کلیه تولیدی با موفقیت به موش صحرایی پیوند زده شد

هارولد اوت (Harald Ott) محقق ارشد این تحقیقات و همکارانش ابتدا از کلیه موش تلف‌شده‌ای کار خود را آغاز کرده و با شستن سلول‌های تشکیل‌دهنده‌‌ آن به داربستی حیاتی از سلول‌های اولیه دست یافتند که شامل اجزای اصلی و رگ‌های خونی کلیه جاندار می‌‌شد. آنها سپس با بهره از این داربست و سلول‌های بنیادین ناف ـ وریدی انسان و سلول‌های کلیه‌‌ موش صحرایی تازه متولدشده‌‌‌ دیگری موفق به ساخت مابقی بافت‌های این عضو حیاتی شدند. شرح این تحقیق علمی در تازه‌ترین شماره از نشریه علمی نیچر پزشکی (Nature Medicine) منتشر شده است. اوت و همکارانش این شیوه را پیشتر سال 2008 ابداع کرده و از آن زمان تاکنون به تولید موفقیت‌آمیز اندام‌هایی نظیر شش و قلب مشغول بودند،اما به دلیل پیچیدگی‌های بالای کلیه آنها هنوز موفق به تولید این عضو کلیدی در محیط آزمایشگاهی نشده بودند.

نتایج این تحقیق به وضوح حاکی از نقطه عطفی تاریخی در مهندسی و تولید اعضای بدن بخصوص اندام‌های پیچیده‌ای چون کلیه است. در صورت موفقیت‌آمیز بودن این روش احتمالاً شاهد رشد بیش از پیش آن در دیگر آزمایشگاه‌ها خواهیم بود. در حال حاضر بیمارانی که از بیمار‌ی‌های حاد کلیوی رنج می‌برند، تنها به کمک دستگاه دیالیز زنده هستند؛ در حالی که تنها عمل پیوند عضو می‌تواند آنها را از این روند دردناک، پرهزینه و وقتگیر نجات دهد. جالب است بدانید در آمریکا حدود یکصد هزار نفر در انتظار پیوند کلیه به سر می‌برند، اما سالانه تنها 18 هزار پیوند عضو انجام می‌شود.

در این روش ابداعی، ساختار و معماری سه‌بعدی بافت کلیه، رگ‌های خونرسان و مولکول‌های آن باقی مانده و می‌توان از آنها برای تولید عضوی حقیقی و تازه بهره برد. این روش مزایای زیادی نسبت به شیوه‌های سنتی پیوند عضو از فرد دیگر دارد. یکی از مهم‌ترین مزایا استفاده از سلول‌های بنیادین بیمار است که خطر رد پیوند را نزدیک به صفر می‌کند. از این گذشته بیمار پیوندی هرگز با انواع التهابات معمول پس از عمل جراحی دست و پنجه نرم نخواهد کرد و دیگر به مصرف بلند‌مدت داروهای سرکوب‌کننده ایمنی نیازی نخواهد داشت.

از این گذشته در صورت موفقیت‌آمیز بودن این روش در آینده شاهد تولید اعضای آماده و کاملاً منطبق از نظر ژنتیکی برای بیماران خواهیم بود؛ اندام‌هایی که از سوی سیستم ایمنی بدن بیمار رد نخواهد شد. به این ترتیب دیگر به استفاده از اعضای حیواناتی نظیر خوک نیز نیازی نخواهد بود. حتی در برخی موارد، مهندسان علوم زیستی خواهند توانست کلیه فرد بیمار را استفاده کرده، آن را از سلول‌های اضافی بشویند و روی داربست‌های زیستی موجود کلیه‌ سالم و جدیدی پرورش دهند.

اوت، مدیر ارشد این تحقیقات معتقد است: اگر در دنیای حقیقی هر کس بتواند کلیه اختصاصی خود را داشته باشد دیگر با کمبود پیوند عضو مواجه نخواهیم شد و از سوی دیگر نیز بیماران دیگر با مشکلات سیستم ایمنی بدن مواجه نخواهند شد.

با تمام پیشرفت‌های چشمگیر در این عرصه، اندام‌های تولیدی هنوز راه زیادی برای راهیابی به بیمارستان‌ها در پیش دارند. برای مثال پس از پیوند اندام مصنوعی به بدن موش صحرایی، کلیه ثانویه گرچه توانست به تصفیه‌ خون جاندار از کراتین بپردازد، اما تنها یک سوم میزان طبیعی ادرار تولید کرد. گفتنی است کراتین ماده‌ای سمی است که در عضلات بدن تولیدشده و در خون یافت می‌شود و پزشکان از آن برای ارزیابی میزان سلامت کلیه‌ها استفاده می‌کنند.

البته اوت و گروهش علت کارایی ضعیف کلیه‌ تولیدی خود را به دلیل پایین‌بودن تجربه‌‌شان در این زمینه می‌دانند و امیدوارند در آینده‌ نزدیک با رفع اشکالات موجود بتوانند همه سلول‌های موجود در کلیه‌ طبیعی جاندار بالغ را باز تولید کنند. اوت همچنین خاطر‌نشان می‌کند بیماران کلیوی می‌توانند با کلیه‌ای که دارای حداقل 15 تا 20 درصد کارایی است از دیالیز رهایی یابند.

این گروه در حال حاضر مشغول انجام آزمایش‌هایی برای ساخت کلیه‌ انسان و خوک است. از این گذشته آنها در حال توسعه‌ روش پیشرفته‌تری در تولید سریع سلول‌ها و بافت‌های مورد نظر هستند.

اوت و همکارانش امیدوارند انتشار نتایج تحقیقات‌شان بتواند دیگر همکاران را به این موضوع علاقه‌مند ساخته و راه‌های ابتکاری بیشتری را در این زمینه به همراه داشته باشد.

در پایان خاطر‌نشان می‌کنیم محققان هنوز راه درازی برای تولید کلیه‌ انسان در پیش دارند. همان‌طور که در بیشتر حوزه‌های پزشکی پیشرفت تحقیقات از موش‌های آزمایشگاهی به انسان‌های حقیقی مدت‌ها به درازا می‌انجامد که این موضوع به خاطر ظرافت‌، پیچیدگی و دشواری‌ بالا در تولید بافت‌ها و اندام‌های‌ آدمی به نسبت سایر موجودات آزمایشگاهی است! همیشه سلامت باشید.

حسین ملک محمدی