باکتری‌ها همیشه مضر نیستند

 علاوه بر آن برخی از بیماری‌ها در نتیجه به هم خوردن رابطه طبیعی بین بدن میزبان و باکتری‌های مفید بروز می‌کنند. در حقیقت، افزایش شیوع بیماری‌هایی چون دیابت و چاقی نشان می‌دهد اکوسیستم درونی بدن ما از سوی شیوه زندگی مدرن امروزی در حال تهدید شدن است. به نظر می‌رسد علاوه بر محیط خارج باید کم‌کم نگران محیط داخلی بدن خود نیز باشیم.

بدن یک انسان با جثه معمولی محل تجمع حدودا 100 تریلیون میکروب است که بیشتر آنها را باکتری‌ها تشکیل می‌دهند و بقیه به ویروس‌ها، قارچ‌ها و پروتوزوا اختصاص دارد. در واقع به ازای هر سلول از بدن 10 میکروب در بدن ما زندگی می‌کند و این نشان می‌دهد که تعداد میکروب‌ها از تعداد سلول‌های بدن شما هم بیشتر است!

میکروب‌ها در تمام نقاط بدن وجود دارند. مثلا روده، دهان، پوست و غشاهای مخاطی. در حقیقت فقط وقتی در شکم مادرتان زندگی می‌کردید از دست میکروب‌ها در امان بودید و از همان ابتدای تولد، باکتری‌ها شروع به وارد شدن به بدن شما کرده‌اند. تعداد تنوع باکتری‌ها در روده از سایر نقاط بدن بیشتر است و در این میان نحوه تغذیه کودک روی باکتری‌هایی که در روده ساکن می‌شوند موثر است.

بدون شک اگر این باکتری‌های مفید نبودند بدن ما با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شد. چراکه به عنوان مثال باکتری‌های روده‌ای در تکامل سیستم ایمنی موثرند. میکروب‌ها حتی در شکل‌گیری روده نیز نقش دارند. در موش‌های آزمایشگاهی که میکروب روده‌ای ندارند، چین‌های روده‌ای برای بالا بردن سطح جذبی روده تشکیل نمی‌شوند. این یافته‌ها گواه بر این مساله هستند که میکروب‌ها با کمک هم به شکل‌گیری عملکرد اعضای بدن کمک می‌کنند، اما مشاهده دقیق رفتارهای میکروب‌های روده‌ای چندان ساده نیست چراکه بسیاری از آنها در محیط آزمایشگاهی قابل کشت نیستند. امروزه دانشمندان در تلاشند تا با استفاده از تکنولوژی جدید استخراج ماده ژنتیکی نمونه‌ها، مطالعات خود بر باکتری‌های روده‌‌ای را دنبال کنند. با استفاده از این تکنیک‌های جدید دانشمندان دریافته‌اند که روده بزرگ انسان‌ها به طور عمده حاوی دو نوع باکتری و تعداد اندکی قارچ و پروتوزو است.

به نظر شما نقش این میکروب‌ها در بدن چیست؟ بدن انسان به تنهایی قادر به ساختن ویتامین B کافی و ویتامین K نیست و از طریق همین باکتری‌ها نیاز خود به این 2 گروه ویتامین را مرتفع می‌کند،‌ ولی باید بدانید که میکروب‌ها فواید دیگری نیز دارند. به عنوان مثال، دارای ژن‌هایی هستند که آنها را قادر می‌سازد کربوهیدرات‌های پیچیده را به ملکول‌های ساده‌تری به نام اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه تبدیل کنند. این اسیدهای چرب بین 5 تا 15 درصد از نیاز ما به انرژی را تشکیل می‌دهند. همچنین این باکتری‌ها می‌توانند سلولز گیاهی و قندهای پیچیده مانند پکتین که در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود را بشکنند، در حالی که در نبود این باکتری‌ها بدن توانایی شکستن این مواد را ندارد.

