نظام جامع تزکیه و تعلیم

یعنی فرهنگ آنان را تحول‌خواه و به دور از عقب‌ماندگی و جهل و در عین حال شدیدا وامدار قلمرو سنن و نوامیس دینی، سر و سامان می‌دهد.

بر این اساس است که ما در صحبت از تزکیه و تعلیم، لزوما محدوده نظام آموزش رسمی را که عمدتا در آموزش و پرورش خلاصه می‌شود منظور نظر نداریم و معتقدیم قلمرویی که در آن، تحولات بنیادی در راستای آزاد، عابد، مختار و مکلف بار آمدن انسان‌ها تجربه می‌شود دربرگیرنده نظام رسانه‌ای اعم از صوتی، تصویری و مکتوب و همچنین خانواده، نظام آموزش بین خانواده و نهاد نگهداری کودکان، ادبیات و شعر کودک، مدرسه و مسجد است و البته این قلمرو تا مرزهای آموزش در مقاطع بالاتر نیز گسترش می‌یابد.

بدیهی است به این ترتیب آنچه تحت عنوان کتاب، فیلم، تئاتر، موسیقی، انواع هنرها، جهانگردی و گردشگری، میراث فرهنگی و زیارت و ... هم مطرح هستند تحت پوشش قلمرو موضوع بحث قرار می‌گیرند. البته این بیان و انحصار به آن معنی نیست که شیوه‌های زندگی در عرصه سیاست و اقتصاد بر قلمرو دربردارنده تحولات عمده در روح و روان انسان، تاثیرگذار نیستند، بلکه به این معنی است که بخش بسیار گسترده و عمده‌ای از مناسبات انسانی در این موضوعات، همه و همه بر مدار تزکیه و تعلیم مبتنی و معطوف به آن می‌چرخند و مختصات خود را وامدار آن هستند. لذا چنانچه این تزکیه و تعلیم به شرحی که پیشتر مورد اشارت قرار گرفته است، محقق شود، بتدریج آثار و کارکردهای آن در نگرش‌ها، رفتارها و بینش‌های مردم متجلی می‌گردد و زمینه را برای شناخت‌شناسی معطوف به جامعه دینی آماده می‌سازد.

قلمرویی با این ویژگی و با این عناصر و اجزا که چرخش هدفمند خود را بر محور تزکیه و تعلیم مربوط به آن تجربه می‌کند، در مراحل ساخت و طی دوران مرارت‌بار و بشدت حساس سازندگی جامعه الگو، باید نقش اولی و پیشتاز را نسبت به هر قلمرو دیگری داشته باشد؛ هر چند که آن قلمروها هم مهم باشند که هستند.

نیروی انسانی، امکانات مالی و پولی و مجموعه استعدادها و امکانات جامعه همه و همه باید مقدمتا در راستای تحقق این مهم اختصاص ‌یابند و بدیهی است در این ارتباط ساختارهای مربوط به قلمرو کلی، یعنی نظام تزکیه و تعلیم و پیامدهای آن به گونه‌ای شکل می‌گیرند که متناسب با درجه تعالی و پیشرفت‌ جامعه می‌باشند. دلیل آن هم بسیار روشن است.

جامعه در حال ساخت و محقق‌کننده الگو، ضمن این‌که اولویت دارد، کمبود هم دارد و لذا باید از امکانات خود به‌گونه‌ای استفاده کند که هم امکانات مورد نیاز و لازم برای قلمرو در اولویت قرار گرفته را تامین نماید و هم در عین حال ذره‌ای از امکانات خود را بیهوده و عبث به کار نگرفته و مثلا مصروف تحقق امور حتی خوب ولی غیرضرور برای مرحله‌ای که جامعه در آن به سر می‌برد، ننماید؛ زیرا بخوبی آشکار است که عدم برنامه‌ریزی درست به معنای اقدام منجر به نقض غرض در نظام تزکیه و تعلیم تلقی می‌شود.

دکتر حسن سبحانی