آگاهی و انتخاب

اگر فردی تنها در جنگل زندگی کند، مجبور است همواره مانند سایر جانداران، هر روز به یک سبک خاص در پی کسب روزی خود باشد، اما زندگی جمعی انسان‌ها به آنها قدرت تقسیم کار بخشیده است و هر فردی  توانایی دارد از بین تکثر کارها و فعالیت‌ها، یک نوع فعالیت را انتخاب کند.

همچنین در جوامع مردم‌سالار، افراد این قدرت را دارند که مدیران جامعه خود را نیز برگزینند و همچنین نمایندگانی انتخاب کنند تا برای آنها، قوانینی وضع کنند که مصلحت عموم اعضای جامعه را مدنظر قرار دهد بنابراین زندگی جمعی و مدنی، زندگی‌ای است که انتخاب‌های زیادی در آن صورت می‌گیرد، اما انسان‌ها براساس چه معیارهایی انتخاب می‌کنند؟

معمولا دوگونه معیار در انتخاب‌های افراد حاکم است؛ معیارهای احساسی ـ هیجانی و معیارهای عقلانی ـ علمی. معیار‌های احساسی ـ هیجانی، معیارهای شخصی است؛ مثلا ممکن است فردی موقعیت اجتماعی یک بازیکن فوتبال را بسیار بپسندد.

به همین دلیل هنگام انتخاب شغل بدون در نظر گرفتن توانایی‌های خود، فوتبال را انتخاب کند. این فرد انتخابی برمبنای معیارهای احساسی اتخاذ کرده است، اما اگر زمانی از این فرد سوال شود که چرا این شغل را انتخاب کردی، قادر نخواهد بود از انتخاب خود به نحوی دفاع کند که دیگران نیز تصمیم او را تائید کنند، چرا که او بر مبنای معیاری شخصی و هیجانی آن شغل را انتخاب کرده است.

اما انتخاب بر مبنای معیار عقلانی ـ علمی، انتخابی با آگاهی از توانایی‌های خود و نیز شرایط و زمینه انتخاب است.

اگر فردی بخواهد انتخابش بر مبنای عقل و آگاهی باشد، ‌باید با تامل، تفکر، مطالعه و تحقیق و بدون عجله انتخاب کند. او ‌باید آگاهی لازم از گزینه‌های مطرح شده را داشته باشد. یکی از عرصه‌هایی که آگاهی داشتن و تعقل در آن بسیار تعیین‌کننده است، انتخابات‌ سیاسی است.

از جمله مسائل این دوره از انتخابات ریاست جمهوری، مساله تاخیر گروه‌ها و احزاب در معرفی نامزدهای خود در انتخابات است.

این مساله معلول تجربیات گروه‌ها و احزاب در دوره‌های قبلی انتخابات ریاست جمهوری است. تجربه ثابت کرده هر چه گروه یا حزبی نامزد خود را زودتر معرفی کند، فرصت بیشتر تخریب آن شخص برای گروه‌های دیگر باعث کاسته‌شدن آرای او می‌شود.

به تبع این واقعیت، احزاب و گروه‌ها طبیعتا به اعلام دیرهنگام نامزد خود در انتخابات تمایل پیدا خواهند کرد. این انتخابی منطقی برای احزاب و گروه‌هاست و نمی‌توان بر آنها خرده گرفت، چرا که هر گروه سیاسی طبیعتا به این نوع انتخاب میل دارد که هر نوع فرصت حمله را از گروه‌های مخالف بگیرد، بویژه این‌که این انتخابی قانونی نیز باشد.

قصد راقم این سطور، طرح مباحث سیاسی نیست، بلکه می‌خواهم به این موضوع از منظر جامعه‌ شناختی بنگرم. احزاب و گروه‌های سیاسی به شکل منطقی تمایل دارند تا جای ممکن زمینه به خطر افتادن نامزد خود و کاسته‌شدن از آرای او را از بین ببرند.

به همین دلیل، زمان معرفی نامزد خود را به مردم تا جای ممکن به زمان برگزاری انتخابات نزدیک‌تر می‌کنند اما مساله اینجاست که در این مصلحت‌سنجی احزاب و گروه‌ها، یک موضوع نادیده گرفته شده و آن این‌که انتخابات، در اصل حق شهروندان برای تعیین سرنوشت خودشان است.

احزاب و گروه‌ها باید این نکته را مدنظر قرار دهند که از بین تمایل آنها به پیروزی در انتخابات و تمایل مردم برای انتخاب بهترین گزینه، دومین مورد مقدم بر اولی و اصیل‌تر از آن است.

اصل، بنیان و مقصود از انتخابات ریاست‌جمهوری این است که شهروندان یک کشور با آگهی لازم، قدرت اجرایی را به دست باکفایت‌ترین و صالح‌ترین فرد بسپارند، نه این‌که در فرصتی محدود و با عجله مجبور به برگزیدن یکی از گزینه‌ها باشند.

انتخاب یک گزینه در زمان کوتاه و آگاهی محدود، منجر می‌شود هیجان و احساسات بر انتخابات حاکم شود. چرا که اگر مردم معیارهای عقلانی و علمی برای انتخاب گزینه صحیح نداشته باشند، بناچار به معیارهای احساسی و هیجانی روی خواهند آورد.

اخذ معیار احساسی در انتخاب مدیر اجرایی جامعه به این موضوع منجر خواهد شد که در کل زمان مسئولیت مدیر مذکور، گونه‌ای مدیریت احساسی و هیجانی و غیرعلمی در دستگاه‌های اجرایی حاکم شود بنابراین احزاب و گروه‌ها وظیفه دارند نامزد خود را در معرض آرای عمومی قرار دهند و نباید از معرفی زودهنگام وی هراس داشته باشند، بلکه با معرفی بموقع او، برنامه‌های وی را نیز هر چه بیشتر در رسانه‌ها ارائه کنند تا مردم به دور از هیجانات زودگذر و با خردمندی و آگاهی توان انتخاب داشته باشند.

شاید برای رسیدن به این مهم ‌باید برای احزاب و گروه‌ها از حیث قانونی محدودیت‌های بیشتری قائل شد تا موظف شوند نامزدهای خود را با فاصله زمانی بیشتری نسبت به برگزاری انتخابات معرفی کنند. همچنین باید زمینه‌های تخریب غیرعقلانی و غیراخلاقی را تا حد ممکن محدود کرد.

حسین آشتیانی - جام‌جم