حرکت انقلابی در بحرین برگشت ‌ناپذیر‌ است

در ارتباط با اجلاس اخیر کشورهای شیخ‌نشین خلیج فارس باید گفت که این کشورها مجموعه‌ای نسبتا فرهنگی، محافظه‌کار و از لحاظ ساختاری اکثرا نزدیک به هم هستند جدا از این، امیرنشین هستند و پادشاهی دارند و هر گونه تحول در یکی می‌تواند منجر به تحول در بقیه شود. به همین دلیل این کشورها به سرعت به بحرین نیرو اعزام کردند و پول در اختیار این کشور قرار دادند و تلاش دارند تا چنین اتفاقی دیگر در این مجموعه تکرار نشود. چرا که اگر چنین تحولاتی رخ دهد ممکن است دیگر کشور‌ها را تحت تاثیر خود قرار دهد. به همین دلیل این نوع تصمیم‌گیری‌ها در واقع برای حفظ نظام‌های سیاسی موجود صورت می‌گیرد. گذشته از این چنین کشورهایی فکر می‌کنند چون کشورهایی عمدتا ثروتمند و صادرکننده نفت هستند با پول می‌توانند همه بحران‌ها را حل و فصل کنند. در حالی که انگیزه اصلی این بحران مباحث اقتصادی نیست و در واقع بعد اصلی این بحران بحث کرامت انسانی است. زیرا مردم بحرین احساس می‌کنند کرامت آنان لکه‌دار و نقض شده است. من تصور می‌کنم با توجه به تصمیمات اجلاس اخیر این شورا در ریاض این کشورها پیام اصلی رفتارها و خیزش‌های بحرین را درک نکرده‌اند و همچنان در چارچوب‌های گذشته در حال مدیریت بحران هستند. به نظر من این نوع رفتارها نمی‌تواند برای بحران بحرین کارساز باشد.

پایه اصلی راهبرد سیاست‌های غرب در منطقه خاورمیانه 2 مساله است: یکی حفظ امنیت اسرائیل و دیگری حفظ جریان نفت به قیمت ارزان. درمصر بحث نفت مطرح نبود در یمن و تونس نیز مطرح نیست، اما در جایی که نفت وجود دارد مثل لیبی ما می‌بینیم این رفتار تغییر پیدا می‌کند. خلیج فارس با توجه به این که نیمی از نفت وارداتی غرب را تامین می‌کند و گذشته از آن نیز حساسیت خاصی دارد دیگر با لیبی هم قایل قیاس نیست زیرا لیبی نفت اروپا را تامین می‌کند نه آمریکا. به همین دلیل هم می‌بینیم مثلا فرانسه و ایتالیا و حتی آلمان حضور گسترده‌تری در لیبی نسبت به آمریکا دارند، اما در خلیج فارس به دلیل این که این نفت انرژی آمریکا را تغذیه می‌کند و اگر بحرانی در آن اتفاق افتد قیمت نفت معلوم نیست به چند صد دلار برسد لذا رفتار آمریکا متفاوت می‌شود. دیدیم که اوباما هم تعارفی در این زمینه نداشت و اعلام کرد موضعگیری‌های آمریکا براساس منافع این کشور صورت می‌گیرد و مباحث دیگر در اولویت‌های بعدی قرار دارند. اظهارات اوباما بیانگر این امر است که برای واشنگتن حقوق بشر و مسائل دیگر دکور است و موضعگیری این کشور براساس منافع خود صورت می‌گیرد.

