دکوپاژ

دکوپاژ در زمره اصلی‌ترین مسئولیت‌های کارگردان است و خیلی پیشتر از آن‌که نوبت به میزانسن برسد، کیفیت کارگردانی اثر را مشخص می‌کند و از همین‌رو می‌توان آن را مقدمه میزانسن دانست. کارگردانی که در مرحله‌ دکوپاژ به اندازه کافی نیندیشیده باشد و ایده‌های قابل توجهی در ذهن نپرورانده باشد، در مرحله میزانسن با کمبود و نقصان قابل توجهی در ایده‌پردازی مواجه خواهد شد، چراکه دکوپاژ ناقص و محدود، نه فقط ذهن کارگردان که شرایط بیرونی را نیز بسته‌تر کرده و جا را برای ورود ایده‌های خلاقانه و نو تنگ می‌کند. دکوپاژ در واقع به ظرفی می‌ماند برای آن‌که محتوا را به نحو احسن در خود بگنجاند، در نظر گرفته شده است. حال این ظرف اگر بزرگ‌تر از حجم موضوع باشد این امکان وجود دارد که با تدابیری اقدام به کوچک‌تر کردن فضای داخلی ظرف کرد و از این طریق قالبی مناسب برای ارائه محتوا عرضه کرد؛ اما اگر اندازه ظرف از حجم موضوع کمتر باشد، تنها از یک طریق می‌توان محتوا را در ظرف جا داد و آن هم عبارت است از دستکاری در مظروف و کم کردن آن به قدری که محتوا بیشتر از ظرفیت قالب نباشد. پیداست که در این وضع چه اشکالات و نقایص فراوانی می‌تواند در محتوا و درونمایه به وجود بیاید بخصوص که برای این جرح و تعدیل‌ها دلیلی جز ناچاری و استیصال هم وجود ندارد و این ناچاری هم نه از سر اقتضای شرایط که از سر اهمال و کم‌کاری است.

یک کارگردان باهوش و کاربلد خوب می‌داند که فرآیند فیلمسازی، مسیری باز، غیرقابل پیش‌بینی و متغیر است. هر لحظه ممکن است اتفاقی رخ بدهد که تصورات اولیه را به هم بریزد. کارگردان هوشمند، عناصری را که قرار است با آنها طرح اجرایی فیلمنامه یا همان دکوپاژ را بریزد (عناصری همچون قاب تصویر، زاویه دوربین، رنگ و نور، لوکیشن، بازیگر و...) اصولی که در ید اختیار او است فرض نمی‌کند، بلکه آنها را کاملا پویا و زنده می‌داند و معتقد است این عناصر در هر لحظه قادر است موقعیت جدیدی خلق کرده و مکاشفه‌ای مستمر را برای کارگردان به ارمغان بیاورد. چنین کارگردانی دکوپاژ خود را با نظر به انعطاف عناصر صحنه طراحی می‌کند و همیشه جایی برای ایده‌های نو و رخدادهای جدید خالی می‌گذارد. البته چنان نیست که تصویر دقیقی از آنچه می‌خواهد انجام بدهد در ذهن نداشته باشد، بلکه تصویر دقیق ذهنی او همواره پذیرای کامل‌تر شدن و همچنین انطباق با شرایط ناخواسته‌ای است که در فرآیند تولید ایجاد می‌شود و اصرار بر پیش‌فرض‌های گذشته را ناممکن یا دست‌کم ناسنجیده و نامناسب می‌کند.

دکوپاژ، در واقع تجسم عینی واژگانی است که در متن مکتوب تداعی ذهنی دارد و از آنجا که عینیات هیچ‌گاه گستردگی و وسعت عالم ذهن را ندارد، توجه به این اقتضائات شرط اصلی طراحی یک دکوپاژ خوب و مناسب است.

آزاد جعفری