رشته‌هایی با خواستگاران زیاد

اما اوایل دهه 80 که رقابت برای ورود به دانشگاه، بسیار شدید بود و هر سال صدها هزار داوطلب از ورود به دانشگاه بازمی‌ماندند، شاید در آن شرایط اگر از یک پشت کنکوری می‌پرسیدید که به چه رشته‌ای علاقه دارد؟ می‌گفت که فقط می‌خواهد وارد دانشگاه شود و در واقع انتخاب رشته مورد علاقه، در اولویت دوم بسیاری از کنکوری‌ها بود.

حالا سال 91 با وجود آن که کنکور 11 هزار رشته محل نیز حذف شده است، اما هنوز هم برگزاری کنکور، برای بسیاری از رشته محل‌های پرطرفدار ادامه دارد.

در حقیقت نزدیک به یک دهه، کنکوری‌ها روی چند رشته خاص دست گذاشته‌اند و فهرست این رشته‌های پرطرفدار نیز هر ساله تنها با یک اختلاف جزئی در رتبه‌بندی، ثابت مانده است.

مطابق آمار سازمان سنجش سال 91، در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی، رشته‌های مهندسی برق، مکانیک، کامپیوتر، عمران، معماری و صنایع به‌عنوان پرطرفدارترین رشته‌ها و در گروه آزمایشی علوم تجربی نیز رشته‌های دکترا حرفه‌ای پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی رشته‌هایی هستند که با اقبال بالای داوطلبان مواجه می‌شوند.

همچنین در گروه آزمایشی علوم انسانی هم رشته‌های حقوق، روان‌شناسی و حسابداری به عنوان رشته‌های پرطرفدار محسوب می‌شوند.

جالب این‌ که فهرست رشته‌های پرطرفدار در کنکور سال 89، دقیقا همان فهرست رشته‌های پرطرفدار کنکور سال 91 است و حتی کوچک‌ترین جابه‌جایی و تغییری بین 13 رشته پرطرفدار در سال‌های 89 و 91 دیده نمی‌شود.

این ‌که چرا اقبال عمومی به رشته‌هایی مثل مهندسی برق، پزشکی و حقوق طی چند سال، تغییر نکرده است و همچنان در افکار عمومی، دانشجوی مهندسی برق بالاتر از مهندسی معدن شناخته می‌شود، جای موشکافی دقیق دارد.

در واقع پرسش اینجاست که چه اتفاقی در نظام آموزش عالی می‌افتد که یک رشته دانشگاهی در یک فرآیند چندساله، پرطرفدار و محبوب متقاضیان می‌شود و در سطحی بالاتر، چه اتفاقی در جامعه و مناسبات آن رخ می‌دهد که یک رشته دانشگاهی به جایگاهی می‌رسد که تا سال‌ها برای صدها هزار داوطلب ورود به دانشگاه، دلبری می‌کند؟

بازار کار، شاخص پرطرفدار شدن رشته‌ها

اگر به بازار کار مشاغل رشته‌های پرطرفداری که نام بردیم نگاهی بیندازید، متوجه می‌شوید فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها، شانس بالایی برای جذب در بازار کار دارند؛ البته این گفته به این معنا نیست که هر فارغ‌التحصیل رشته حقوق یا حسابداری، بعد از فارغ‌التحصیلی کار مناسبی پیدا می‌کند، اما فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها، در مقایسه با سایر رشته‌های علوم انسانی، از بیکاری کمتری رنج می‌برند.

محمد مؤذنی، رئیس دانشگاه شیراز در گفت‌وگو با «جام‌جم» می‌گوید: به نظرم سه عامل اصلی باعث می‌شود رشته‌ای در نظام آموزش عالی ایران پرطرفدار باشد؛ اولین عامل، بحث علاقه داوطلب است؛ مثلا رشته‌هایی مثل حقوق و پزشکی برای بسیاری از متقاضیان جذابیت بیشتری دارد و به همین دلیل، داوطلبان به این رشته‌ها، تمایل و علاقه بیشتری دارند.

وی می‌افزاید: عامل دوم و بسیار حیاتی را باید در بحث اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها جستجو کرد و این موضوع، شاخصی است که بر پرطرفدار بودن یک رشته دانشگاهی تاثیر می‌گذارد و عامل سوم هم کاربردی بودن رشته‌ها در زندگی روزمره است؛ یعنی معمولا رشته‌های پرطرفدار، رشته‌هایی هستند که فارغ‌التحصیلان آن رشته‌ها، می‌توانند از معلومات خود در زندگی عادی و روزمره‌شان نیز استفاده کنند.