حالت فوق‌العاده وضعیت ویژه‌ای است و در زمانی که امنیت یک کشور با چالش‌هایی روبه‌رو شود از آن استفاده می‌کنند. زیرا دولت دربازداشت، کنترل و نگهداری افراد و تامین امنیت دست بازتری خواهد داشت، اما باید گفت که این شرایط شرایط پایداری نیست یعنی الان زندگی و اقتصاد در بحرین متوقف شده و خود دولت هم اعلام کرده روزانه میلیون‌ها دلار ضرر می‌کند. بی‌شک این وضعیت قابل استمرار نیست اگرچه کشورهای منطقه سعی کنند با پول‌هایی که در اختیار دولت بحرین قرار می‌دهند این شرایط را قابل تحمل سازد، من تصور نمی‌کنم این شرایط برای برون رفت از بحران کمکی کند. زیرا با هر فردی که در این کشور به شهادت می‌رسد اصرار مردم بر ادامه این راه افزایش می‌یابد و مرگ افراد که در این کشور محافظه‌کار که عشیره و قبیله دارند آنان را مصمم‌تر به ادامه راه می‌کند و در واقع این رفتار دولت نارضایتی متراکمی رابه وجود می‌آورد و امکان حل بحران را هر چه بیشتر دور از دسترس قرار می‌دهد.

اعتراضات بحرین تفاوتی با بحران در مصر، یمن، لیبی و تونس ندارد. اقلیتی که در بحرین حاکم هستند، اقلیتی مذهبی نیست. در بحرین اقلیت حاکم آل خلیفه هم شیعه و هم سنی را عملا تحت سلطه خود درآورده است. این که بیش از نیمی از وزیران کابینه باید از آل خلیفه باشد تحقیر جامعه است. معنی آن این است که اکثریت شیعه یا اقلیت سنی شایستگی لازم را ندارند و تنها آل‌خلیفه است که توانایی این کار را دارد. چنانچه نخست‌وزیر حدود 41 سال است که در این کشور حاکم است. در این حال دولت بحرین سعی می‌کند تا با سنگر گرفتن پشت عنوان مذهبی، 30 درصد جامعه سنی را در کنار خود و در مقابل شیعیان قرار دهد یا از ترس به دست گرفتن قدرت توسط شیعیان، اهل سنت را پشت‌سر خود بسیج کند. در حالی که واقعیت این است که وضعیت بحران بحرین با لیبی و... فرقی نمی‌کند. در این راستا به نظر من شاید طرح موضوع مذهب در بحرین توصیف بخشی از بحران است و در واقع ابزار مذهبی توسط آل خلیفه به عنوان سوپاپ اطمینانی برای حفظ قدرت توسط آل خلیفه مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، چه این که سنی‌های بحرین نیز در حال آگاه شدن هستند و این واقعیت را درک می‌کنند.

علت اصلی همان دوگانگی رفتاری کشور‌های خلیج فارس و کشورهای قدرتمند غربی است که در موضعگیری نسبت به بحرانی مثل لیبی متناقض با بحرین عمل می‌کنند، یعنی از یک طرف از حق تعیین سرنوشت در کشوری مثل لیبی حمایت می‌کنند، اما از طرفی در همان زمان در بحرین این حق را انکار می‌کنند. از سوی دیگر، دولت بحرین و متحدانش برای این که به نوعی این چالش را پنهان کنند فرافکنی کرده و ایران رابه دخالت متهم می‌کنند و می‌گویند که اختلاف را در بحرین شیعی و سنی می‌کند، در حالی که این گونه نیست و ایران سیاست خارجی خود را براساس مذهب تعیین نکرده بلکه براساس اولویت‌های امت اسلامی تعیین کرده است. به همین دلیل هم بحث فلسطین در اولویت‌های ایران قرار دارد. از طرفی، ایران نیز در هشدار‌هایی که به دولت بحرین می‌دهد از موضع مذهب برخورد نمی‌کند بلکه از موضع غیرمذهبی کردن بحران برخورد می‌کند. ایران احساس می‌کند در کل منطقه که جامعه مختلط مذهبی وجود دارد مطرح کردن بحث شیعه و سنی امنیت ملی کشورهای منطقه را تهدید می‌سازد.

