کارت DNA، شناسنامه ژنتیک برای خانواده ایرانی

کارت نگهداری خون و DNA ساخت محققان ایرانی این امکان را نه فقط برای پزشکان و مراکز درمانی که برای عموم خانواده‌ها فراهم می‌کند تابا هزینه‌ای ناچیز ماده وراثتی خود و نزدیکان بیمارشان را برای مدت‌های طولانی نگهداری کنند.

دکتر سیروس زینلی از متخصصان زیست فناوری کشور و مدیرعامل شرکت دانش بنیان زیست فناوری کوثر در این گفت‌و‌گو به تشریح ضرورت استفاده کاربردها و مزایای کارت نگهداری خون و DNA پرداخته است.

کارت نگهداری خون و DNA چه کاربردی دارد؟

کارت DBC کوثر برای نگهداری طولانی‌مدت، تخلیص سریع و انتقال مطمئن نمونه‌های خون یا DNA در شرایط دمای اتاق و بدون نیاز به فریزر یا دماهای زیرصفر درجه کاربرد دارد.

زمانی که نمونه خون روی کارت قرار می‌گیرد، پاتوژن‌ها غیرفعال می‌شود و پس از انجام عملیات DNA در بافت کارت تثبیت شده و از تخریب شدن آن جلوگیری می‌شود. به این ترتیب می‌توان در زمان‌های موردنیاز نمونه‌های با ارزش DNA را با کیفیت عالی در اختیار داشت و در زمان لازم براحتی از DNA مربوط استفاده کرد. در ضمن می‌توان DNA خالص شده را مستقیما یا با اضافه کردن ماده رنگی به کارت DBC کوثر اضافه کرد.

چرا نگهداری از نمونه خون و DNA اهمیت دارد؟

امروزه نگهداری یا ارسال خون و DNA افراد برای موارد تشخیصی و تحقیقی به امری ضروری در دنیا بدل شده و دانشمندان روزانه صدها هزار بلکه میلیون‌ها نمونه خون را جهت تخلیصDNA از بیماران و افراد مختلف دریافت کرده یا به مراکز دیگر ارسال می‌کنند.

ارسال خون به صورت معمول پردردسر، خطرناک و با مشکل مواجه است. احتمال آلوده بودن خون، مقررات خاص گمرکی و ده‌ها دلیل دیگر ارسال نمونه یا نگهداری آنها را با مشکل مواجه کرده است.

هم‌اکنون در بعضی از کشورها خون تک‌تک افراد خانواده در دو محل مختلف نگهداری می‌شود تا در صورت بروز سانحه، آدم‌ربایی، قتل، گم‌شدن و ده‌ها دلیل دیگر به عنوان عامل بسیار مطمئن جهت تعیین هویت، انگشت‌نگاریDNA تشخیصی و حتی تحقیقاتی مورد استفاده قرار گیرد.

هر روزهDNA انسان‌ها برای تحقیقات، تشخیص و تعیین هویت در مواردی مانند بررسی برای بیماری‌های ژنتیک، زلزله، سونامی، سقوط هواپیما، سیل و امثالهم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آیا این موضوع غیر از بحث شناسایی ژنتیک یا حوادث، در درمان هم نقش دارد؟

نگهداری نمونه خون بیماران در بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها و مطب پزشکان یکی از ضروری‌ترین مسائلی است که بیشتر پزشکان محقق با آن مواجه هستند ولی نگهداری خون بیماران به صورت وسیع بسیار مشکل، پردردسر و پرهزینه است.

بسیاری از پزشکان مخصوصا پزشکان متخصص و پزشکان شاغل در بیمارستان‌های کودکان می‌دانند که نمونه خون و DNA بیماران آنها گنجینه تحقیقاتی و تشخیصی گرانبهایی محسوب شده و در بسیاری از موارد با فوت بیمار این گنجینه گرانبهای تحقیقاتی از دست می‌رود. ولی اگر بتوان راحت، ارزان و مطمئن نمونه خون یا بیماران خود را نگهداری کرد، آنگاه می‌توان از این مجموعه باارزش برای کاربرد تشخیصی و تحقیقی سود برد؛ مجموعه‌ای که به خاطر نحوه جمع‌آوری و نگهداری می‌تواند در تحقیقات متعددی مورد استفاده قرار گیرد.

منظور چه تحقیقاتی است؟

در آینده نه‌چندان دور تعیین توالی کل یا بخش وسیعی از ژنوم یک فرد با هزینه بسیار کم قابل انجام خواهد بود.

مثلا در انجام اولین طرح ژنوم انسان NIH آمــریکا 3.5 میلیون دلار هزینه کرد. چند سال بعد شرکت سلرا آن را با 250 میلیون دلار انجام داد.

