مصرف ویتامین حد و اندازه دارد

هر ویتامینی کارکرد مشخصی دارد. بدن انسان نمی‌تواند به تنهایی ویتامین‌ها را بسازد. در نتیجه باید مقدار ویتامین لازم از طریق مواد غذایی به بدن برسد. با توجه به این‌که تمام عملکردهای پیچیده بدن تاثیرات متقابل روی هم دارند، به همین دلیل به میزان معینی ویتامین، املاح و مواد غذایی نیاز داریم. غالبا تغذیه ما یکنواخت شده و علت آن ممکن است ناآگاهی، راحت‌طلبی، محدودیت‌های زمانی ناشی از شغل و رژیم‌های نامناسب برای کاهش وزن و... باشد. این بی‌توجهی به تغذیه صحیح منجر به کمبود ویتامین می‌شود.

سال‌های اخیر، نقطه عطفی در صنعت داروسازی بوده است. آمار تولید و مصرف ویتامین‌ها نشان‌دهنده شتابی روز افزون است! در سال 1993، کشور انگلستان حدود 293 میلیون پوند برای ویتامین‌ها، املاح و سایر داروهای مشابه هزینه کرد. این رقم سال 1997 به 321 میلیون پوند رسید. افزایش آگاهی نسبت به سلامت و علاقه به درمان‌های طبیعی، توجیه‌کننده این افزایش 5 ساله است. از سوی دیگر در این کشور، سالانه بیش از 8 میلیون پوند برای تبلیغات این داروها هزینه می‌شود. تبلیغات شرکت‌های سازنده ادعا می‌کنند که ویتامین‌ها دارو نیستند بلکه جزو مواد طبیعی به شمار می‌روند که همچون غذای روزانه، مصرفشان بلامانع است، اما آیا براستی چنین است؟ مگر
نه این‌که ویتامین مورد نیاز بدن، حد معینی دارد؟ پس مصرف بیش از حد نیاز چه عوارضی در پی خواهد داشت؟ آیا این میزان معین نیز الزاما باید به وسیله داروها تامین شود؟

ویتامین B6 یا پیریدوکسین: این ویتامین در منابعی همچون گوشت دام، طیور، ماهی، سیب‌زمینی، موز و آجیل‌ها یافت می‌شود و باعث تسریع سوخت و ساز پروتئین، چربی، کربوهیدرات، تولید سلول‌های قرمز خون و سالم نگهداشتن بافت‌های عصبی می‌شود. کمبود این بیماری باعث ایجاد زخم در دهان، تهوع، حالت‌های عصبی، کم‌خونی و تشنج می‌شود. همچنین استفاده زیاد این ویتامین موجب مسمومیت و آسیب‌رسانی به اعصاب می‌شود.

ویتامین B12 (‌سیانوکوبال آمین): این ویتامین نیز در گوشت دام، طیور، ماهی، لبنیات و تخم‌مرغ به وفور یافت می‌شود. قابل ذکر است که گیاهان فاقد این ویتامین هستند. این ویتامین باعث تولید سلول‌های قرمز خون و سالم نگهداشتن بافت‌های عصبی می‌شود. کم خونی حاد منجر به مرگ، فلج اعصاب و عضلات از جمله علائم کمبود این ویتامین محسوب می‌شوند. از آنجا که این ویتامین بدون عامل داخلی قابل جذب نیست باید درمصرف آن احتیاط کرد.

ویتامین D: این ویتامین قابل تامین در منابعی چون نورخورشید، روغن جگر ماهی، تخم‌مرغ، جگر و انواع ماهی‌های پرچرب یافت می‌شود و به سخت شدن استخوان‌ها و دندان‌ها و افزایش جذب و بهره‌برداری از کلسیم و فسفر کمک می‌کند. کمبود این ویتامین باعث علائمی همچون از دست دادن کلسیم، نرم شدن استخوان‌ها و دندان‌ها و بیماری راشیتیسم می‌شود، اما باید توجه کرد، استفاده زیاد از این ویتامین نیز باعث مسمومیت، توقف رشد، کم شدن وزن و سخت شدن نسوج نرم بدن می‌شود (بعضی از داروها مانند باربیتونرات‌ها، داروهای کاهش کلسترول، کرتیزون و بعضی داروهای ضد تشنج، متابولیسم ویتامین D بدن را متوقف می‌کنند)‌.

