دست دراز دلال‌ها در سفره فوتبال

از دست رفتن ارزش‌های فرهنگی در کنار هرچه نحیف‌تر شدن توان فنی این رشته ورزشی در کشورمان، اسباب تاسف بسیاری از هواداران را فراهم آورده است.

40 ساله شدن آرزوی راهیابی به المپیک، حذف پیاپی تیم‌های باشگاهی و تیم‌های رده‌های مختلف ملی از رقابت‌های برون‌مرزی، همگی از افت فنی رشته‌ای نشان دارد که بیش از تمام رشته‌های ورزشی دیگر، سرمایه‌های مالی کشور را خود می‌بلعد.

در چنین فضایی، بی‌جا ندیدیم در سلسله مباحث آسیب‌شناسی فوتبال که در آن با دعوت از صاحب‌نظران این رشته پرطرفدار ورزشی به بحث و تبادل نظر در این مورد پرداخته‌ایم، این بار از بهمن فروتن مربی پرسابقه فوتبال و رییس کانون مربیان فوتبال ایران دعوت کنیم تا با حضور در دفتر روزنامه جام‌جم به بحث و بررسی مسائل و مشکلات فوتبال ایران بپردازیم.

اجازه می‌خواهیم با رئیس کانون مربیان فوتبال ایران از دریچه‌ای دیگر به فوتبال نگاه کنیم؛ از دریچه‌ای که اگر مدیران و مسوولان این ورزش به آن نگاه کرده بودند الان 10 یا 20 سال از شرایط کنونی جلوتر بودیم... .

ورزش ملی ما کشتی است که ریشه‌ای دهقانی دارد و حتی می‌توان روی زمینی نرم و صاف این ورزش را اجرا کرد. اساسا مدت درازی نیست که بافت کشور ما و اکثریت جمعیت آن، شهری شده است. ورزش ما هم به همین شکل، مدت زمان زیادی نیست که در قالبی شهری دنبال می‌شود. حتی در فوتبال مدرن دنیا هم تفاوت خیلی زیادی در این قضیه با ما وجود ندارد. من در آلمان، بازیکنی داشتم که افت مشخص او را احساس کردم. در پیگیری دلیل این افت متوجه شدم او از ساعت سه یا چهار صبح، مشغول کار سخت در مزرعه است. اساسا مناطق کشاورزی و کارگری کشوری مثل آلمان چند تیم بزرگ و مطرح مثل شالکه، بوخوم و دورتموند دارد، ولی منطقه اشرافی‌تری مثل راین رایت فقط یک تیم مثل کایزرسلاترن دارد که آن هم بارها بین بوندس لیگای یک و دو جابه‌جا می‌شود. این نشان می‌دهد در مناطق نسبتا محروم‌تر، استعدادهای بهتری یافت می‌شود، اما باید چنین استعدادهایی بخوبی ساماندهی شود. در آن کشور وقتی مسابقه فوتبال مهمی سر می‌گیرد پارلمان تعطیل می‌شود و در زمان برگزاری تورنمنت‌های بزرگی مثل جام جهانی، فرهنگ مکالمه اعضای پارلمان، فوتبالی می‌شود، مثلا می‌گویند اپوزیسیون را درون آفساید قرار دهیم یا کارت قرمز به آنها نشان دهیم. در حقیقت، توجه کاملی به فوتبال از سوی مسوولان صورت می‌گیرد و حمایت لازم به عمل می‌آید.

در کشوری مثل آلمان صرفا به خاطر این که دولتش نمی‌تواند از عهده فوتبال بسیار گران شده خود برآید، اداره کامل این رشته را به عهده نمی‌گیرد و اجازه داده است بنگاه‌های شرط‌بندی فوتبال را در اختیار خود بگیرند. در واقع، معتقدم سیاست خصوصی‌سازی در فوتبال دنیا شکست خورده است. اما در کشور ما شرایط به گونه‌ دیگری است و چالشی بین فوتبال و سیاست به وجود آمده است.

