انقلاب در بخش سلامت

حضور 20 هزار نفر پزشک خانواده نیز برای همین منظور در سسیتم سلامت جامعه، افزایش سن امید به زندگی در بین زنان به 73 سال و مردان 71 سال ، واکسینه شدن همه بیماران عفونی در کشور، کسب عنوان یکی از بهترین کشورهای پیوند کلیه در جهان ، رتبه اول جهانی به لحاظ شتاب رشد محصولات پژوهشی و... همه تنها قسمتی از افتخارات بخش سلامت کشور است که پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به دست آمده است.

ایام مبارک دهه فجر فرصت مناسبی است تا مروری کوتاه بر دستاوردهای ارزشمند نظام جمهوری اسلامی ‌در عرصه سلامت داشته باشیم.

انقلاب اسلامی ایران، انقلابی ارزشی و معنوی است، انقلابی برای خدا و معنویت که تحول روحی و فرهنگی عظیمی در آحاد ملت ایران به وجود آورد.این انقلاب آرمانگرا، اسلامگرا، عالمگیر، جهانشمول و بى‏نظیردر جهان اسلام که به رهبری امام خمینی(ره) هدایت شد، تحولى شگرف در کشور پدید آورد.

بخش سلامت در جامعه، حوزه وسیعی را در بر می‌گیرد که تامین شرایط مناسب آن، عزم ملی می‌طلبد و تامین آن از وظایف اصلی حکومت هاست. با توجه به نقش سلامت در توسعه و پیشرفت کشور و نهادینه شدن شعار (انسان سا لم، محور توسعه پایدار) در تدوین و تصویب قوانین، به موضوع سلامت اهمیت ویژه‌ای داده شده است.

یکی از بخش‌هایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌دچار تحولی اساسی شد، بخش بهداشت و درمان بود. با پیروزی انقلاب در قانون اساسی (مانند اصول 29 و 31) دولت مکلف شد از محل درآمدهای عمومی‌ و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت‌های مالی برای تامین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کارافتادگی، بی‌سرپرستی، درراه ماندگی، حوادث و نیاز به خدمات پزشکی را برای همه ملت فراهم آورد.

دولت برای فراهم ساختن امکانات تحقق این تکالیف در نخستین دهه بعد از انقلاب تلاش فراوانی صورت داد. افزایش 100 برابری سرمایه‌گذاری در بخش بهداشت و درمان در 30 سال گذشته منجر به رشد 400 درصدی شاخص‌های بهداشتی و درمانی طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب شده است.

تشخیص و درمان بیماری‌های صعب العلاج یکی از مهم‌ترین اهداف محققان در بخش سلامت است. با گسترش و کاربردی کردن فناوری هسته‌ای در حوزه‌های مختلف، محققان بخش سلامت اقداماتی در جهت تولید دارو با استفاده از این فناوری انجام دادند که از آن جمله می‌توان به تولید رادیو داروها اشاره کرد.

رادیو داروها یا از طریق شکاف اورانیوم یا از طریق واکنش‌های هسته‌ای تولید می‌شوند و داروهایی با پیچیدگی بالا هستند که تا چند سال پیش کاملا وارداتی بود و از آنجا که این داروها عمر بسیار کوتاهی دارند تنها وقفه‌ای یک هفته‌ای در واردات آنها موجب تعطیلی مراکز پزشکی هسته‌ای کشور می‌شود.

چهارمین جشن هسته‌ای در فروردین امسال در حالی برگزار شد که محققان کشور به دانش فنی تولید 6 رادیو دارو برای بیماری‌های صعب العلاج دست یافته‌اند. بر این اساس پژوهشگران کشور موفق به تولید 2 رادیو دارو ساماریوم 153 و رنیوم186 شدند. رنیوم با استفاده از رآکتور و شتاب‌دهنده‌ها و ساماریوم از طریق واکنش هسته‌ای عرضه شدند.

این دو دارو به منظور کاهش درد در بیماران سرطانی تولید شدند. این رادیو داروها مراحل پایانی تایید برای بهره‌برداری را می‌گذرانند که پس از اخذ مجوزهای لازم از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تولید انبوه می‌رسند و احتیاجات بیماران داخلی را مرتفع خواهند کرد.

رادیو داروی لوتسیوم 177 که از جدیدترین رادیوداروهای درمان دردهای سرطان استخوان است از جمله این رادیوداروها بود که با تلاش محققان پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای سازمان انرژی اتمی ایران به تولید رسیده است.

