11 سال است در دوران خشکسالی قرار داریم

نسبت به ماه‌های فصل پاییز وضعیت بهتر بود. بارندگی که اخیرا اتفاق افتاد، عمدتا در نقاط مرتفع مانند چهارمحال و بختیاری و استان کهگیلویه و بویراحمد، سرشاخه‌های رودخانه‌ها در استان کردستان و آذربایجان حتی در تهران،‌ به صورت برف بود، این نوع بارش برف حسن‌هایی دارد، چون به مرور زمان جذب زمین می‌شود. ماندگاری برف برای دوره بهار که فصل کشاورزی و‌ آبیاری مناسب است.

بارش برف البته نسبت به سال قبل بهتر بوده؛ ولی ما همیشه با حجم و میزان برفی که روان‌آب تولید می‌کند، کار داریم. این میزان، قابل ملاحظه نیست و نمی‌شود به عنوان یک ذخیره برفی مناسب روی آن حساب باز کرد، فقط در حداقل‌های بارش می‌تواند مطرح شود. البته صرفه‌جویی مردم هم می‌تواند در جبران کاهش نزول بارش اثرگذار باشد. با این حال ، ما برای بدترین حالتی که اتفاق خواهد افتاد، کل مخازن را کنترل کردیم. برنامه‌‌ریزی مخازن به نحوی است که ابتدا آب شرب را تامین خواهد کرد، اولویت دوم تامین صنایع و اولویت سوم مباحث زیست محیطی و کشاورزی است. یقینا اگر آبی در مخازن تنظیم شود، با این اولویت‌ها تنظیم خواهد شد. اگر روال به همین شکل پیش برود، در بعضی نقاط مشکل تامین آب کشاورزی را خواهیم داشت.

در رابطه با موضوع خشکسالی و تغییرات اقلیمی که اتفاق افتاده، واقعیت جامعه این است که یکی از عامل‌ها خود انسان‌ها، رفتارها و باورهای آنهاست. ما معتقدیم اکثر تغییرات اقلیمی مربوط به عملکرد انسان‌هاست. در استرالیا، هند، ویتنام و پاکستان شاهد سیلاب‌‌های مخرب هستیم اما در مناطق آفریقایی با خشکسالی مستمر سر و کار داریم. در کشور ایران 11 سال است که در دوران خشکسالی به سر می‌بریم. در کشورهای اروپایی که نیاز به آب زیادی ندارند با سرمای شدید، کاهش دما و بارش‌هایی که خسارات جانی و مالی به همراه دارند مواجه هستیم.یکی از دلایل تغییرات اقلیم مربوط به رفتار انسان‌هاست. نکته اساسی در این زمینه آن است که ما در مصرف نسبت به سایر کشورها در درجه بالاتری قرار داریم و الگوی مناسبی برای مصرف در کشور چه در بعد کشاورزی و خانگی وجود ندارد.

در بخش کشاورزی 90 درصد آب مصرف می‌شود در حالی که راندمان آبیاری ما 33 درصد است. در ارتباط با آب شرب 2 برابر سایر کشورها حتی کشورهای در حال توسعه مصرف داریم.

برای جلوگیری از اسراف بخشی از اقدامات، فرهنگی است و دیگر اقدامات سازه‌ای. باید از تجهیزاتی استفاده شود که کاهنده مصرف باشند شبکه‌هایی که برای مصرف آب کشاورزی داریم مدرن شوند.بازچرخانی و استفاده مجدد آب نیز یکی از راه‌های کنترل مصرف است. جلوگیری از آلودگی آب به دلیل محدودیت منابع نیز از راه‌های نگهداری منابع آبی کشور است.

همچنین ممانعت از برداشت‌های غیرمجاز آب زیرزمینی ، مدیریت مصرف بهتربرای جبران خشکسالی و اقدامات دولت و مجلس برای حفظ حریم و بستر رودخانه‌ها از اساسی‌ترین موضوع مدیریت منابع آب در کشور است. وجود 64 هزار کیلومتر رودخانه در کشور وهدایت آبهای این رودخانه ها نیازمند سرمایه گذاری در مدریت آبی کشور است که به این منظور سازه هایی ایجاد شده است.

موضوع بعدی کنترل برداشت از منابع آب زیرزمینی است. هر ساله در کشور 99 میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌شود که حدود 89 میلیارد متر مکعب آن مربوط به بخش کشاورزی است. 10 میلیارد هم مربوط به میزان آب مصرفی صنایع و شرب است. در بخش کشاورزی از 2/8 میلیون هکتار اراضی آبی که در کشور وجود دارد تنها 7/1 میلیون هکتار شبکه اصلی اجرا شده است.

برداشت آب‌های زیرزمینی توسط کشاورزان باید کنترل شود شبکه‌هایی ایجاد شود که کشاورزان به جای استفاده از منابع زیرزمینی از شبکه‌های آبیاری سطحی استفاده کنند و استفاده از آب‌های زیرزمینی برای کشاورزان محدود شود.

کارگروه تحول اقتصادی هنوز قیمت آب بخش کشاورزی را بررسی می‌کند. تعرفه آب کشاورزی در قانون هدفمندی یارانه‌ها در حال بررسی است.در قانون برنامه پنجم نسبت به خرید تضمینی آب، سرمایه‌گذاری، احداث و بهره‌برداری و حتی مالکیت‌ آب تصریح شده و نسبت به آن باید برنامه‌ریزی شود.شرکت‌های آب منطقه‌ای شرکت‌های ضررده هستند که الان کمک زیان می‌گیرند در نتیجه نمی‌توانند این تفاوت قیمت را تضمین کنند. لذا بانک مرکزی باید به پشتوانه دولت این تضمین را بدهد. یعنی زمانی که سرمایه‌گذار به بانک مراجعه می‌کند اگر قرار بر این باشد که بانک بخواهد از محل درآمدهای شرکت‌های آب منطقه‌ای تضمین بگیرد با توجه به منفی بودن تراز درآمدی چنین تضمینی از سوی شرکت‌ها انجام نخواهد شد.

در حال حاضر هرساله 56 میلیارد متر مکعب از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌شود. 50 میلیارد متر مکعب برداشت‌ها مجاز و 6 میلیارد متر مکعب آن فاقد پروانه است.

قانون تصویب و قرار شده اگر پتانسیل دشت مثبت باشد تغییر روش آبیاری در آن دنبال و شبکه آبیاری مدرن اجرا شود.

زیبا اسماعیلی / گروه اقتصاد