اینجا معمولا دولتی‌ها دوست دارند وارد سیاست شوند، البته نه برای فوتبال بلکه به خاطر استفاده از شهرتی که فوتبال می‌سازد. شق دیگر قضیه هم حضور شرکت‌ها و کارخانه‌های نه‌چندان قدرتمندی مثل کارخانه پلاستیک‌سازی، ماهی دودی و... است که هرکدام هر از گاهی برای به گردش درآوردن فوتبال، پا پیش می‌گذارد، ولی بعد از مدتی حضور، شکست می‌خورد و می‌رود. البته من تعجب می‌کنم و همیشه می‌پرسم مگر سر فوتبال ما درد می‌کند که می‌خواهد پول دولت را رد کند. یعنی برای من عجیب به نظر می‌رسد که چرا نخواهیم دولت با قدرت و توان مالی بالای خود، فوتبال را سامان دهد.

البته مدعیان فوتبال خصوصی مایلند تلویزیون، فوتبال را شارژ مالی کند؛ در حالی که به نظر من چنین کاری غلط است چون دولت نمی‌تواند از دو جیب خود پول بپردازد. تلویزیون هم، از بودجه جاری کشور استفاده می‌کند و نمی‌توان پول آن را از پول دولت جدا دانست. من معتقدم برای سامان دادن به امور، دولت باید قدرتمندانه پا به فوتبال بگذارد و آن را سرو سامان دهد چون فوتبال شبیه شیرینی‌تر می‌ماند، یعنی در عین لذتبخش بودن، نیاز زیادی به مراقبت کامل دارد وگرنه له و فاسد می‌شود.

من راز شکوفا شدن فوتبالمان را در دخالت کامل و مسوولانه دولت در این ورزش می‌دانم و معتقدم دولت و نظام همان طور که پول زیادی در فوتبال تزریق کرده‌اند باید به صورت متعهدانه، مشخص و مسوولانه و از طریق نهادهایی چون وزارت رفاه، دارایی، سپاه، وزارت اطلاعات و ... لجام فوتبال را در دست بگیرند، نه این‌که افرادی از این نهادها بدون وجود تعهد و مسوولیت دستگاه‌های متبوع خود، وارد فوتبال شوند. چون در حالت موجود، ممکن است افراد قدرت فراوانی بگیرند و چون سازمان متعهدی وجود ندارد، از طریق این قدرت‌گیری افراد، فساد و مشکل ایجاد شود.

بله. به بهترین مثال اشاره کردید.

مقامات امنیتی و سیاسی من را از فوتبال کنار نگذاشتند بلکه این بدنه منحرف فوتبال است که مخالفان خود را کنار می‌گذارد. نهادهای کشور ما فرقه‌گرا نیست ولی اگر فردی را به فوتبال بفرستد، فرقه‌گرایی به وجود می‌آید و شایسته‌سالاری از بین می‌رود. به همین دلیل است که متاسفانه اکنون تیم‌های پایه ما با «بازیکن ـ اسپانسر» می‌چرخد. یعنی این‌که ما فوتبال را نفهمیده‌ایم.

روزی به تلویزیون دعوت شده بودم، مجری سعی می‌کرد مرا وادار به تایید این عقیده کند که باید امثال وحید هاشمیان، علی کریمی، سهراب بختیاری‌زاده و دیگر پرتجربه‌های فوتبالمان را کنار بگذاریم تا جا برای جوان‌ترها بازتر شود. در حالی که من با این نظر مخالفت کردم و گفتم در کشورهای پیشرفته فوتبال، از چهار سالگی روی فوتبالیست‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند تا بتوانند روزی امثال ماتئوس و کلینزمن را کنار بگذارند و آنها را جایگزینشان کنند. ولی ما چنین سرمایه‌گذاری روی استعدادهای خود نداریم تا آنها جانشینی برای کریمی و ... شوند.

در حقیقت اگر امثال کریمی را کنار بگذاریم همان 4000 نفری که به ورزشگاه‌ها می‌آیند را هم از دست می‌دهیم.

مثلی در فوتبال وجود دارد که می‌گوید موفقیت، چسبندگی ایجاد می‌کند و شکست ، جدایی. معتقدم فوتبال ما شکست خورده است ، چون 40 سال است المپیک نرفته‌ایم و در رشته‌ای که قهرمان آسیا بوده‌ایم حالا با داشتن 4.5 سهمیه، نمی‌توانیم به جام‌جهانی برویم.