ید 131 ـ کلروتوکسین دیگر رادیو داروست که با اتصال به سلول‌های تومور مغزی باعث از بین رفتن آنها می‌شود.

این دارو نیز با تلاش محققان پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای سازمان انرژی اتمی ایران برای درمان بیماران به جامعه پزشکی عرضه شده است. گفتنی است این دو رادیو دارو تنها در تعداد معدودی از کشورهای جهان تولید می‌شود.

تولید رادیو داروی مولیبدن تکنسیم از دیگر دستاوردهای محققان هسته‌ای در بخش داروسازی است. این رادیو دارو در تشخیص بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد که مهم‌ترین آنها بیماری‌های قلبی و تنگی عروق قلب است. همچنین این ماده دارویی در تشخیص بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌هایی که نیاز به اسکن از ماهیچه‌های قلبی، مغز استخوان، غدد بزاقی، تیروئید، پاراتیروئید، شش‌ها، کبد و کلیه دارند، کاربرد دارد.

رادیو داروهای ید 131، تالیوم و گالیوم از محصولات مهم پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای است که در درمان بیماری‌ها موثر هستند. این داروها نیز به تایید وزارت بهداشت رسیده‌اند.

واکسیناسیون پیش از پیروزی انقلاب اگر چه وجود داشت اما در تمامی مناطق کشور نبود و پوشش بالایی را نه به لحاظ جغرافیایی و نه به لحاظ نوع بیماری داشت. با تلاش‌های انجام شده شاخص پوشش واکسیناسیون کودکان زیر 5 سال علیه بیماری‌های واگیردار (فلج اطفال، سرخک، سیاه سرفه، دیفتری، کزاز، سل و هپاتیت B) از حدود 20 درصد در سال1363 به بالای 95درصد در سال 1380 رسیده است.

جالب است بدانیم این شاخص در آمریکا 93 درصد، فرانسه92 درصد، انگلستان 91 درصد و میانگین کشورهای منطقه مدیترانه شرقی 77.5 درصد است.

موفقیت بزرگ کشور در پوشش واکسیناسیون بالای 95 درصد باعث شده است مرگ کودکان زیر 5 ‌سال کاهش پیدا کند. با پوشش خوب واکسیناسیون و بسیج سراسری سال 1371 ‌ایران موفق به دریافت گواهینامه بین‌المللی ریشه کنی فلج اطفال شد.

اکنون 2 بیماری کزاز نوزادی و سرخک به سبب پوشش مناسب واکسیناسیون مادران و نوزادان در ایران حذف شده است. این دو بیماری سال‌ها و حتی اکنون در بسیاری از کشورها معضل بهداشتی محسوب می‌شود.

حذف کزاز نوزادی نتیجه پوشش کامل واکسیناسیون مادران باردار و برنامه کشوری واکسیناسیون نوزادان و حذف سرخک نیز حاصل برنامه کشوری واکسیناسیون نوزادان و کودکان و همچنین واکسیناسیون 33 میلیون نفری کودکان و جوانان در سال 82 در سراسر کشور است.

هنگامی ‌که انقلاب اسلامی ‌به پیروزی رسید در کشور تنها 12 تا 14 هزار پزشک وجود داشت که تعدادی از آنها نیز به دلیل جنگ و شرایط خاص از کشور خارج شدند. در آن سال‌ها نزدیک به6000 پزشک پاکستانی در کشور حضور داشتند.

از سوی دیگر جنگ موجب تشدید بسیاری از نیازها شد براساس سیاست‌های دولت مبنی بر ضرورت توسعه آموزش پزشکی و تربیت نیروی انسانی کافی در زمینه پزشکی و پیراپزشکی و استفاده بهتر از تمام ظرفیت‌های درمانی کشور برای تربیت کادر مورد نیاز و تعمیم و توسعه بهداشت به‌عنوان یک اصل که پیشگیری مقدم بر درمان است ، آموزش پزشکی از وزارت علوم جدا و با انحلا‌ل وزارت بهداری و بهزیستی وقت در سال 1364 و به ‌موجب قانون مصوب مجلس شورای اسلا‌می، ‌وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌منظور رسیدن به اهداف پیش‌گفته و سایر وظایف و مسوولیت‌های مندرج در قانون مزبور تشکیل شد.

با این اقدام تعداد پزشکان که در آستانه پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می ‌(1356) 13428 نفر بود اکنون به بیش از یکصد هزار نفر رسیده است که تعداد قابل توجهی از آنها را متخصصان و فوق تخصصان تشکیل می‌دهد.