ویتامین K: باکتری‌های روده تولیدکننده این ویتامین هستند و بیشتر در منابعی مانند اسفناج وسبزی‌های با برگ سبز تیره، جگر، شیر و تخم‌مرغ یافت می‌شوند. این ویتامین به انعقاد خون کمک می‌کند و کمبود آن، باعث عدم انعقاد خون در اعضای صدمه‌دیده بدن و خونریزی می‌شود. همچنین باید در مصرف بیش از حد این ویتامین به علت آسیب‌های کبدی و مغزی، زردی و از بین رفتن سلول‌های قرمز خون و خنثی‌کننده اثر داروهای رقیق‌کننده خون احتیاط کرد.

فقط در بعضی شرایط خاص به ویتامین بیشتر نیاز است، شرایطی از قبیل:

ـ اختلالات متابولیسم ناشی از بیماری‌های معده و روده

ـ هنگام بارداری و شیردهی (نیاز به ویتامین در این دوران ممکن است 30 تا 100 درصد افزایش یابد.)

ـ هنگام مصرف برخی داروهای ضد بارداری و دوران یائسگی

ـ هنگام کاهش کالری مثل رژیم‌های غذایی که به دلیل کاهش مصرف چربی، ویتامین کمتری مصرف می‌کنیم.

ـ در وضعیت‌های استرس

ـ مصرف سیگار (کسی که 20 عدد سیگار در روز مصرف می‌کند، روزانه 60 درصد بیش از افراد غیرسیگاری به ویتامین Cنیاز دارد.)

ـ کهولت سن (افراد مسن به دلیل دندان‌های سوم یا عاریه، از میوه‌ها و سبزی‌های خام نمی‌توانند استفاده کنند.)

ـ هنگام ابتلا به برخی بیماری‌ها یا مصرف برخی داروها مثل داروهای ضد بارداری، ضد صرع یا متفورمین و...

ـ دوره‌های رشد سریع مثل زمان کودکی و نوجوانی

امروزه مصرف ویتامین‌های اضافی به حدی است که در اقصی نقاط کشور نیز آمپول‌های ویتامین زرد و قرمز را می‌شناسند و می‌پندارند که مصرف زیاد آنها اثر مستقیم در درمان امراض ایشان دارد، بویژه افرادی که از دردهای نواحی پا و زانو رنج می‌برند، درحالی که ممکن است گاه مصرف بی‌رویه این ویتامین‌ها که در قالب قرص و کپسول و آمپول عرضه می‌شوند، عوارضی منفی نیز همراه داشته باشد.

اگرچه تحقیقات بیشتری باید انجام شود تا افزایش مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین‌ها را ثابت کند اما امروزه دریافته‌ایم که مصرف اضافی برخی ویتامین‌ها از جمله E به صورت مرتب و در قالب انواع دارو، پدیده توصیه شده‌ای نیست بلکه توصیه‌های کنونی بر متنوع کردن غذا و استفاده از ترکیب مناسب ویتامین‌ها استوار است. به عنوان مثال سالاد میوه سیب که حاوی مقدار مطلوبی ویتامین، املاح و سایر مواد گیاهی است، پرتقال (سرشار از ویتامین C)‌ و سایر میوه‌هایی که برحسب ذائقه خودتان می‌توانید به آن اضافه کنید. اگر پودرهای نارگیل، کاکائو و... که حاوی ویتامین E هستند و نیز هویج به عنوان پیش ویتامین A را به این ترکیب اضافه کنیم، ترکیب مناسبی از ویتامین‌ها به دست می‌آید.

ناگفته نماند که این ویتامین‌ها به طور متقابل تقویت‌کننده یکدیگرند. البته مقدار ویتامین مصرفی شما طی روز، به میزان غذایی بستگی دارد که مصرف می‌کنید. متخصصان معتقدند بهترین راه تامین ویتامین‌ها، استفاده از مواد غذایی تازه است و معمولا 5 وعده استفاده از سبزی‌ها و میوه‌ها می‌تواند کافی باشد. مصرف 6 میلی‌گرم پیش ویتامین A ، 100 گرم ویتامین Cو 14 میلی‌گرم ویتامین E، مقادیر مطلوبی است.

ویتامین‌ها و مواد معدنی برای حفظ سلامت بدن ضرورت دارند. بدن ما به 13 نوع ویتامین و دست‌کم 10 نوع مواد معدنی برای بقا نیاز دارد؛ ولی این مقدار از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در بیشتر موارد همه می‌توانند از مکمل‌های غذایی استفاده کنند و میزان نیاز هر کس با توجه به میزان فعالیت او سنجیده می‌شود و به جنس، سن، تاریخچه سلامت خانوادگی و سلامت عمومی فرد نیز وابسته است. 3 گروه بیشتر از دیگران به ویتامین و مواد معدنی نیاز دارند.

به‌طور کلی باید گفت افرادی که غذا به اندازه کافی می‌خورند و از رژیم غذایی حاوی سبزی که و میوه‌های تازه استفاده می‌کنند نیازی به مصرف دارو یا مکمل‌های حاوی ویتامین ندارند.