باید گفت یکی از مهم‌ترین علل ناآرامی‌ها در بحرین رفتار نخست‌وزیر این کشور است یعنی نخست‌وزیری که 41 سال در قدرت بوده و به تنهایی نزدیک به یک دهم زمین‌های بحرین را تصاحب کرده است. او همچنین رقابت کثیفی را در جمع ثروت و ثبت شرکت‌ها آغاز کرده است. با توجه به این که پادشاه و ولیعهد بحرین جوان‌ترند و در یک دهه اخیر روی کار آمده‌اند سعی می‌کنند تا رفتارهای جدیدی را از خود نشان دهند. این شکاف در حاکمیت نیز به نفع مخالفان است. پادشاه در حال بررسی این مساله است که در صورت امکان با عزل نخست‌وزیر به نوعی رضایت جامعه و معارضان را به دست آورد و با اصلاحات سیاسی این کار را انجام دهد. در عین حال باید گفت مسائلی که باعث نارضایتی مردم شده است فقط رفتار نخست‌وزیر نیست بلکه این بخشی از خواسته‌هاست.

در بحرین، شرایط برگشت‌ناپذیر شده است یعنی این که شرایط به قبل از خیزش برگردد تصور خام و ساده‌ای است. هیچ راهی بجز تحولات در این کشور قابل تصور نیست و حتی خود نظام حاکم نیز به این جمع‌بندی رسیده که بازگشت به وضعیت قبلی امکان‌پذیر نیست چون مردم آگاه‌تر شده و قیام کرده‌اند در نتیجه، نمی‌توان تصور کرد که جامعه کنونی جامعه قبل از قیام باشد. برداشت من این است رژیم حاکم یا با اصلاحات محدود سیاسی رضایت مردم را جلب کند و به این ناآرامی‌ها پایان دهد یا این که دولت رفتار خود را در قبال مخالفان ادامه دهد و مردم هم به مخالفت‌ها ادامه دهند تا دگرگونی‌های بنیادین در این کشور صورت گیرد و تحولی انجام شود. از این رو باید گفت بحرین در آستانه تحول قرار دارد چه به صورت جزئی چه به صورت کلی و چیزی جز این قابل تصور نیست.

من بعید می‌دانم، چون آمریکا ناوگان پنجم خود را در بحرین دارد و به نوعی نیز یکی از ابزار‌های حفظ نظام آل خلیفه همین سیاست‌های غرب است. به عبارت دیگر، هر چند غربی‌ها حضور خیابانی ندارند، اما به حمایت سیاسی از نظام بحرین مشغولند لذا من بر این نظرم که آمریکا یاد گرفته که به جای حضور میدانی در بحرین در مدیریت بحران حضور داشته باشد. با این حال، به اعتقاد من قدرت‌های بین‌المللی در بحرین بیش از آنچه اکنون حضور دارند حضور دیگری پیدا نمی‌کنند و در همان حال در بعد سیاسی هم با فرافکنی و متهم کردن ایران رفتار دولت بحرین را در مقابل مخالفان توجیه می‌سازند.

ادامه بحران در بحرین بر عربستان تاثیر مستقیمی خواهد داشت و بر دیگر کشور‌ها نیز تاثیرات متعددی دارد. چون تحرک سیاسی و سازماندهی سیاسی به شکل گسترده در منطقه وجود ندارد و در عین حال نیز کشورهایی ثروتمند هستند، تداوم این بحران نوعی آگاهی را به وجود خواهد آورد و باعث می‌شود که این نوع حرکت‌ها در منطقه گسترش یابد.

سازمان کنفرانس اسلامی متاسفانه نقش اصلی خود را ایفا نمی‌کند و در بحران‌هایی مانند لیبی، کاری صورت نمی‌دهد. چنانچه می‌بینیم این ناتو است که در این امر دخالت می‌کند. در واقع سازمان کنفرانس اسلامی از بحران‌های زیادی رنج می‌برد و این نهاد اسلامی تاکنون موفق نبوده است. گذشته از این چون مقر این سازمان در عربستان سعودی است و تاثیرپذیری‌ای نیز از این کشور دارد نهادی توانمند برای حل بحران‌ها به حساب نمی‌آید.