کشتِ بافت، تولید سیب را متحول می‌کند

وضعیت فعلی تولید سیب در کشور ما نسبت به عملکرد جهانی چگونه است؟

استفاده از پایه‌های کوتاه‌کننده مالینگ ـ مرتون تکثیر شده از طریق کشت بافت که می‌توان به وسیله آنها باغات یکنواخت و مکانیزه ایجاد کرد یکی از مهم‌ترین و موثرترین راهکارها برای افزایش عملکرد محصول است.

از طرف دیگر به‌وسیله فناوری زیستی، امکان‌شناسایی ارقام برتر و نیز اصلاح نژاد گیاهان فراهم می‌شود. به‌عنوان مثال می‌توان ارقام برتر گیاهی را شناسایی و به‌وسیله روش کشت بافت به تکثیر آنها اقدام کرد. همچنین به کمک این علم می‌توان با دستکاری در ژنوم گیاهی ارقام گیاهی جدید و برتر را ایجاد کرد.

ابتدا ریز نمونه‌ها از ارقام گیاهی برتر انتخاب می‌شود، سپس در محیط آزمایشگاهی ضدعفونی و در محیط کشت بهینه در درون لوله آزمایشگاهی مستقر می‌شوند. پس از یک ماه که ریز نمونه‌ها رشد کردند به مرحله پرآوری یا تکثیر درون شیشه‌های آزمایشگاهی منتقل می‌شوند. در این مرحله در هر ماه تعداد گیاهچه‌ها 4 تا 5 برابر افزایش می‌یابد. (در این مرحله می‌توان میلیون‌ها گیاه تولید کرد.) پس از مرحله تکثیر گیاهچه‌ها به مرحله ریشه‌زایی وارد و در آنها ریشه‌دهی القا می‌شود. پس از این مرحله گیاهچه‌های ریشه‌دار شده به گلدان‌های یکبار مصرف منتقل و در گلخانه‌های سازگاری مستقر می‌شوند. عموما پس از 2 ماه، گیاهان آماده انتقال به گلخانه‌های معمولی و پس از 4 ماه آماده انتقال به نهالستان هستند.

از این پایه‌ها در خارج از کشور استفاده شده است. داخل کشور هم در مرحله پایلوت‌سازی، نتایج طرح مصوب پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران (تعداد محدودی نهال‌های کشت بافتی) به مدیریت بیوتکنولوژی کشاورزی غرب و شمال غرب کشور (یکی از زیر مجموعه‌های پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی) منتقل و در آنجا کشت و پیوند شدند. اما خوشبختانه تولیدات 3 شرکت دانش‌بنیان که دانش فنی تکثیر این پایه‌ها را از پژوهشکده دریافت کرده‌اند در مرحله نهالستان هستند.

این پایه‌ها نسبت به یکدیگر تفاوت‌هایی دارند، از جمله این‌که پایه‌های مالینگ ـ مرتون MM111 خیلی کوتاه‌کننده نیستند، ولی مقاومت نسبتا خوبی به بیماری‌ها و آفات دارند، در حالی که پایه‌های MM106 کوتاه‌کننده‌تر هستند و نکته قابل توجه در این پایه‌ها این است که آنها برای رشد با مناطق جغرافیایی کشور سازگارند و در مناطق کشت شده موجب افزایش عملکردی حداقل 2 برابر خواهند شد. البته آزمایش‌ها نشان داده پایه‌هایMM111 برای مناطق بادخیز مناسب نیستند.

آنچه مسلم است این‌که روش معمول افزایش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی اعم از گیاهی و دامی در حال حاضر به تنهایی پاسخگوی نیاز غذایی جهان نیست. در نتیجه نیاز جدی به استفاده از روش‌های نوین برای کاهش زمان و هزینه به نژادی (اصلاح نژاد) در جهت افزایش میزان کمیت و کیفیت محصولات است و بیوتکنولوژی کشاورزی به‌عنوان مهم‌ترین فناوری نوین به‌طور مستقیم این قابلیت را دارد که در حداقل زمان میزان کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی را افزایش دهد.

دلیل این امر استفاده از فناوری‌های جدید شامل مهندسی ژنتیک، ژنومیکس، پروتئومیکس، نانوبیوتکنولوژی و بیوتکنولوژی میکروبی در جهت افزایش تحمل به تنش‌های زنده (بیماری‌ها و آفات) و غیر زنده (خشکی، شوری، سرما، گرما و...) و تولید گیاهان سالم عاری از عوامل بیماری‌زا و نیز کاهش میزان ضایعات و از طرف دیگر تولید مواد با ارزشی از قبیل سوخت زیستی، بیوکمپوست، آنزیم‌ها و سایر مواد بیولوژیک با ارزش ازقبیل سموم و کودهای بیولوژیک است.