درواقع مصرف داروها یا مکمل‌های حاوی ویتامین هیچ تأثیری روی دستگاه گوارش ندارد و مصرف بیش از حد آنها در افرادی که به مقدار کافی غذا می‌خورند، موجب بروز مسمومیت خواهد شد. تنها افرادی که تمایل به خوردن غذا ندارند و از رژیم غذایی ناقصی برخوردارند باید زیر نظر پزشک متخصص از دارو و مکمل‌های حاوی ویتامین استفاده کنند تا دچار سوءتغذیه نشوند.

کودکان و نوجوانان: از آنجا که کودکان و نوجوانان در حال رشد هستند، بدن آنها برای این که با تغییرات سریع حاصل از رشد کنار بیاید، به مقدار فراوانی ویتامین و مواد معدنی نیاز دارد. این روزها به خاطر وجود فست‌فودها و غذاهای آماده، کودکان و نوجوانان آن طور که باید مواد مغذی و معدنی لازم را دریافت نمی‌کنند. بدن کودکان و دختران نوجوان به آهن نیاز دارد و پسران و دختران نوجوان همچنین به روی نیاز دارند. ممکن است این گروه سنی به مکمل‌های این مواد معدنی و ویتامین‌ها  احتیاج داشته باشند.

گیاهخواران: اگر گیاهخوار هستید، مقدار فراوانی ویتامین و مواد معدنی موجود در گوشت را از دست می‌دهید. ولی اگر از مواد غذایی گیاهی بدرستی و به مقدار کافی استفاده کنید، می‌توانید مواد غذایی مورد نیاز بدنتان را تامین کنید. ممکن است به مکمل‌ها احتیاج داشته باشید، چون بعضی ویتامین‌ها تنها در منابع غذایی حیوانی وجود دارند و در گیاهان یافت نمی‌شوند.

سالمندان: مردان و زنان بالای 60 سال، مواد معدنی و ویتامین‌های مورد نیازشان را از غذاها تامین نمی‌کنند و این درست زمانی است که دریافت این ویتامین‌ها و مواد معدنی برایشان اهمیت بسیار دارد. بنابراین این افراد گاهی به مکمل ویتامین‌ها و مواد معدنی نیاز پیدا می‌کنند. البته لازم به یادآوری است، تمام افراد باید تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه، مکمل‌ها را مصرف کنند.

محققان با رد تاثیر بعضی مکمل‌های ویتامین بر سلامت، نسبت به مضر بودن آنها هشدار داده‌اند. بررسی ۶۷ تحقیق مختلف بر تاثیر مصرف مکمل‌های ویتامین نشان داده است، مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها نه‌تنها باعث طول عمر نمی‌شود که در خیلی موارد، مرگ زودهنگام افراد را در پی دارد.

محققان دانشگاه کپنهاگ دانمارک می‌گویند، مصرف مکمل‌های ویتامین‌های A و E در روند طبیعی سیستم ایمنی بدن تداخل می‌کند. در این حال به گفته محققان، مصرف بتاکاروتن، ویتامین A و ویتامین E احتمال مرگ را افزایش می‌دهد. علاوه بر مکمل‌های عنوان شده، بررسی این محققان شامل ویتامین C و سلنیوم هم بوده است. پیش از این تصور می‌شد این مکمل‌ها به خاطر خواص آنتی آکسیدانی که دارند، مانع از آسیب رادیکال‌های آزاد به سلول‌های بدن می‌شوند. از رادیکال‌های آزاد به عنوان علت بروز بیماری‌هایی مانند انواع سرطان و بیماری‌های قلبی نام برده می‌شود. در این مطالعه، نتیجه تحقیقات مختلف بر ۲۳۳ هزار نفر بررسی شده است. این گروه از افراد شامل افراد بیمار و افراد سالمی بوده‌اند که مکمل‌های ویتامین مصرف می‌کرده‌اند.

محققان دانمارکی پس از مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که مصرف مکمل‌های ویتامین A خطر مرگ را 16 درصد افزایش می‌دهد. این رقم برای بتاکاروتن ۷ درصد و ویتامین E ، 7 درصد است. به گفته محققان، تحقیق درباره مصرف مکمل‌های ویتامین C هیچ تاثیر منفی یا مثبتی ندارد. در این حال، آنها خواستار مطالعه بیشتر بر مصرف این ویتامین و سلنیوم هستند. وزارت بهداشت بریتانیا هم از شهروندان خواسته است به جای مصرف مکمل‌های مصنوعی ویتامین‌ها، نیاز خود را به ویتامین‌های مختلف از راه تغذیه برطرف کنند.