هدایت تحصیلی درستی نداریم

مطابق آمار سازمان سنجش، کل ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته‌های پرطرفدار کنکور، 115 هزار و 687 داوطلب است و با توجه به ظرفیت کل کنکور سال 91 (بیش از 572 هزار داوطلب) می‌توان گفت که حدود 20 درصد ظرفیت کل کنکور به رشته‌های پرطرفدار اختصاص دارد.

به بیان دیگر، یک نفر از هر پنج نفری که در کنکور امسال شرکت کرده‌اند، متقاضی ورود به رشته‌های پرطرفدار است و همین موضوع به خوبی از محبوبیت بالای این رشته‌ها حکایت دارد.

محمدمهدی خدایی، رئیس دانشگاه رازی کرمانشاه در گفت‌وگو با «جام‌جم» تاکید می‌کند: با وجود آن که همه رشته‌ها جایگاه خودشان را دارند و فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف، همگی بخشی از نیازهای جامعه را پاسخ می‌دهند، اما نظام آموزش عالی به‌گونه‌ای درآمده که برخی رشته‌ها از محبوبیت بیشتری در جامعه برخوردار هستند؛ البته موقعیت اجتماعی فارغ‌التحصیلان رشته‌های پرطرفدار و حتی چشم و همچشمی‌های رایج بین خانواده‌ها هم بر پرطرفدار شدن این رشته‌ها تاثیر گذاشته است.

وی ادامه می‌دهد: بازار کار رشته‌های پرطرفدار به گونه‌ای شده است که فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها می‌توانند هم در بخش خصوصی و هم در بخش دولتی کار کنند و همین موضوع به پرطرفدار شدن این رشته‌ها کمک می‌کند؛ همچنین شرایط فعلی جامعه ما طوری است که دانش‌آموختگان رشته‌های پرطرفدار، از حقوق و درآمد بالاتری نسبت به سایر رشته‌ها برخوردار هستند و همین مساله اقبال عمومی نسبت به این رشته‌ها را بیش از پیش کرده است.

اما عبدالوحید فیاضی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «جام‌جم» معتقد است: قبول دارم که بازار خوب اشتغال این رشته‌ها عامل مهمی در پرطرفدار بودن آنهاست، اما باید بپذیریم که نظام آموزش عالی ما هم در موضوع هدایت تحصیلی، درست عمل نکرده است؛ مثلا با وجود آن که رشته‌های مدیریت و اقتصاد در دانشگاه‌های جهان، بسیار پرطرفدار است، اما در کشور ما طرفدار چندانی ندارد.

آیا پرطرفدارها، پرطرفدار می‌مانند؟

تصور کنید در سال 1401 زندگی می‌کنید، حال به نظر شما آیا در ده سال آینده، همچنان فهرست رشته‌های پرطرفدار در کشور ما به همین ترتیب باقی می‌ماند؟

رئیس دانشگاه شیراز بر این باور است که رشته‌های پرطرفدار متناسب با اولویت‌های جامعه دستخوش تغییر می‌شود و اگر رشته‌ای سال 91 طرفدار دارد، اصلا به این معنی نیست که در سال‌های آینده نیز به همین میزان طرفدار داشته باشد.

البته شاید پیش‌بینی این کارشناس آموزش عالی در همه رشته‌های پرطرفدار فعلی محقق نشود، اما با نگاهی به رشته‌های پرطرفدار در سال‌های گذشته می‌بینیم که عمر این رشته‌ها، معمولا به چند دهه هم نمی‌رسد.

رشته‌ای مثل زبان انگلیسی دهه 70 متقاضی زیادی داشت و به دلیل نیاز جامعه و کمبود دانش‌آموختگان زبان انگلیسی، این رشته به عنوان یک رشته پرطرفدار به حساب می‌آمد، اما هم‌اکنون با اشباع بازار کار این رشته دانشگاهی، گرایش به سمت آموختن زبان‌های دیگری همچون اسپانیایی و چینی افزایش پیدا کرده است.

در واقع بعید نیست تا چند سال آینده، هیچ نام و نشانی از محبوبیت رشته‌های پرطرفدار فعلی باقی نماند و با گذشت زمان، رشته‌هایی به عنوان پرطرفدار اعلام شود که اکنون کسی حاضر نیست بدون کنکور هم در این رشته‌ها تحصیل کند.

امین جلالوند ‌- ‌گروه جامعه