قرآن در متن زندگی مردم

دکتر سید یحیی یثربی این روزها سخت در تلاش برای ترجمه‌ای همه فهم و عامیانه از قرآن کریم است که چند جلد آن تاکنون به چاپ رسیده است. دکتر یثربی از استادان پیشکسوت فلسفه است و تالیفات بسیاری در زمینه‌های مختلف داشته و دارد. با او در مورد انگیزه و چگونگی ورود قرآن به متن زندگی جدید به گفت‌وگو پرداختیم که در اینجا آن را می‌خوانیم:

پیشتر آثاری از شما درباره عرفان نظری منتشر شده بود و البته آثار فلسفی شما علی‌الخصوص در سال‌های اخیر بر آثار عرفانی غلبه دارد و هم‌اکنون غالبا شما را به عنوان استاد علوم عقلی و فلسفی می‌شناسند. اما بفرمایید در این میان چه شد که میان تدریس و تالیف در موضوعات فلسفه مشأ و اشراق و حکمت متعالیه، به ترجمه قرآن مشغول شدید؟ انگیزه و مبانی حرکت شما برای اقدام به ترجمه قرآن چه بود؟

در 60 سال اخیر به شکل طبیعی گرایشی به ترجمه روان قرآن پیدا شده است.ازجمله آنها تلاش مرحوم ابوالقاسم پاینده و کوشش مرحوم دکتر فولادوند بوده است.کاری که من در پی انجام آن هستم از یک جهت ادامه همین کاری است که به طور طبیعی پیگیری شده است اما از جهت دیگر درپی آن هستم که گامی نیز به جلو برداشته و بیش از پیش به «پیام قرآن» بیندیشم.

ضمن این‌که در گام نخست در پی ارائه ترجمه‌ای «معنامحور» نه لفظ‌محور خواهم بود. البته این کار بدون اجازه ائمه اطهار(س)انجام نخواهد شد. انگیزه این تلاش نیز نیاز به توضیح دارد. هر روز در جامعه، چیزهایی اضافه بر اسلام و تشیع دیده می‌شود و چیزهایی به دین منسوب شده و جاافتاده است که اگر به پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص)عرضه شود با آن بیگانه خواهند بود.

یکی از علمای بزرگ بیان می‌دارد که کارهایی امروزه در جامعه رایج است که علمای هزار سال پیش از آنها بی‌خبر بوده‌اند و این امور را ندیده بودند. باید توجه داشت که هر چه این پیرایه‌ها را بر دین بیفزاییم از متن آن فاصله می‌گیریم.

دیگر آن‌که روزگار، روزگار توجه به ادیان است و رقابت جهانی شدن، ادیان را نیز دربرگرفته است و ادیان در پی مریدان بیشتر هستند. اما ما معتقدیم که دین خاتم، جاودانه و جهانی، دین اسلام است. از سوی دیگر خداوند و حضرت رسول‌(صلوات‌الله‌علیه و آله‌) و ائمه‌(علیهم‌‌السلام) فرموده‌اند هرچه از ما شنیدید آن را به قرآن عرضه کنید و با آن بسنجید و اگر با آن سازگار بود، بپذیرید. اینها مجموعه عواملی بودند که باعث شدند بنده ترجمه‌ای از قرآن ارائه کنم که حرف من و دیگران کمترین نقش و جلوه‌ای را در آن داشته باشد و سخن مفسران در میان نباشد بلکه خود زبان وحی با مردم سخن بگوید تا مردم بتوانند زندگی خود را با قرآن بسنجند.

در ادیان تحریف شده چون مسیحیت، مردم از تماس با محتوای کتاب مقدس بازداشته و جدا شده‌اند. مردم اجازه فهم متن مقدس را ندارند و فقط پاپ و کلیساست که حق فهم و تفسیر انجیل را دارد. مردم مجاز نیستند دخالت داشته باشند. این‌گونه است که یکی از ادعاهای اصلاح‌طلبان این است که «مردم حق دارند» اما هنوز هم کلیسای کاتولیک این اجازه را نمی‌دهد اما پروتستان‌ها بسیار تلاش کردند تا این اجازه را داشته باشند. در مسیحیت، کلیسا مردم را قادر به فهم نمی‌داند و زبان متن مقدس را رمزی عنوان می‌کند.