اخیرا معلوم شده است که برخی باکتری‌های روده‌ای در متابولیزه کردن داروهایی مانند استامینوفن و مواد سمی هم نقش دارند. بنابراین شاید در آینده لازم شود داروسازان علاوه بر ژن‌های انسانی، ژن‌های باکتری‌ها را نیز در ساختن داروها مدنظر قرار دهند.

برخی از بیماری‌ها مانند کولیت اولسرو و کرون باعث کاهش تنوع باکتری‌های روده می‌شوند. افراد مبتلا به این بیماری‌ها نسبت به افراد سالم 25 درصد تنوع ژنی کمتری در باکتری‌های روده دارند.

یکی از نکات جالب در مورد باکتری‌های روده‌ای این است که به نظر می‌رسد این باکتری‌ها با چاقی نیز در ارتباط باشند. در‌ آزمایشی که روی موش‌های آزمایشگاهی انجام شد،‌ باکتری‌های روده موش‌های چاق و لاغر به موش‌هایی که عاری از باکتری روده بودند انتقال داده شد و پس از مدتی مشخص شد موش‌هایی که باکتری‌های موش‌های چاق را دریافت کرده بودند با افزایش وزن مواجه شده‌اند. آزمایش‌های بعدی نشان دادند باکتری‌های افراد چاق توانایی بیشتری برای آزادسازی انرژی غذاها دارند.

در این میان یکی از مسائلی که دانشمندان را نگران کرده است،‌ تمایل افراد به استفاده از آنتی‌بیوتیک‌هاست که موجب آسیب‌دیدگی و مرگ باکتری‌های روده می‌شود. پس از مصرف هر دوره آنتی‌بیوتیک، تغییرات شدیدی در باکتری‌های روده اتفاق می‌افتد و یک هفته زمان لازم است تا باکتری‌ها شروع به بازسازی توان از دست رفته خود کنند. دانشمندان بر این باورند اختلافات مداومی که در تعادل بیولوژیک میکروب‌های روده رخ می‌دهد می‌تواند باعث تغییر دائمی اکوسیستم میکروب‌های روده شود و این تغییرات به همین ترتیب به نسل‌های بعدی به ارث برسد. در حال حاضر کشف ارتباط پیچیده بین میکروب‌ها و بدن انسان محور اصلی پژوهش‌های بیولوژیک را تشکیل می‌دهد.

مطالعات جدید نشان داده است که تنوع ژنی باکتری‌های مدفوع هر فرد به سن، جنس، شاخص توده بدن (BMI)‌ و ملیت بستگی دارد. به عنوان مثال افزایش سن با افزایش ژن‌های آنزیمی لازم برای شکستن نشاسته در رژیم غذایی همراه است. همچنین به نظر می‌رسد مردان نسبت به زنان راه‌های بیوشیمیایی بیشتری برای تولید اسید آمینه اسپارتات دارند.

میکروب‌های انفرادی که از شاخص‌ توده بدنی بالاتری برخوردارند از نظر ژن‌های موثر در آزادسازی انرژی غذاها غنی‌ترند و در نهایت افراد با ملیت‌های مختلف برخی از ژن‌های مخصوص به خود را دارند. مطالعات بیشتر می‌تواند منجر به کشف رابطه بین برخی ژن‌های باکتری و بیماری‌های شایعی همچون سرطان روده بزرگ، چاقی، سندرم متابولیک، دیابت و بیماری‌های قلبی ‌‌ـ عروقی شود. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، آزمایش‌های مدفوع می‌تواند به عنوان یک روش تشخیصی زودهنگام برای بیماری‌هایی که تشخیص زودهنگام برای درمان قطعی‌تر لازم است به کار رود. در عین حال نمونه‌های مدفوع را می‌توان در مدت زمان خاصی زیر نظر گرفت تا پیشرفت بیماری را تحت کنترل درآورد. به طور کلی از آنجا که آزمایش مدفوع یک روش تشخیصی ارزان به شمار می‌رود، اگر بدانیم باید دنبال چه چیزی در آن بگردیم می‌توانیم به تشخیص زودهنگام بیماری‌ها کمک بزرگی بکنیم.

دکتر امیر شیروانی