

با شروع فعالیت بورس‌های بزرگ جهان، بتدریج دیگر کشورها نیز دارای بورس شدند تا آنجا که امروز کمتر کشوری است که صاحب بورس اوراق بهادار نباشد.

بورس‌های بزرگ دنیا

در کنار بانک مرکزی، در خیلی موارد بورس هر کشور، نمادی از اقتدار و توانمندی‌های اقتصادی آن کشور محسوب می‌شود. به همین دلیل، آشنایی اجمالی با بورس‌های مشهور جهان که در ادامه، ازآنها نام برده می‌شود خالی از لطف نیست.

بورس نیویورک، بزرگ‌ترین بورس جهان

بورس نیویورک (NYSE) با ارزش 18 تریلیون دلاری خود، بزرگ‌ترین و معتبرترین بازار سرمایه دنیا محسوب می‌شود طوری که آرزوی بزرگ بسیاری از شرکت‌ها این است که وارد این بورس شوند و در فهرست شرکت‌های پذیرفته شده آن قرار داشته باشند. شرکت‌ها با ورود به این بورس، از اعتبار و حیثیت ویژه‌ای برخوردار می‌شوند و به سرعت معروف و مشهور می‌شوند. شاخص اصلی اقتصادی بازار نیویورک، داوجونز نام دارد.

اما بورس نیویورک فعالیت خود را چگونه آغاز کرد. در هفدهم می‌1792، 24 کارگزار بازار سهام در خیابان وال‌استریت نیویورک و زیر درخت نارون دور هم جمع شدند و توافق‌نامه‌ای را امضا کردند که به توافق‌نامه «درخت‌نارون» مشهور شد. آنها در هشتم مارس 1817 با تنظیم اساسنامه، شروع به کار بورس نیویورک را رسمیت بخشیدند. وال‌استریت با جمع آوری مبالغی به عنوان ورودیه از دلالان و گسترش عملیات تقویت شد و به مجتمع تجاری عظیمی مبدل شد که بعد‌ها به عنوان بورس سهام نیویورک رسما به ثبت رسید. اکنون بورس نیویورک منبع تعیین قیمت 24 کالای مهم کشاورزی و معدنی دنیا اعم از طلا، نقره، نفت‌خام، گازوئیل، گندم، ذرت، جو، پشم، سویا، کنجاله، شکر، قهوه، سیب‌زمینی، مس، سرب، آلومینیوم و... محسوب می‌شود.

بورس نزدک

نزدک یک بازار بورس سهام بزرگ دیگر در آمریکاست. این بازار بزرگ‌ترین بازار معامله الکترونیک سهام در آمریکا به شمار می‌رود که با حضور بیش از ۳۲۰۰ شرکت در آن، بیشترین مقدار معامله سهام را نسبت به هر بازار بورس دیگری در جهان دارد. این بازار سال ۱۹۷۱ از سوی انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار NASD پایه‌گذاری شد؛ اما آن بنیانگذاران در سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱، خود را از این بازار بیرون کشیدند. شاخص این بورس هم نزدک 100 نام دارد. بورس نزدک، بزرگ‌ترین بازار معامله‌های کالاهای الکترونیک در جهان محسوب می‌شود. جالب است در نظر داشته باشیم در سایه چنین رقابتی، بیش از یک سوم کل جمعیت آمریکا سهامداران بورس هستند.

بورس لندن

بورس لندن (LSE) یکی از معتبرترین و در عین حال باسابقه‌ترین بورس‌های دنیا محسوب می‌شود که در لندن انگلیس واقع شده است. این بورس سال ۱۸۰۱ تأسیس شده و با دارا بودن فهرستی از شرکت‌های انگلیسی و غیر انگلیسی، از بزرگ‌ترین بورس‌های جهان به شمار می‌رود. بورس لندن بخشی از گروه بورس لندن است و ساختمان کنونی این بورس، در میدان پاترنوستر نزدیک کلیسای جامع سنت‌پل لندن قرار گرفته است. در بورس لندن، کالاهایی نظیر طلا، نقره، نفت‌خام، پلاتین، گازوئیل، کائوچو،‌ آلومینیوم، نیکل، روی، قلع، سرب و مس معامله می‌شود، طوری که قیمت این کالاها در سراسر دنیا عمدتا بر اساس قیمت موجود در بازار لندن تعیین می‌شود.

بورس توکیو

بورس توکیو یا به اختصار TSE در توکیوی ژاپن واقع شده‌است و سومین بازار بورس دنیا با ۲۲۹۲ شرکت فهرست شده و بازاری به ارزش 3.9 تریلیون دلار به حساب می‌آید. این بورس تا سال 1992 بزرگ‌ترین بازار سرمایه دنیا محسوب می‌شد. رونق این بازار از پویایی و ارتباط درونی بورس‌ها و بانک‌های ژاپنی‌ سرچشمه می‌گیرد. این بورس که 107 سهامدار دارد، بزرگ‌ترین سهامدار خود را شرکت مورگان استنلی آمریکا می‌بیند. شاخص بورس توکیو، نیکی نامیده می‌شود و در این بورس، بهای 24 کالای عمده‌ای که در بورس نیویورک هم مورد معامله قرار می‌گیرد ، تعیین می‌شود.

مجید عباسقلی - گروه اقتصاد