البته اگر به جام‌جهانی برویم هم موفق محسوب نمی‌شویم، چون تیم‌های پایه نداریم و درنتیجه، بازیکنانمان به دلیل نداشتن جانشین، اینقدر گران شده‌اند. حالا شرایط طوری است که برد اوساسونا بر بارسلونا به علت در اختیار داشتن جواد نکونام کاپیتان تیم ملی به یک پیروزی ملی تبدیل می‌شود. اگر مهدی تاج، و عزیز محمدی و علی کفاشیان این انسجام را نداشته‌اند به دلیل آن است که فوتبال ما بین‌المللی نیست و آنها نقش زیادی در عدم موفقیت‌مان ندارند، چون ساختار فوتبال ما بلبشو بوده است. هیچ رییسی برای فدراسیون فوتبال هم نمی‌تواند یک سوپرمن باشد. بلکه نهادها باید متعهدانه افرادشان را به میدان بفرستند و مسوولانه پاسخگوی فوتبال شوند. در حقیقت باید روح تفاهم و توافق وارد فوتبال شود، همان حرکتی که علی پروین در ورزشگاه آزادی نشان داد و به حمایت از استقلال در مقابل الاتفاق عربستان در استادیوم حاضر شد.

هرچند حنیف عمران‌زاده هم گفته است آرزویش تشویق کردن پرسپولیس است، ولی افسوس که حاشیه‌ها در فوتبال ما جلوی بسیاری از کارهای مثبت و تاثیرگذار را گرفته‌ است.

به هر حال واقعیت این است که چون فوتبال ما شکست خورده است همه دنبال حاشیه‌سازی و مقصرتراشی هستند.

در طول سی و چند سالی که در فوتبال مربیگری کرده‌ام با تیم‌های مختلفی کار کرده‌ام که هر یک ویژگی خاصی داشته‌اند. تیمی در آلمان داشتم که پنج سال مربی آن بودم و با آن به جام هم رسیدم، ولی در خرم‌آباد بیش از سه ماه کار نکردم ولی در طول همین مدت بسیار کوتاه، حسی عمیق و عشقی دوطرفه بین من و اهالی فوتبال این شهر به وجود آمده است. من آنجا را بدون هیچ مشکل و کشاکشی ترک کردم. تنها مشکل ما این بود که در آنجا حتی یک ریال هم پول وجود نداشت و این کار تیم را مشکل می‌کرد. در حالی که تیم‌های شهرستانی ما با فشارهایی از جاهای مختلف ناچار می‌شوند از بازیکنان مهاجر تغذیه کنند ما آنجا 37 بازیکن بومی را برای کار خود برگزیدیم تا بومی‌ترین تیم ایران را به وجود آوریم. البته هنوز روزی نیست که تماسی تلفنی از بازیکنان، مربیان یا مسوولان آن باشگاه نداشته باشم و در این فکر هستم که برنامه‌ای چهار تا پنج ساله برای داتیس طراحی کنم تا از سال آینده به اجرا درآید.

رییسان باشگاه‌های بزرگی مثل رئال مادرید و بارسلونا هم گاه افرادی بساز و بفروش بوده‌اند. منتها آنها افرادی متخصص را در کنار خود داشته‌اند. اگر مدیرعاملی قدرت سیاسی نداشته باشد دو روزه دوره می‌شود و قافیه را می‌بازد. در دنیایی که یکی از ستون‌های مهم این ورزش سیاست است نمی‌توانیم چنین ستونی را خراب کنیم، بلکه باید در را باز بگذاریم و پس از ارائه مشاوره قوی به سیاسی‌ها، از قدرتشان در جهت پیشبرد فوتبال و ورزش استفاده کنیم. باید در فوتبال، حرف زدن با دولت را یاد بگیریم که خیلی مهم است.

این که یک شیخ عرب یا تاجر هنگ‌کنگی بیاید و پرسپولیس را خریداری کند متعلق به آینده است، ولی الان که دولت متقبل هزینه‌های فوتبال است چه اصراری بر این وجود دارد که مثلا شرکت ماهی دودی مازندران بیاید و پرسپولیس را بردارد و دو سالی اداره کند.

این فوتبال آنقدر بد است که هر کس بیاید هم بد می‌ماند.

اگر سیاسیون به فوتبال نگاهی فردی می‌کنند به دلیل استفاده‌ای است که می‌خواهند بعدا از آن ببرند، بنابراین توجه بایسته‌ای به پایه‌های فوتبال نمی‌کنند. در حقیقت، تیم‌های پایه ما در شرایط کنونی محلی از اعراب ندارد، باز خدا پدر فتح‌الله‌زاده را بیامرزد که گفته است من 400 میلیون به تیم‌های پایه استقلال می‌دهم، البته معاونش به او گفته 200 میلیون تومان دیگر هم به آن اضافه کن تا 200 میلیون تومان هم خودم تهیه کنم.