قرآن برای مبارزه با این تحریفات و دروغ‌ها، ده‌ها بار تاکید می‌کند که زبان قرآن «مبین» و روشن است و نیازی به توضیح ندارد. البته آن‌که عربی نمی‌داند نیاز به ترجمه دارد اما آن‌که زبان عرب بداند می‌فهمد. هنگامی که پیامبر اسلام(ص) از میان مسلمانان رفت به جزشیعیان که ائمه(علیهم‌السلام) را چراغ راه می‌دیدند، باقی مسلمانان، اسلام را از قرآن آموختند.

البته باید گفت در این ترجمه گاه من به سبک پیشینیان از بعضی از تعابیر استفاده کرده‌ام که خود آنها را نمی‌پسندم اما جا افتاده‌اند. به عنوان مثال در ترجمه «انَّ» از« بی‌گمان یا براستی و به یقین» استفاده کرده‌ام تا ترجمه‌ای زیاد غیرعادی ارائه نکرده باشم. نکته دیگر آن است که کار ترجمه قدری به طول خواهد انجامید زیرا بنده هیچ حمایتی جز حقوق بازنشستگی خود نداشته‌ام که با آن یک یا 2 نفر فوق‌لیسانس ادبیات را به همکاری فرا خوانم. حتی با این‌که سال گذشته تفسیر بنده در حوزه پژوهش در نمایشگاه قرآن مقام نخست را کسب کرد، حتی خبر این مقام نیز پس از چندین ماه به من رسیده است. هم‌اکنون من در همین اتاق خواب خانه خودم این کار را انجام می‌دهم که با این شرایط کار مقداری طول می‌کشد. اما اگر امدادی وجود داشت، مشاور و ویرایشگر را همزمان به همکاری می‌طلبیدم و کار سریع‌تر پیش می‌رفت و در یکسال احتمالا به پایان می‌رسید.

بشر باید مطابق زمانه‌اش مسائل را فهم کند و نمی‌توان امروزه براساس کتاب ارسطو کار کرد.کار امروز با فیزیک نیوتن و اینشتین راه می‌افتد و نمی‌توان با فیزیک ارسطویی، فناوری داشت.

به همین ترتیب نمی‌شود با علوم انسانی 2000 سال پیش جامعه را اداره کرد و نمی‌توان با اطلاعات اقتصادی ناقص گذشته، اقتصاد را اداره کرد. اما در این میان قرآن کریم به عنوان کتاب دین خاتم، تاریخ ندارد و تا انسان، انسان است برایش بس است. این ادعا دلیل خود را دارد، زیرا قرآن می‌تواند در همین زمان از نظر مسائل مهم جهان امروز، انسان را راهنمایی کند. اینجا جای بحث دقیقی وجود دارد. به عنوان مثال برای فهم بیشتر باید گفت فناوری امروز را همان طبیعتی به انسان داده است که در قرون و اعصار گذشته نیز وجود داشته است پس چرا به ایشان اینها را ارائه نمی‌کرده است؟ آیا طبیعت این تسهیلات را در گذشته در دل خود نداشت؟ پس چرا بشر نمی‌توانست بهره امروزین را از آن ببرد؟

قرآن هم همین‌گونه است. نیازها را در تمام دوران‌ها در خود دارد، اما برای بهره‌گیری از آن، شعور لازم است. زبان قرآن چون زبان هستی و طبیعت روشن است، اما انسان‌هایی آماده و مستعد و نیازمند و طالب می‌خواهد که در او پاسخ خود را بکاوند و استخراج کنند.

بنابراین مشکل از ماست که پرسش نداریم و نیاز وطلب را به شدتی که برای یافتن جواب لازم است در خود نداریم. با هر نیازی اگر به قرآن رجوع شود، پاسخ گرفته خواهد شد. ما با نیاز‌های سنتی سراغ قرآن می‌رویم و پاسخ‌های سنتی نیز می‌گیریم.

اگر با نیاز جدید سراغ قرآن برویم نتیجه‌اش دیده خواهد شد.

کار قرآن این نیست که بدون تلاش، ما را هدایت کند. قرآن آمده تا ما را حمایت کند تا تلاش کنیم و با پشتیبانی همه‌جانبه قرآن از نظر منطق، معرفت‌شناسی و روش جهان‌بینی بتوانیم هم در جهت تسخیر طبیعت پیش رویم و هم در مدیریت جامعه و پرورش انسان پیشرفت کنیم. اما شرط لازم این کار آنست که بتوانیم با قرآن رابطه درست برقرار کنیم.

قرآن چیزی را پنهان نمی‌کند. زبانش چون زبان آب و خاک و آفتاب روشن و آشکار است، اما این آدمی است که گاه در خواب و غفلت است و آن را نمی‌شنود.

مهدی امام‌بخش 
جام جم