هم‌اکنون چنین کاری با کمتر از 50 هزار دلار قابل انجام است و بزودی به رقم ده هزار و چند سال دیگر به هزار دلار کاهش پیدا خواهد کرد.

در چنین شرایطی نگهداری نمونه DNA بیماران یک سرمایه‌گذاری باارزش برای پزشکان و خانواده‌ها خواهد بود.

نگهداری نمونه خون و DNA چه فایده‌ای می‌تواند برای خانواده‌ها داشته باشد؟

در بحث بیماری‌های ژنتیک و سرطان‌ها در بسیاری از موارد خانواده‌هایی را شاهد هستیم که با این‌گونه پاسخ‌ها از سوی پزشکان متخصص مواجه می‌شوند که اگر از فرزندتان خون، DNA یا هر ماده بیولوژیک مانند بندناف و... نداشته باشید، نمی‌توانیم کاری انجام دهیم یا ای کاش قبل از مرگ فرزندتان مراجعه می‌کردید تا از وی خون بگیریم یا اگر DNA او بود، امکان تشخیص وجود داشت و... .

شاید به همین دلیل باشد که ده‌ها مرکز تحقیقاتی و پزشکی با حمایت شبکه پزشکی مولکولی کشور اقدام به ایجاد بانک بیماران و مراجعان خود کرده‌اند لذا کارت نگهداری خون و DNA به خانواده‌های دارای فرزند بیمار اجازه می‌دهد از فرزند بیمارشان خون تهیه کرده و برای فردای احتمالی، آن را در اختیار متخصص و آزمایشگاه قرار دهند.

همین‌طور پزشکانی که قصد نگهداری یا ارسال خون یا DNA بیماران و مراجعان خود به اقصی نقاط دنیا را به صورت سریع، ارزان و مطمئن دارند، می‌توانند از کارت نگهداریDNA یا DBC کوثر استفاده کنند.

آیا نمونه خونی که در این کارت‌ها نگهداری می‌شود در محیط طبیعی آسیب نمی‌بیند؟

به هیچ وجه! البته در حالت عادی خون را حتی در فریزر و در دمای 20 درجه سانتی‌گراد زیر صفر نمی‌توان به مدت طولانی نگه داشت و DNA را فقط می‌توان در 70 درجه زیر صفر به مدت طولانی نگهداری کرد. از سوی دیگر باید توجه داشت که بسیاری از DNAهای تخلیص شده فقط فضای فریزر را اشغال می‌کند و ممکن است دیگر مورد استفاده قرار نگیرد یا با خراب شدن فریزر نمونه‌های باارزش ذخیره شده از بین برود.

در حالی که می‌توانید با استفاده از کارت نگهداری DNA و خون موسوم به KBC DBC مقدار قابل ملاحظه‌ای از خون یا DNA خود، نزدیکان، بیماران و سوژه‌های تحقیقاتی را در این کاغذ‌های مخصوص برای مدت ده‌ها سال با خیال راحت و در فضایی اندک با هزینه‌ای ناچیز نگهداری کنید.

به عنوان مثال در فضایی مشابه یک قفسه فریزر می‌توانید ده عدد آلبوم و در هر آلبوم 50 برگی 400 عدد کارت نگهداری کنید، این یعنی نگهداری حداقل 5000 عدد کارت در کشوی یک فایل اداری.

این کارت‌ها چگونه عمل می‌کند؟

کار با DBC بسیار ساده است. خون گرفته شده از بیمار را می‌توان مستقیما روی کارت ریخت و آن را در جای مناسب قرار داد تا خشک شود.

بهتر است خون در کمی EDTA به عنوان ماده ضدانعقاد، حل شود ولی خون تازه را هم می‌توان مستقیما روی کارت ریخت. سلول‌های خونی بلافاصله بعد از تماس با DBC لیز وDNA یا ماده وراثتی آن آزاد شده و در صورت وجود میکروارگانیسم، غیرفعال می‌شود.

افراد چگونه می‌توانند کارت خون را دریافت کنند؟

تهیه کارت حاوی خون بسیار ساده بوده و توسط افراد بی‌تجربه نیز قابل انجام است، ولی راهنمایی کافی همراه دستورالعمل، روش کار، برگ راهنما و DBC آموزشی به استفاده‌کنندگان ارائه می‌شود. برای افراد و مراکزی که می‌خواهند کارت‌های DNA تهیه کنند و آن را مورد آزمایش قرار دهند مواد و وسیله مخصوص برش کارت تهیه و ارائه می‌شود در ضمن برای مراکزی که DBC ایرانی را خریداری و استفاده می‌کنند، دوره آموزشی رایگان تدارک دیده شده است.

علی موحد - جام‌جم