ما ناچاریم هرازگاهی لیگ را 10 تا 20 روز تعطیل کنیم، در حالی که در دنیا تیم‌های ملی سه ـ دو روز مانده به دیدار رسمی خود تشکیل می‌شوند. من اولین موافق آمدن کرش بودم ولی الان در مقابلش ساکت نشسته‌ام، چون احساس می‌کنم فوتبال ما برای او سکوی پرش است. او یک بار پریده و به زمین خورده است و الان می‌خواهد دوباره بپرد. بنابراین او به خود و تیم خود فکر می‌کند، نه لیگ. فدراسیون هم که البته تیم ملی را شریان حیاتی خود می‌داند و در این مواقع کوتاه می‌آید.

کرش می‌خواهد فدراسیون، ‌لیگ 18 تیمی را 16 تیمی کند، در حالی که چنین نیازی وجود ندارد، چون اسپانیا با همان لیگ 20 تیمی خود قهرمان جهان شد. حالا ما مرتبا لیگمان را کوچک‌تر، فقیرتر و لاغرتر می‌کنیم. در حالی که باید لیگمان را 20 تیمی کنیم.

چون ورزشگاه نیست باید صورت مساله را حذف کنیم؟ ما باید صحبت کردن با دولت را یاد بگیریم. استان‌های ما مگر سرگرمی دیگری جز فوتبال دارند؟ باید برویم ورزشگاه بسازیم.

آخر ما 800 میلیارد خرج می‌کنیم که 18 تیم‌مان را 14 تیم کنیم؟ یکی از دلایل ریزش تماشاگران ما همین وقفه‌های لیگ است. وقتی لیگ داغ می‌شود خیلی از هواداران، نیم‌ساعتی به جدول آن نگاه می‌کنند، در حالی که پس از وقفه، خیلی‌ها اصلا فراموششان می‌شود که تیم‌شان کجای جدول است. برویم ببینیم ژاپن چقدر در فوتبالش خرج کرده است. دیگر من جایی نمی‌گویم فوتبال صنعت است، چون معتقدم نه؛ فوتبال یک بازی است. فوتبال، بازی، فرهنگ، ورزش و مسابقه است.

بله؛ علاقه زیاد می‌شد.

رفتن ما به جام جهانی خیلی مهم است. فوتبال آلمان زمانی اعضای فعال خود را از دست داد. زمانی که بوریس بکر و اشتفی گراف در ویمبلدون قهرمان شدند خیلی‌ها از هواداران از فوتبال به تنیس گرایش پیدا کردند و عاملی شد تا فوتبال آنها به مرور، سال‌ها افت کند، پس اتفاقات مهم عرصه‌های قهرمانی، نقش مهمی در تشویق خیل مردم به هر رشته ورزشی دارد.

مشکل مهم کانون، نداشتن پول است. در حقیقت وجود فرقه‌گرایی در فوتبال، اجازه گسترش فعالیت‌ها را به ما نداده است. کانون مربیان یک N.G.O است که ما ابتدا سال 1358 به همراه مرحوم حسین فکری و داریوش مصطفوی به دنبال تشکیل آن بودیم که ثمری نداد، ولی بعدها سند‌ آن به نام من ثبت شد و اجازه فعالیت گرفت، ولی متاسفانه کمکی به این کانون صورت نگرفت تا خیلی مشکلات حل‌نشده برجا بماند. به هر حال ما بیش از این نمی‌توانیم روی کمک‌های مالی مجید جلالی به عنوان دبیرکل کانون مربیان حساب باز کنیم و کار سخت چرخاندن این کانون را ادامه دهیم، طوری که الان حتی دیگر نمی‌توانیم نشریه نیمکت را به عنوان بولتن تخصصی خود منتشر کنیم. انتظارمان این است از این بودجه کلانی که در فوتبال حیف و میل می‌شود قدر ناچیزی هم برای ساماندهی و توانمندسازی خیل وسیع مربیان صاحب دانش و تجربه هزینه شود تا شاهد جان گرفتن بدنه نحیف‌شده فوتبالمان شویم.