این افزایش تعداد پزشک جدا از این‌که موجب برخورداری مناطق مختلف کشور از نیروی متخصص پزشکی شده است، موجب شده تا کاهش اعزام بیماران به خارج از کشور را شاهد باشیم.

به نحوی که موارد اعزام به خارج از تعداد 11000 نفر در سال‌های 1365 تا 1367 به حدود 200 نفر در سال 1378 و 44 نفر در سال‌های اخیر کاهش یافته و این باعث 600 میلیون دلار صرفه جویی ارزی شده است. تا سال 57 فقط 50 مورد پیوند کلیه در کشور انجام شده بود، در حالی که طی سال‌های پس از انقلاب، بیش از 17‌هزار مورد پیوند کلیه در کشور انجام شده است.

دارو به عنوان یک نیاز اساسی از ارزش و اهمیت ویژه‌ای در پزشکی برخوردار است. به رغم این‌که در ایران از اوایل دهه1340، بیش از 40 شرکت خارجی با سرمایه‌گذاری مستقل فعالیت‌هایی را برای تولید دارو در ایران آغاز کردند اما در عمل تولید دارو در ایران تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بسیار ناچیز بود. سولفات باریم، کریستال نمک طعام و الکل‌اتیلیک تنها مواد اولیه دارویی کشور در سال‌های نخست بعد از انقلاب بود.

در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، در سال 1357 تعداد بسیاری از شرکت‌های خصوصی خارجی، ایرانی و مختلط در بخش داروی ایران فعالیت می‌کردند و برآیند این فعالیت‌ها، بازاری با گردش مالی حدوداً 300 میلیون دلار در سال بود.

این بازار دارویی تقریباً 3500 قلم فرآورده دارویی را با نام تجاری در بر می‌گرفت که 70 درصد آن وارداتی بود و از حدود 30 درصد باقیمانده که در داخل ایران تولید می‌شد، بیش از نیمی ‌از بازار به محصولاتی تعلق داشت که تحت امتیاز شرکت‌های خارجی تولید و به فروش می‌رسیدند. این شرکت‌ها داروهای خود را با نام‌های تجارتی یا ژنریک اختصاصی ارائه می‌کردند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ‌گام‌های بلندی در زمینه تهیه و توزیع مناسب دارو برداشته شده است که می‌توان به استقرار نظام نوین دارویی در قالب طرح ژنریک در کشور اشاره کرد.

بر اساس این طرح، فهرست داروهای موجود در بازار ایران مورد بازنگری جدی قرار گرفت و اجرای آن منجر به حذف هزاران داروی تجارتی از بازار ایران شد و واردات داروهایی که در کشور ساخته نمی‌شد، صرفا به دارو‌های موجود در فهرست منحصر شد.

از آنجا که اجرای طرح ژنریک بر صنایع داخلی تکیه داشت، در سال 1359 شورای انقلاب طی مصوبه‌ای به وزارت صنایع و معادن اجازه داد تا به پیشنهاد وزارت بهداری و بهزیستی، به اعزام مدیران دولتی به کارخانه‌های داروسازی اقدام کند.

این مدیران از تیر 1359 در کارخانه‌های دارویی مستقر شدند و این به معنای خلع ید از شرکت‌های دارویی با مالکیت بیگانه بود.

نتیجه تلاش‌های 30 ساله در این صنعت آن است که اکنون در کشور 10 هزار داروساز فعالیت می‌کنند و تعداد 7000‌ داروخانه، 60 شرکت داروسازی و 38 شرکت تولید مواد اولیه فعالیت دارند.

تولید بیش از 95 درصد نیاز دارویی کشور از نظر کمی‌که در مقایسه با سال‌های قبل از انقلاب تنها 25درصد بوده است، بی‌تردید پیشرفت مهمی ‌به حساب می‌آید.

در حال حاضر گردش بازار مالی داروی کشور حدود 1.5 میلیارد دلار است که از این میزان 95 درصد را تولیدات داخلی و تنها 5 درصد را تولیدات خارجی تشکیل می‌دهد.

تولید برخی داروهای مهم از جمله آیمود ، آنژی پارس و بتافرون بدون کمک گرفتن از دانش شرکت‌های خارجی در داخل کشور تولید می‌شود.

داروهای بیوتکنولوژیک در کشور به نحوی که هم اکنون 9 قلم داروی بایوتک در حال تولید و 12 قلم دیگر در دست بررسی است از جمله دیگر موفقیت‌های صنعت داروسازی پس از پیروزی انقلاب اسلامی است.